خزانه

خزانه . [ خ ِ /خ َ ] (از ع ، اِ) محلی بوده است که در سرای پادشاهان و امیران و ثروتمندان که جواهرات و نقود و مالهای منقول قیمتی را بدانجا می نهادند و هر خرج و بذل و بخششی از آنجا می شد و هر هدیه ای بدانجا می رفت : علی تکین بخارا بغازیان ماوراءالنهر سپرد و خزانه وآنچه مخفف داشت با خویشتن برد. (تاریخ بیهقی ). با من عهد کنید و بر غلامان سرایی حجت کنید تا بخرد باشند که چون به آموی رسیم از خزانه خوارزمشاه صلتی داده آید. (تاریخ بیهقی ). آن چیزها از مجلس و میدان ببردندبه خزانه ها و سرای ها. (تاریخ بیهقی ). چند روز پیغام می رفت و می آمد تا قرار گرفت بر آنکه خداوند را خدمتی کند پنجاه هزار دینار و خط بداد و مال در زمان بخزانه فرستاد. (تاریخ بیهقی ). خازنان و دبیران خزینه ومستوفیان نثارها را بخزانه بردند. (تاریخ بیهقی ).
گر تو بیاموزی ای پسر سخن خوب
خوار شود سوی تو خزانه ٔ قارون .

ناصرخسرو.

گفت حجت بجمله گوهر علم است
گوهر او راز جانت ساز خزانه .

ناصرخسرو.

شاه را چون خزانه آراید
چیز بدهم چو نیک دریابد.

سنائی .

طمعش بود کز خزانه ٔ جود
بی نیازش کنی بجامه و زر.

انوری .

نسیه بر نام روزگار تو بس
زانکه نقد از خزانه می نرسد.

خاقانی .

حمل خزانه اش به سمرقند برنهد.

خاقانی .

بخت نقش سعادتش بندد
بر ششم چرخ کان خزانه ٔ اوست .

خاقانی .

بذات خویش بحفظ خزانه ٔ جوهر قیام نمود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
گرامی نزلهای خسروانه
فرستاد از ادب سوی خزانه .

نظامی .

ولیکن خزانه نه تنها مراست .

سعدی .

خزائن پر از بهر لشکر بود.

سعدی (بوستان ).

|| مال و نقود کثیر. (آنندراج ) (غیاث اللغات ) :
دل باید و خزانه و تیغ و سپاه و تخت
تا بر مراد خویش بود مرد کامران .

امیر معزی .

و لشکر برادر را که آنجا بودند برداشت با مال و خزانه . (فارسنامه ٔ ابن بلخی ص 103).
- از خزانه بیرون آوردن .
- از خزانه خارج کردن ؛ از خزانه بیرون آوردن .
- از خزانه درآوردن ؛ یا ز خزانه خارج کردن .
- به خزانه بردن ؛ در خزانه قرار دادن . بخزانه فرستادن . حمل بخزانه کردن .
- به خزانه فرستادن ؛ بخزانه بردن . حمل بخزانه کردن .
- خزانه ٔ اسرار ؛ مخزن الاسرار، کنایه از قلب :
چو مردمان شب دیرنده عزم خواب کنند
همه خزانه ٔ اسرار من خراب کنند.

مسعودسعد سلمان .

- خزانه خانه ؛ مخزن . جای خزانه . جایی که در آن نقود و جواهر نهند :
خزانه خانه ٔ عشق است در بمهر رضا.

خاقانی .

- خزانه ٔ غیب ؛ مخزن غیب . مخزن و خزانه ٔ الهی که رزق مردمان از آنجا رسد :
ای کریمی که از خزانه ٔ غیب
گبر و ترسا وظیفه خور داری .

سعدی .

- || شفاخانه ٔ غیب . داروخانه ٔ غیب :
دردم نهفته به ز طبیبان مدعی
باشد که از خزانه ٔ غیبم دوا کنند.

حافظ.

- خزانه ٔ فتوح ؛ خزانه ٔ الهی که بخشایش الهی از آن بشود :
هم خزانه ٔ فتوح بگشاید
هم نشانه ٔ فلاح بفرستد.

خاقانی .

- در خزانه نهادن ؛ اکتناز. (یادداشت بخط مؤلف ).
|| حوض گونه ای در حمام که در آن برای شست و شو داخل میشدند. (یادداشت بخط مؤلف ).
- خزانه ٔ آب سرد ؛ خزانه ای که حاوی آب سرد حمام است .
- خزانه ٔآب گرم ؛ خزانه ای که حاوی آب گرم است .
|| قطعه ای از زمین که در آن تخم یا قلمه ٔ درختان نزدیک یکدیگر کاشته و سپس درجاهای دیگر غرس کنند، ممکن است بجای قطعه زمین ظرفی باشد که در آن تخم یا قلمه ٔ درختان بشکل فوق کاشته شود. (یادداشت بخط مؤلف ). || مکانی بود در هیکل که عطایا را در آنجا می گذاردند. (قاموس کتاب مقدس ). || محلی که در آن کتاب گذارند. مخزن کتب . کتابخانه . (یادداشت بخط مؤلف ).
- خزانه ٔ کتب ؛ مخزن کتب . گنجینه ٔ کتب .
|| اداره ای که در آن درآمدهای کشوری جمع شود و سپس هزینه ها از آن اداره پرداخت گردد. (یادداشت بخط مؤلف ).
- اسناد خزانه ؛ سند حسابداری که در خزانه ٔ مملکتی تهیه شود و بدانجا مربوط است .
- خزانه داری کل ؛ خزانه ٔ مملکت که درآمد و هزینه ٔ مملکتی بدانجا مربوط است .
- خزانه ٔ مملکت ؛ خزانه ٔ کشور که درآمدهای کشور و سرمایه ٔ کشور در آنجا سپرده میشود و مخارج کشور نیز بدانجا حواله میگردد.
|| قلب . دل . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).

خزانة. [ خ ِ ن َ ] (ع اِ) گنجینه ٔ تهی . (از منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ) (از اقرب الموارد). ج ، خَزائن . || منبع و سرچشمه ٔ هر چیز. (ناظم الاطباء). || گنجینه داری . ج ،خَزائن . || گنجینه . (از منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ) (از اقرب الموارد) (مهذب الاسماء) (مجمل اللغة) (ترجمان اللغة علامه ٔ جرجانی ).دفینه . خزینه . (یادداشت بخط مؤلف ). ج ، خزائن . || اندوخته . (یادداشت بخط مؤلف ) :
نسیه دادیم بر خزانه ٔ عیش
همه نقد از خزانه بستانیم .

خاقانی .

خزانه: ( Treasury ) [اصطلاح امورمالی]خزانه یعنی صندوق و سازمان هماهنگ کننده دخل و خرج کشور. در واقع خزانه سازمانی است که وجوه دریافتی دولت در آن تمرکز و کلیه پرداختها از طریق آن و یا نمایندگی های ذیربط صورت می گیرد.

این واژه عربی است و پارسی آن این است:
ساپتان sãptãn ( سنسکریت: سَپتانگَ )

گنجینه

خز به معنی زرد و سرخ است که از آن خزان را ساخته اند و چه بسا که واژه خزانه این واژه ایرانی ساخته شده باشد یعنی جای سرخ و زرد که طلا و . . . است

اداره دولتی مسئول جمع آوری مالیاتها و هزینه ها

خزانه = شالی زار

ریشه یابی:
واژه گنج در پهلوی ساسانی با همین ریخت و چم به کار میرفته است. این واژه در پهلوی مانوی به ریخت گنز درآمد و کاربرد یافت. سپس به صورت کنز، غنز و خنز درون زبان عربی شد. کنز همان گنج در زبان عربی است. غنز و خنز به خزن و غزن دگرش یافتند و واژه های غزنه و غزنین ( به چم گنجه و گنجین، گنجخانه، گنجور ) و مخزن و خزانه و مخازن را پدید آوردند. واژه های المخزن و مخازن به اروپا رفتند و واژه های almacen در اسپانیایی، magazin در آلمانی و روسی و magasin در فرانسوی را پدید آوردند. واژه فرانسوی مغازه وارد فارسی شد و همینگون چم magazine در انگلیسی به نشریه و مجله دگرش یافت.