کتاب دَدَه قورقود (به ترکی استانبولی: Dede Korkut or Korkut Ata؛ آذری: Dədə Qorqud, دده قورقود؛ ترکمنی: Gorkut-ata) نام قدیمی ترین و معروف ترین اثر مکتوب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۲ بوْی (به ترکی آذربایجانی: Boy) یا قسمت به زبان ترکی اوغوزی که ریشه زبان ترکی آذربایجانی می باشد.
داستان قازان خان، برآمدن آفتاب اقبال از دل تاریکی
این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه ای است که زندگی، ارزش های اجتماعی و باورهای پیش از اسلام ایل های ترک اوغوز را نشان می دهد. این کتاب ارزشمندترین مجموعه نثر فولکلور امپراطوری عثمانی در قرن های چهاردهم و پانزدهم میلادی است و تخمین دقیق قدمت داستان ها غیر ممکن است اما برخی از صاحب نظران نیز قدمت قدیمی ترین نسخه مکتوب موجود از این کتاب را در حدود قرن شانزدهم میلادی تخمین زده اند.
این کتاب از بخش های متوالی نثر و نظم ترکیب یافته است بنابراین شیوه روایی آن به نحوی است که بخشهای منثور در فاصله های معینی با ابیات آهنگین و عبارات موزون و دارای ردیف و قافیه، در قالب «سو ٔلمه» (Soylama) با منظومه تلفیق می یابند. به عبارت دیگر بسامد سجع و جناس و استعمال جملات و عبارات کوتاه و موزون و منسجم و در عین حال عامیانه بودن تشبیهات و تعبیرات از ویژگی های ادبی برجسته این اثر مکتوب است. ترکیب کنونی کتاب حاوی حدود ۲،۰۰۰ بیت شعر است که تقریبا ٪۳۵ کل محتوای آن را تشکیل می دهد که به احتمال قریب به یقین در گذشته حجم بخش های منظوم بیشتر بوده است. احتمالا پیش از آنکه حماسه ها به وسیله عاشیق ها و راویان متاخر نقل شوند، در نخستین مراحل آفرینش و شکل گیری، کلیت اثر نظیر دیگر آثار حماسی در قالب شعر و دارای صورت های موزون و منظوم بوده است.
چنین به نظر می آید که «اوْزان ها» (نیاکان عاشیق های امروزی) به خاطر این که سخنان، اشارات و پیام های شاعرانه خود را با لحن های گوناگون و پرده های متنوع «قوپوز» خود هماهنگ و همردیف و سازگار کنند، (از این آلت موسیقی در کتاب دده قورقود در موارد متعددی یاد شده است) به موسیقی شعری اهمیت ویژه ای قایل شده و آن ها را به شیوه مناسب و درخوری آهنگ دار و ملودیک ساخته اند بخش های منثور آن ها توسط عاشیق ها به شیوه ای مطلوب طبع و ماهرانه بازگویی و روایت می شوند و در جریان آن منظومه ها نیز با ساز و آواز مخصوص و جاده افتاده ٔ این هنرمندان ترنم و اجرا می گردند و به سبب اصالت و ریشه ٔدار بودن، شنودگان را عمیقا تحت تاثیر قرار داده و شوری در دل ها و غوغایی در سرها می افکنند. قابل اشاره است که این دو صورت منظوم و منثور به ظاهر ناهمساز به وجهی ارگانیک (اندامواره) با یکدیگر آمیختگی و تلفیق یافته و در واقع مکمل همدیگر به شمار می روند.
داستان قازان خان، برآمدن آفتاب اقبال از دل تاریکی
این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه ای است که زندگی، ارزش های اجتماعی و باورهای پیش از اسلام ایل های ترک اوغوز را نشان می دهد. این کتاب ارزشمندترین مجموعه نثر فولکلور امپراطوری عثمانی در قرن های چهاردهم و پانزدهم میلادی است و تخمین دقیق قدمت داستان ها غیر ممکن است اما برخی از صاحب نظران نیز قدمت قدیمی ترین نسخه مکتوب موجود از این کتاب را در حدود قرن شانزدهم میلادی تخمین زده اند.
این کتاب از بخش های متوالی نثر و نظم ترکیب یافته است بنابراین شیوه روایی آن به نحوی است که بخشهای منثور در فاصله های معینی با ابیات آهنگین و عبارات موزون و دارای ردیف و قافیه، در قالب «سو ٔلمه» (Soylama) با منظومه تلفیق می یابند. به عبارت دیگر بسامد سجع و جناس و استعمال جملات و عبارات کوتاه و موزون و منسجم و در عین حال عامیانه بودن تشبیهات و تعبیرات از ویژگی های ادبی برجسته این اثر مکتوب است. ترکیب کنونی کتاب حاوی حدود ۲،۰۰۰ بیت شعر است که تقریبا ٪۳۵ کل محتوای آن را تشکیل می دهد که به احتمال قریب به یقین در گذشته حجم بخش های منظوم بیشتر بوده است. احتمالا پیش از آنکه حماسه ها به وسیله عاشیق ها و راویان متاخر نقل شوند، در نخستین مراحل آفرینش و شکل گیری، کلیت اثر نظیر دیگر آثار حماسی در قالب شعر و دارای صورت های موزون و منظوم بوده است.
چنین به نظر می آید که «اوْزان ها» (نیاکان عاشیق های امروزی) به خاطر این که سخنان، اشارات و پیام های شاعرانه خود را با لحن های گوناگون و پرده های متنوع «قوپوز» خود هماهنگ و همردیف و سازگار کنند، (از این آلت موسیقی در کتاب دده قورقود در موارد متعددی یاد شده است) به موسیقی شعری اهمیت ویژه ای قایل شده و آن ها را به شیوه مناسب و درخوری آهنگ دار و ملودیک ساخته اند بخش های منثور آن ها توسط عاشیق ها به شیوه ای مطلوب طبع و ماهرانه بازگویی و روایت می شوند و در جریان آن منظومه ها نیز با ساز و آواز مخصوص و جاده افتاده ٔ این هنرمندان ترنم و اجرا می گردند و به سبب اصالت و ریشه ٔدار بودن، شنودگان را عمیقا تحت تاثیر قرار داده و شوری در دل ها و غوغایی در سرها می افکنند. قابل اشاره است که این دو صورت منظوم و منثور به ظاهر ناهمساز به وجهی ارگانیک (اندامواره) با یکدیگر آمیختگی و تلفیق یافته و در واقع مکمل همدیگر به شمار می روند.
wiki: کتاب دده قورقود