ماده گرایی

مادّه گرایی (materialism)
(یا: ماتریالیسم) دیدگاهی که طبق آن همۀ جهان یک سره از ماده تشکیل شده و همۀ پدیده ها، رویدادها و وضعیت ها را می توان به اجزا و عناصر مادی و پیوستگی های آن ها تحویل کرد. ماده گرایی فلسفی را باید از علاقه به مادیات متمایز ساخت. ماده گرایی در ادوار مختلف فلسفه، چهره های گوناگونی به خود گرفته است. فیلسوفان پیش از سقراط کوشیدند پدیده های عالم را با اصل هایی مادی نظیر آب، خاک، آتش، هوا و غیره تبیین کنند. در نظریۀ اتمی دموکریتوس و لئوکیپوس، جهان متشکل از ذرات مادی تجزیه ناپذیری به نام اتم است که در خلأ حرکت می کنند و از پیوست و گسست شان به اَشکال مختلف، پدیده های جهان ایجاد می شوند و ازمیان می روند. تفاوت میان ذهن و جسم نیز به تفاوت در اشکال و نحوۀ ترکیب اتم ها تحویل می شد. بعدها اپیکوروس و لوکرتیوس نظریۀ اتمی را بسط دادند. دیدگاه ماده گرا با ظهور فلسفه های رواقی و مسیحیت مجال رشد بیشتری نیافت، اما در فلسفۀ نام انگاری گرایشی به آن مشاهده می شد. در قرن ۱۷، پیِر گاسندی نظریۀ اتمی را زنده کرد و کوشید آن را با تعالیم مسیحی سازگار کند. برجسته ترین گرایش مادی در آن زمان در نظریۀ روان شناسی مکانیستی تامس هابز ظاهر شد که حس ها را حرکات اجسام در درون مغز می دانست. بارون اولباخ نیز طبیعت را با اَشکال مادۀ متحرک که اصل علیت بر آن ها حاکم است، تبیین کرد. ماده گرایی این دوره با جنبش های علمی و غیردینی عصر در پیوند نزدیک بود. پیشرفت های عظیم علمی قرن های ۱۹ و ۲۰ که شباهت بنیانی مادۀ زنده و غیرزنده را مطرح می کرد، جهشی تعیین کننده به ماده گرایی داد که ماتریالیسم دیالکتیکی مارکس و اصالت دادن به عوامل مادی در همۀ عرصه های طبیعی، فکری، اجتماعی و تاریخی جلوۀ بارز آن بود. در فلسفۀ معاصر، ماده گرایی بیشتر در حوزه های مربوط به ذهن نظیر رفتارگرایی تحلیلی (گیلبرت رایل)، فیزیکالیسم و غیره مطرح است که حالات ذهنی را با عصب شناسی مرتبط می کنند. امروزه به جای ماده گرایی، بیشتر از اصطلاح فیزیکالیسم استفاده می شود، زیرا فیزیک نشان داده است که ماده بهانرژی تبدیل شدنی است و از این رو می توان مفهوم ماده را به معنایی دینامیک تفسیر کرد و شامل جرم و انرژی دانست، یا با تفسیری استاتیک آن را دارای انرژی، اما نه این همان با انرژی، دانست. نیز ← ماتریالیسم_تاریخی؛ ماتریالیسم_دیالکتیک