مترادف زه : آفرین، احسنت، زهاب، مرحبا، نداوت، وتر
زه
مترادف زه : آفرین، احسنت، زهاب، مرحبا، نداوت، وتر
فارسی به انگلیسی
catgut, cord, bowstring, rim, chord, hypotenuse
childbirth
water oozing through a stream
well done!
catgut, gut, hypotenuse, snare, string
فارسی به عربی
حبل , خیط , معی , وتر الزاویة القائمة
مترادف و متضاد
شکم، طاقت، نیرو، تنگه، روده، زه، جرات، دل و روده، شکنبه، احشاء، شکم گندگی، بنیه
عقد، سیم، زه، رشته، ریسمان، سلسله، نخ، ردیف، قطار، دراز
قوس، سیم، تار، زه، ریسمان، وتر، عصب
سیم، زه، خیط، ریسمان، وتر، طناب، طناب نازک، رسن
زه، چله، زه کمان
زه
زه، سر سخت، نخ تابیده، پارچه محکم و دارای نخ تابیده
زه، وتر، وتر مثلی قائم الزاویه
آفرین، احسنت، زهاب، مرحبا، نداوت، وتر
فرهنگ فارسی
( اسم ) کناره چیزی : زه حوض زه پیراهن . یا زه چشم حاشیه و کناره چشم . یا زه دامن ریشه و حاشیه و نوار و سجاف آن . یا زه گریبان آرایش زری یا ابریشمی یا زه یکتایی نوعی از زه و آن رشته ایست ابریشمین که با تار های زر و سیم تابیده بگرد آستین یا گریبان دوزند .
رودی است که از عراق سر چشمه گرفته از بلوک لاهیجان عبور کرده قسمتی از بلوک منگور را آب دهد وباز به عراق باز گردد
رودی است که از عراق سر چشمه گرفته از بلوک لاهیجان عبور کرده قسمتی از بلوک منگور را آب دهد وباز به عراق باز گردد
فرهنگ معین
( ~. ) [ متر. معر. زیق ] (اِ. ) کنارة چیزی .
( ~. ) ۱ - (اِمص . ) زاییدن . ۲ - تراوش آب از درز چیزی . ۳ - (اِ. ) نطفه . ۴ - بچه . ۵ - چشمه .
( ~. ) (اِ. ) چلة کمان .
(زِ ) (شب جم . ) از ادات تحسین به معنی خوشا، آفرین .
( ~. ) ۱ - (اِمص . ) زاییدن . ۲ - تراوش آب از درز چیزی . ۳ - (اِ. ) نطفه . ۴ - بچه . ۵ - چشمه .
( ~. ) (اِ. ) چلة کمان .
(زِ ) (شب جم . ) از ادات تحسین به معنی خوشا، آفرین .
( ~.) [ متر. معر. زیق ] (اِ.) کنارة چیزی .
( ~.) 1 - (اِمص .) زاییدن . 2 - تراوش آب از درز چیزی . 3 - (اِ.) نطفه . 4 - بچه . 5 - چشمه .
( ~.) (اِ.) چلة کمان .
(زِ) (شب جم .) از ادات تحسین به معنی خوشا، آفرین .
لغت نامه دهخدا
زه. [ زِه ْ ] ( اِ ) بمعنی پاداش نیکی است. ( برهان ) ( آنندراج ). پاداش و جزا و مکافات و مزد و جزای نیکی. ( ناظم الاطباء ). || ( صوت ) کلمه ای باشد که در محل تحسین گویند همچون آفرین و بارک اﷲ. ( برهان ) ( آنندراج ) ( از ناظم الاطباء ). کلمه ای است که در محل تحسین گویند. ( جهانگیری ) ( انجمن آرا ). کلمه تحسین و آفرین. ( غیاث ) ( از فرهنگ رشیدی ). و لفظ زهی از این است. ( غیاث ). ادات تحسین. آفرین. احسنت. خوشا. نیکا. ( فرهنگ فارسی معین ). کلمه تحسین است بمعنی احسنت. آفرین. مرحبا. مرحباً بک. بارک اﷲ. زهی. ماشأاﷲ. مریزاد. وه وه. خه خه. به به. بخ بخ. چشم بد دور. تبارک اﷲ. بنامیزد. تعالی اﷲ. خه. فری. لوحش اﷲ. ( یادداشت بخط مرحوم دهخدا ) :
زه دانا را گویند که داند گفت
هیچ نادان را داننده نگوید زه.
به سفلگان بر فریه کن و فراوان کن.
کوهی لرزان میان ساق و میان بر
صبر نماندم چو آن بدیدم گفتم
زه که بجز مسکه خود ندادت مادر.
منجیک ( از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 454 ).
ای جوجگک به سال و به بالا بلند، زه
ای با دو زلف بافته چون دو کمند زه .
به آوردگه ، گفت خسرو که زه.
بدینگونه بد بخشش شهریار.
سپهر آن زمان دست او داد بوس
قضا گفت گیر و قدر گفت ده
فلک گفت احسن ملک گفت زه.
وان همی گفت که جاوید زی ای شاه زمان.
زیر لب گفت که احسنت و زه ای بنده نواز.
احسنت و زه ای پیشرو زیرک هشیار.
آنرا که سخن گفتی گفتیش که هان زه.
زه دانا را گویند که داند گفت
هیچ نادان را داننده نگوید زه.
رودکی ( یادداشت ایضاً ).
زه ای کسائی احسنت گوی و چونین گوی به سفلگان بر فریه کن و فراوان کن.
کسائی ( ایضاً ).
بالا چون سرو نورسیده بهاری کوهی لرزان میان ساق و میان بر
صبر نماندم چو آن بدیدم گفتم
زه که بجز مسکه خود ندادت مادر.
منجیک ( از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 454 ).
ای جوجگک به سال و به بالا بلند، زه
ای با دو زلف بافته چون دو کمند زه .
طاهر فضل ( از یادداشت بخط مرحوم دهخدا ).
همی تاخت گرد اندرون گردیه به آوردگه ، گفت خسرو که زه.
فردوسی.
چو گفتی که زه بدره بودی چهاربدینگونه بد بخشش شهریار.
فردوسی.
چو زد تیر بر سینه اشکبوس سپهر آن زمان دست او داد بوس
قضا گفت گیر و قدر گفت ده
فلک گفت احسن ملک گفت زه.
فردوسی.
این همی گفت که احسنت و زه ای شاه زمین وان همی گفت که جاوید زی ای شاه زمان.
فرخی.
شادمان گشت و دو رخ چون دو گل نو بفروخت زیر لب گفت که احسنت و زه ای بنده نواز.
فرخی ( دیوان چ دبیرسیاقی ص 203 ).
سرکار به یکبار همی ساخته داری احسنت و زه ای پیشرو زیرک هشیار.
فرخی.
پرویز ملک چون سخن خوب شنیدی آنرا که سخن گفتی گفتیش که هان زه.
منوچهری.
که بپسندی و گویی از دل که زه.اسدی.
خویشتن را به زه بهمان و احسنت فلان زه . [ ] (اِخ ) (رود...) رودیست که از عراق سرچشمه گرفته از بلوک لاهیجان (در آذربایجان غربی ) عبور کرده قسمتی از بلوک منگور را آب دهد وباز به عراق بازگردد. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
زه . [ زَ ] (اِ) آلت تناسل باشد. (برهان ). و بمعنی آلت تناسل مجازاست . (آنندراج ). آلت تناسل و نره . (ناظم الاطباء).
زه . [ زَه ْ ] (اِ) مکان جوشیدن و برآمدن آب . (برهان ) (از ناظم الاطباء). مکان جوشیدن و تراویدن آب . (آنندراج ). مکان جوشیدن آب از چشمه . (فرهنگ رشیدی ) :
سبک خشک شد چشمه ٔ چشم من
مگر آب این چشمه را زه نبود .
|| آلت تناسل و نره . (ناظم الاطباء). رجوع به ماده ٔ بعد شود.
سبک خشک شد چشمه ٔ چشم من
مگر آب این چشمه را زه نبود .
مسعودسعد.
|| آلت تناسل و نره . (ناظم الاطباء). رجوع به ماده ٔ بعد شود.
زه . [ زِه ْ ] (اِ) بمعنی پاداش نیکی است . (برهان ) (آنندراج ). پاداش و جزا و مکافات و مزد و جزای نیکی . (ناظم الاطباء). || (صوت ) کلمه ای باشد که در محل تحسین گویند همچون آفرین و بارک اﷲ. (برهان ) (آنندراج ) (از ناظم الاطباء). کلمه ای است که در محل تحسین گویند. (جهانگیری ) (انجمن آرا). کلمه ٔ تحسین و آفرین . (غیاث ) (از فرهنگ رشیدی ). و لفظ زهی از این است . (غیاث ). ادات تحسین . آفرین . احسنت . خوشا. نیکا. (فرهنگ فارسی معین ). کلمه ٔ تحسین است بمعنی احسنت . آفرین . مرحبا. مرحباً بک . بارک اﷲ. زهی . ماشأاﷲ. مریزاد. وه وه . خه خه . به به . بخ بخ . چشم بد دور. تبارک اﷲ. بنامیزد. تعالی اﷲ. خه . فری . لوحش اﷲ. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
زه دانا را گویند که داند گفت
هیچ نادان را داننده نگوید زه .
زه ای کسائی احسنت گوی و چونین گوی
به سفلگان بر فریه کن و فراوان کن .
بالا چون سرو نورسیده بهاری
کوهی لرزان میان ساق و میان بر
صبر نماندم چو آن بدیدم گفتم
زه که بجز مسکه خود ندادت مادر.
منجیک (از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 454).
ای جوجگک به سال و به بالا بلند، زه
ای با دو زلف بافته چون دو کمند زه .
همی تاخت گرد اندرون گردیه
به آوردگه ، گفت خسرو که زه .
چو گفتی که زه بدره بودی چهار
بدینگونه بد بخشش شهریار.
چو زد تیر بر سینه ٔ اشکبوس
سپهر آن زمان دست او داد بوس
قضا گفت گیر و قدر گفت ده
فلک گفت احسن ملک گفت زه .
این همی گفت که احسنت و زه ای شاه زمین
وان همی گفت که جاوید زی ای شاه زمان .
شادمان گشت و دو رخ چون دو گل نو بفروخت
زیر لب گفت که احسنت و زه ای بنده نواز.
سرکار به یکبار همی ساخته داری
احسنت و زه ای پیشرو زیرک هشیار.
پرویز ملک چون سخن خوب شنیدی
آنرا که سخن گفتی گفتیش که هان زه .
که بپسندی و گویی از دل که زه .
خویشتن را به زه بهمان و احسنت فلان
گر همی حسرت و افسوس نخواهی مفریب .
ای حجت زمین خراسان زه
مدح رسول و آل چنین گستر.
احسنت و زه مگوی بدآموز را
زیرا که پاک نیست دل و دامنش .
هر کس پیش ایشان [ پادشاهان ایران ] چیزی بردی یا مطربی سرودی گفتی یا سخنی نیکو گفتی در معانی که ایشان را خوش آمدی گفتندی زه یعنی احسنت ! چنانکه زه بر زبان ایشان برفتی از خزینه هزار درم بدان کس دادندی . (نوروزنامه ).
فحلی است طلعت او کاندر مشیمه ٔ دل
چون جفت دیده گردد احسنت و زه کند زه
شاهان درگه حق بوذر شناس و سلمان
بیزار شو ز شاهی کو تخت سازد و گه .
ترا ببینم و گویم علیک عین اﷲ
بنام ایزد احسنت و زه نکو پسری .
زه زه ای شاه جهانبخش که در نوبت تو
عدل را چاشنی و سکه ٔ عدل عمر است .
بندها را چنین گشای گره
تا نیوشنده بر تو گوید زه .
بگفت باربد کز بار به گفت
زبان خسروش صد بار زه گفت .
چنان بد رسم آن بدر منور
که بر هر زه بدادی بدره ای زر.
در مجمعی که شعر تو باشد ز خاص و عام
آوازه ٔ زه تو بر افلاک می رود.
نوآموز را ذکر و تحسین و زه
ز توبیخ و تهدید استاد به .
چو از شست بگشاد خسروگره
ز هر گوشه برخاست آواز زه .
|| (ص ) بمعنی خوب و خوش هم هست . (برهان ) (از آنندراج ) (ناظم الاطباء) . بمعنی خوش و خوب بود و این معنی هم نزدیک نخست است . (جهانگیری ) (از انجمن آرا) :
چنین گفت کاری همین است زه
مهین را به مه داد و که را به که .
چون جوان بودی و سخت و زفت زه
تو همی رفتی سوی صف بی زره
چون شدی پیر و ضعیف و منحنی
پرده های لاابالی می زنی .
|| (اِ) چله ٔ کمان . (برهان ) (فرهنگ فارسی معین ) (جهانگیری ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ رشیدی ) (غیاث ). بمعنی زه کمان است . (انجمن آرا). وتر. چله . چله ٔ کمان . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
ز چوبی کمان کرد وز روده زه
ز هر سو برافکند بر زه گره .
کمانها به زه برنهاده سپاه
پس لشکر اندر همی راند شاه .
چو خسرو چنان دید برگشت شاد
دو زاغ کمان را به زه برنهاد.
در میان پره در تاخت کمان کرده به زه
جفت با عزت و با دولت و با فتح و ظفر.
ز سر ببرد شاخ و ز تن بدرد پوست
به صیدگاه ز بهر زه و کمان تو رنگ .
از دل و پشت مبارز برگشاید صد تراک
کز زه عالی کمان خسروآید یک ترنگ .
اندر چله ٔ جهل کمانت شکند تیر
واندر گلوی آز نوالت فکند زه .
به پیکر چون کمان گشتم خمیده
چو زه بر تن کشیده خون دیده .
بفرمود تا ساخت مرد فسون
کمانی ز پنجه من آهن فزون ...
ز زنجیر بر وی زهی ساختند
ز گردش پی و توز پرداختند.
بدو گفت گرد سپهبدنژاد
مرا باب نامم کمانکش نهاد
به دامادی شه گر آیم پسند
بخواهم کشید این کمان بلند
چنانش کشم چون برآرم به زه
که بپسندی و گویی از دل که زه .
و هر دوان برفتند و هرمز را به زه کمان بکشتند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 100).
چون خدنگ تو ز شست و زه تو گشت جدا
نگزیند به جز ازجبهه ٔ اعدات هدف .
آنجا که در زه آرد دستش کمان بخشش
ابر از حسد ببرد زه از کمان رستم .
گر به زه ماندی کمان بهرام را
لرز تیر از استخوان برخاستی .
تیر چون در زه نشاندی بر کمان چرخ وش
گفتی او محور همی راند ز خط استوا.
خصم شاه ار کمان کند حلقش
به زه آن کمان درآویزد.
وصف [ لشکر ] بدین وقت مقوس باید چون کمانی به زه . (راحة الصدور راوندی ).
فلک را تا کمان بی زه نگردد
شکار کس در او فربه نگردد.
دو ابرو سر بهم پیوسته موزون
به زه کرده کمان چون قوس گردون .
هرکه در عشقش چو تیر راست شد
چون کمان زه در گلویش می کند.
ابروی تو رسته ای ز تیر است
بر زه که کند چنان کمانی ؟
کمان کیانی به زه راست کرد.
چون کمان رئیس شد بی زه
نتوان خفت ایمن اندر ده .
مزن در کمانهای ابرو گره
کزینسان کمانی نیرزد به زه .
خصم بی جا به زبردستی خود می نازد
زودتر پاره کند زه چو کمان پرزور است .
از صراط مستقیم عقل بیرون رفته اند
زه نمی گیرد بخود زور کمان عاشقان .
با قد خم گشته راه عشق رفتن مشکل است
در جوانی به که این زه در کمان بندد کسی .
- زه بینی ؛ وترالانف و هو حجاب مابین المنخرین . غضروفی که میان دو منخر است . (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- زه را به گوش آوردن ؛ در آخرین لحظه ٔ تیراندازی قرار گرفتن :
چو دید اردبیلی نمدپاره پوش
کمان در زه آورد و زه را به گوش .
ترا یاوری کرد فرخ سروش
وگرنه زه آورده بودم به گوش .
|| ابریشم و روده ٔ تابیده را نیز گویند. (برهان ) (از آنندراج ).روده ٔ تابیده و تار ساز. (فرهنگ فارسی معین ). اوستا«جیا» (وتر کمان ، رگ )، هندی باستان «جیه » ، کردی «ژیه » (زه کمان )، افغانی «ژئی » ، بلوچی «جیغ» ، پازند «جیک » (ریسمان ، نخ ). (حاشیه ٔ برهان چ معین ). روده ٔ تافته که از آن غربال و دیگر چیزها بافند و به کمان تیراندازی و کمان حلاج و غیره کنند. بند. دوال . (ازیادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
ای با دو زلف بافته چون دو کمند زه .
بدان زه دو دستش ببستی چو سنگ
نهادی به گردنش بر پالهنگ .
ساق چون پولاد پی همچون کمان رگ همچو زه
سم چو الماس و دمش چون آهن و تن همچو سنگ .
هرگه که پیش رویت سر برکند
چون عاقلان بچوب ببندیش و زه .
کسی برنیارد سر از جیب دولت
که در گردن از زه طنابی نبیند.
از کیسه ٔ کسان منم آزاددل که آز
آزاد را چو کیسه گلو درکشد به زه .
- زه شلوار ؛ بند ازار :
فارغ ز بد و نیک گشادم زه شلوار
وندر کفلش دست رهی چون کمر آمد.
- زه یکتایی ؛ نوعی از زه و آن رشته ای است ابریشمین که با تارهای زر و سیم تابیده به گرد آستین یا گریبان دوزند. (فرهنگ فارسی معین ).
|| هر چیز کشیده شده از حدیده ، مانند تارهای زرو سیم . (ناظم الاطباء). || کناره ٔ هر چیز همچو... و زه حوض و زه صفه و امثال آن . (برهان ) (از جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از غیاث ) (از آنندراج ) (از ناظم الاطباء). کناره ٔ چیزی . (فرهنگ فارسی معین ). دیواره ٔ دور چاه . (ناظم الاطباء). حلقه ٔ چاه . طوقه ٔ چاه . اباله : ابلت البئس ؛ ساختم باری چاه اباله را یعنی زه را. بئر مأبوله ؛ چاه زه برآورده . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- زه چشم ؛ حاشیه و کناره ٔ چشم . (فرهنگ فارسی معین ) :
زه چشم حیا کسی که برید
رگ جان بقاش اجل ببرد.
- زه ناخن ؛ گوشت که پیرامون ناخن است . اُطْره . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
|| کناره ٔ گریبان . (از برهان ) (از جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از غیاث ) (از آنندراج ). و زه پیراهن که رشته ای باشد از ابریشم که با مقیس و گلابتون تابیده در دور دامن و سرآستین و گریبان دوزند و گاهی ابریشمی یکرنگ بود و گاهی دورنگ و آنرا به هندی دوری خوانند. (آنندراج ). فارسی «زیه » ، ترکی «زیه » ، عربی «زیق »: زیق القمیص ؛ زه پیراهن . (حاشیه ٔ برهان چ معین )... ریشه و طراز و حاشیه و نوار و کناره و سجاف و دیگر آرایشهای زری و یا ابریشمی گریبان و گرداگرد جامه ... (ناظم الاطباء). آنچه پیرامون جامه دوزند باریکتر از سجاف . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
و یا پیراهن نیلی که دارد
ز شعر زرد نیمی زه به دامن .
درزیان چرخ را گویی که سهو افتاده است
کان زه سیمین بر آن دامن نه درخور ساختند.
قوس قزح برآمد چون نیم زه ملمع
کز صنعت صبا شد گوی انگله معنبر.
سدره ز آرایش صدرت زهی است
عرش در ایوان تو کرسی نهی است .
عکس فلک از هلال خنده
بر جیب فلک زهی فکنده .
نظامی گر زه زرین بسی هست
زه تو زهد شد مگذارش از دست .
هر هنری کان ز دل آموختند
بر زه منسوج وفا دوختند.
فاخته شیخانه دم از حق زده
گرد گریبان ، زه ازرق زده .
زیر کلاه بود خوش آیند کله پوش
مانند ماه بدر و زهش همچو هاله بود.
ز گرد آن زه مفتون خطی خواندم که تفسیرش
یکی داند که همچون دکمه ذهنش خرده دان باشد.
سر گل جیب خزان را نشناسد که بهار
بر گریبان چمن دوخت زه از پیرهنش .
- زه پیراهن ؛ یقه (یخه ). طوقه ٔ یقه . جیب . زیق . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
حلقه ٔ کمند گشت زه پیراهنت
چون کرد بر تو چرخ کمان را به زه .
از تاب عشق آن زه پیراهن دورنگ
زور و ستم چو رشته بهم تاب میخورد.
- زه جیب ؛زه پیراهن . زه گریبان :
ای خداوندی که هر کز خدمتت گردن کشید
از زه جیبش فلک در گردنش افکند فخ .
رجوع به ترکیبهای زه پیراهن و زه گریبان شود.
- زه دامن ؛ ریشه و حاشیه و نوار و سجاف آن . (فرهنگ فارسی معین ).
- زه کفش ؛ رده ای از نخ یا ابریشم و مانند آن بدور کفش ، میان تخت و رویه که از بیرون چون زینتی دیده شود. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- زه گریبان ؛ آرایش زری یا ابریشمی گریبان . (فرهنگ فارسی معین ). زه جیب :
گرد گردن زه گریبانش
آتشین طوق و گرزه مار شود.
خاقانی اگر خرد سرت را یار است
سیلی مزن و مخور که ناخوش کار است
زیرا سر هر کز خرد افسردار است
برگردنش از زه گریبان عار است .
دراعه ٔ خارای مخطط را تا دامن چاک زده چون زه گریبان طاوس به رنگ لاجوردی برآورده . (مرزبان نامه ).و رجوع به ترکیب زه جیب شود.
زه دانا را گویند که داند گفت
هیچ نادان را داننده نگوید زه .
رودکی (یادداشت ایضاً).
زه ای کسائی احسنت گوی و چونین گوی
به سفلگان بر فریه کن و فراوان کن .
کسائی (ایضاً).
بالا چون سرو نورسیده بهاری
کوهی لرزان میان ساق و میان بر
صبر نماندم چو آن بدیدم گفتم
زه که بجز مسکه خود ندادت مادر.
منجیک (از لغت فرس اسدی چ اقبال ص 454).
ای جوجگک به سال و به بالا بلند، زه
ای با دو زلف بافته چون دو کمند زه .
طاهر فضل (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
همی تاخت گرد اندرون گردیه
به آوردگه ، گفت خسرو که زه .
فردوسی .
چو گفتی که زه بدره بودی چهار
بدینگونه بد بخشش شهریار.
فردوسی .
چو زد تیر بر سینه ٔ اشکبوس
سپهر آن زمان دست او داد بوس
قضا گفت گیر و قدر گفت ده
فلک گفت احسن ملک گفت زه .
فردوسی .
این همی گفت که احسنت و زه ای شاه زمین
وان همی گفت که جاوید زی ای شاه زمان .
فرخی .
شادمان گشت و دو رخ چون دو گل نو بفروخت
زیر لب گفت که احسنت و زه ای بنده نواز.
فرخی (دیوان چ دبیرسیاقی ص 203).
سرکار به یکبار همی ساخته داری
احسنت و زه ای پیشرو زیرک هشیار.
فرخی .
پرویز ملک چون سخن خوب شنیدی
آنرا که سخن گفتی گفتیش که هان زه .
منوچهری .
که بپسندی و گویی از دل که زه .
اسدی .
خویشتن را به زه بهمان و احسنت فلان
گر همی حسرت و افسوس نخواهی مفریب .
ناصرخسرو.
ای حجت زمین خراسان زه
مدح رسول و آل چنین گستر.
ناصرخسرو.
احسنت و زه مگوی بدآموز را
زیرا که پاک نیست دل و دامنش .
ناصرخسرو.
هر کس پیش ایشان [ پادشاهان ایران ] چیزی بردی یا مطربی سرودی گفتی یا سخنی نیکو گفتی در معانی که ایشان را خوش آمدی گفتندی زه یعنی احسنت ! چنانکه زه بر زبان ایشان برفتی از خزینه هزار درم بدان کس دادندی . (نوروزنامه ).
فحلی است طلعت او کاندر مشیمه ٔ دل
چون جفت دیده گردد احسنت و زه کند زه
شاهان درگه حق بوذر شناس و سلمان
بیزار شو ز شاهی کو تخت سازد و گه .
سنائی .
ترا ببینم و گویم علیک عین اﷲ
بنام ایزد احسنت و زه نکو پسری .
سوزنی .
زه زه ای شاه جهانبخش که در نوبت تو
عدل را چاشنی و سکه ٔ عدل عمر است .
مجیر بیلقانی .
بندها را چنین گشای گره
تا نیوشنده بر تو گوید زه .
نظامی .
بگفت باربد کز بار به گفت
زبان خسروش صد بار زه گفت .
نظامی .
چنان بد رسم آن بدر منور
که بر هر زه بدادی بدره ای زر.
نظامی .
در مجمعی که شعر تو باشد ز خاص و عام
آوازه ٔ زه تو بر افلاک می رود.
کمال اسماعیل (از جهانگیری ).
نوآموز را ذکر و تحسین و زه
ز توبیخ و تهدید استاد به .
سعدی (بوستان ).
چو از شست بگشاد خسروگره
ز هر گوشه برخاست آواز زه .
سلمان .
|| (ص ) بمعنی خوب و خوش هم هست . (برهان ) (از آنندراج ) (ناظم الاطباء) . بمعنی خوش و خوب بود و این معنی هم نزدیک نخست است . (جهانگیری ) (از انجمن آرا) :
چنین گفت کاری همین است زه
مهین را به مه داد و که را به که .
فردوسی .
چون جوان بودی و سخت و زفت زه
تو همی رفتی سوی صف بی زره
چون شدی پیر و ضعیف و منحنی
پرده های لاابالی می زنی .
مولوی (از جهانگیری ).
|| (اِ) چله ٔ کمان . (برهان ) (فرهنگ فارسی معین ) (جهانگیری ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ رشیدی ) (غیاث ). بمعنی زه کمان است . (انجمن آرا). وتر. چله . چله ٔ کمان . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
ز چوبی کمان کرد وز روده زه
ز هر سو برافکند بر زه گره .
فردوسی .
کمانها به زه برنهاده سپاه
پس لشکر اندر همی راند شاه .
فردوسی .
چو خسرو چنان دید برگشت شاد
دو زاغ کمان را به زه برنهاد.
فردوسی .
در میان پره در تاخت کمان کرده به زه
جفت با عزت و با دولت و با فتح و ظفر.
فرخی .
ز سر ببرد شاخ و ز تن بدرد پوست
به صیدگاه ز بهر زه و کمان تو رنگ .
فرخی .
از دل و پشت مبارز برگشاید صد تراک
کز زه عالی کمان خسروآید یک ترنگ .
عسجدی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
اندر چله ٔ جهل کمانت شکند تیر
واندر گلوی آز نوالت فکند زه .
منوچهری (از انجمن آرا).
به پیکر چون کمان گشتم خمیده
چو زه بر تن کشیده خون دیده .
(ویس و رامین ).
بفرمود تا ساخت مرد فسون
کمانی ز پنجه من آهن فزون ...
ز زنجیر بر وی زهی ساختند
ز گردش پی و توز پرداختند.
اسدی (گرشاسبنامه چ یغمایی ص 211).
بدو گفت گرد سپهبدنژاد
مرا باب نامم کمانکش نهاد
به دامادی شه گر آیم پسند
بخواهم کشید این کمان بلند
چنانش کشم چون برآرم به زه
که بپسندی و گویی از دل که زه .
اسدی (گرشاسبنامه ایضاً ص 277).
و هر دوان برفتند و هرمز را به زه کمان بکشتند. (فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 100).
چون خدنگ تو ز شست و زه تو گشت جدا
نگزیند به جز ازجبهه ٔ اعدات هدف .
سوزنی .
آنجا که در زه آرد دستش کمان بخشش
ابر از حسد ببرد زه از کمان رستم .
انوری (از آنندراج ).
گر به زه ماندی کمان بهرام را
لرز تیر از استخوان برخاستی .
خاقانی .
تیر چون در زه نشاندی بر کمان چرخ وش
گفتی او محور همی راند ز خط استوا.
خاقانی .
خصم شاه ار کمان کند حلقش
به زه آن کمان درآویزد.
خاقانی .
وصف [ لشکر ] بدین وقت مقوس باید چون کمانی به زه . (راحة الصدور راوندی ).
فلک را تا کمان بی زه نگردد
شکار کس در او فربه نگردد.
نظامی .
دو ابرو سر بهم پیوسته موزون
به زه کرده کمان چون قوس گردون .
نظامی .
هرکه در عشقش چو تیر راست شد
چون کمان زه در گلویش می کند.
عطار.
ابروی تو رسته ای ز تیر است
بر زه که کند چنان کمانی ؟
عطار.
کمان کیانی به زه راست کرد.
(بوستان ).
چون کمان رئیس شد بی زه
نتوان خفت ایمن اندر ده .
اوحدی .
مزن در کمانهای ابرو گره
کزینسان کمانی نیرزد به زه .
امیرخسرو.
خصم بی جا به زبردستی خود می نازد
زودتر پاره کند زه چو کمان پرزور است .
صائب (از آنندراج ).
از صراط مستقیم عقل بیرون رفته اند
زه نمی گیرد بخود زور کمان عاشقان .
صائب (ایضاً).
با قد خم گشته راه عشق رفتن مشکل است
در جوانی به که این زه در کمان بندد کسی .
صائب (ایضاً).
- زه بینی ؛ وترالانف و هو حجاب مابین المنخرین . غضروفی که میان دو منخر است . (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- زه را به گوش آوردن ؛ در آخرین لحظه ٔ تیراندازی قرار گرفتن :
چو دید اردبیلی نمدپاره پوش
کمان در زه آورد و زه را به گوش .
سعدی (بوستان ).
ترا یاوری کرد فرخ سروش
وگرنه زه آورده بودم به گوش .
سعدی (بوستان ).
|| ابریشم و روده ٔ تابیده را نیز گویند. (برهان ) (از آنندراج ).روده ٔ تابیده و تار ساز. (فرهنگ فارسی معین ). اوستا«جیا» (وتر کمان ، رگ )، هندی باستان «جیه » ، کردی «ژیه » (زه کمان )، افغانی «ژئی » ، بلوچی «جیغ» ، پازند «جیک » (ریسمان ، نخ ). (حاشیه ٔ برهان چ معین ). روده ٔ تافته که از آن غربال و دیگر چیزها بافند و به کمان تیراندازی و کمان حلاج و غیره کنند. بند. دوال . (ازیادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
ای با دو زلف بافته چون دو کمند زه .
طاهر فضل (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
بدان زه دو دستش ببستی چو سنگ
نهادی به گردنش بر پالهنگ .
فردوسی .
ساق چون پولاد پی همچون کمان رگ همچو زه
سم چو الماس و دمش چون آهن و تن همچو سنگ .
منوچهری .
هرگه که پیش رویت سر برکند
چون عاقلان بچوب ببندیش و زه .
ناصرخسرو (دیوان ص 395).
کسی برنیارد سر از جیب دولت
که در گردن از زه طنابی نبیند.
خاقانی .
از کیسه ٔ کسان منم آزاددل که آز
آزاد را چو کیسه گلو درکشد به زه .
خاقانی .
- زه شلوار ؛ بند ازار :
فارغ ز بد و نیک گشادم زه شلوار
وندر کفلش دست رهی چون کمر آمد.
سوزنی .
- زه یکتایی ؛ نوعی از زه و آن رشته ای است ابریشمین که با تارهای زر و سیم تابیده به گرد آستین یا گریبان دوزند. (فرهنگ فارسی معین ).
|| هر چیز کشیده شده از حدیده ، مانند تارهای زرو سیم . (ناظم الاطباء). || کناره ٔ هر چیز همچو... و زه حوض و زه صفه و امثال آن . (برهان ) (از جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از غیاث ) (از آنندراج ) (از ناظم الاطباء). کناره ٔ چیزی . (فرهنگ فارسی معین ). دیواره ٔ دور چاه . (ناظم الاطباء). حلقه ٔ چاه . طوقه ٔ چاه . اباله : ابلت البئس ؛ ساختم باری چاه اباله را یعنی زه را. بئر مأبوله ؛ چاه زه برآورده . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- زه چشم ؛ حاشیه و کناره ٔ چشم . (فرهنگ فارسی معین ) :
زه چشم حیا کسی که برید
رگ جان بقاش اجل ببرد.
خاقانی .
- زه ناخن ؛ گوشت که پیرامون ناخن است . اُطْره . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
|| کناره ٔ گریبان . (از برهان ) (از جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از غیاث ) (از آنندراج ). و زه پیراهن که رشته ای باشد از ابریشم که با مقیس و گلابتون تابیده در دور دامن و سرآستین و گریبان دوزند و گاهی ابریشمی یکرنگ بود و گاهی دورنگ و آنرا به هندی دوری خوانند. (آنندراج ). فارسی «زیه » ، ترکی «زیه » ، عربی «زیق »: زیق القمیص ؛ زه پیراهن . (حاشیه ٔ برهان چ معین )... ریشه و طراز و حاشیه و نوار و کناره و سجاف و دیگر آرایشهای زری و یا ابریشمی گریبان و گرداگرد جامه ... (ناظم الاطباء). آنچه پیرامون جامه دوزند باریکتر از سجاف . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
و یا پیراهن نیلی که دارد
ز شعر زرد نیمی زه به دامن .
منوچهری .
درزیان چرخ را گویی که سهو افتاده است
کان زه سیمین بر آن دامن نه درخور ساختند.
خاقانی .
قوس قزح برآمد چون نیم زه ملمع
کز صنعت صبا شد گوی انگله معنبر.
خاقانی .
سدره ز آرایش صدرت زهی است
عرش در ایوان تو کرسی نهی است .
نظامی .
عکس فلک از هلال خنده
بر جیب فلک زهی فکنده .
نظامی .
نظامی گر زه زرین بسی هست
زه تو زهد شد مگذارش از دست .
نظامی .
هر هنری کان ز دل آموختند
بر زه منسوج وفا دوختند.
نظامی .
فاخته شیخانه دم از حق زده
گرد گریبان ، زه ازرق زده .
امیرخسرو (از آنندراج ).
زیر کلاه بود خوش آیند کله پوش
مانند ماه بدر و زهش همچو هاله بود.
نظام قاری (دیوان البسه ).
ز گرد آن زه مفتون خطی خواندم که تفسیرش
یکی داند که همچون دکمه ذهنش خرده دان باشد.
نظام قاری (دیوان البسه ).
سر گل جیب خزان را نشناسد که بهار
بر گریبان چمن دوخت زه از پیرهنش .
واله هروی (از آنندراج ).
- زه پیراهن ؛ یقه (یخه ). طوقه ٔ یقه . جیب . زیق . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) :
حلقه ٔ کمند گشت زه پیراهنت
چون کرد بر تو چرخ کمان را به زه .
ناصرخسرو (یادداشت ایضاً).
از تاب عشق آن زه پیراهن دورنگ
زور و ستم چو رشته بهم تاب میخورد.
سیدحسن خالص (از آنندراج ).
- زه جیب ؛زه پیراهن . زه گریبان :
ای خداوندی که هر کز خدمتت گردن کشید
از زه جیبش فلک در گردنش افکند فخ .
انوری .
رجوع به ترکیبهای زه پیراهن و زه گریبان شود.
- زه دامن ؛ ریشه و حاشیه و نوار و سجاف آن . (فرهنگ فارسی معین ).
- زه کفش ؛ رده ای از نخ یا ابریشم و مانند آن بدور کفش ، میان تخت و رویه که از بیرون چون زینتی دیده شود. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- زه گریبان ؛ آرایش زری یا ابریشمی گریبان . (فرهنگ فارسی معین ). زه جیب :
گرد گردن زه گریبانش
آتشین طوق و گرزه مار شود.
مسعودسعد.
خاقانی اگر خرد سرت را یار است
سیلی مزن و مخور که ناخوش کار است
زیرا سر هر کز خرد افسردار است
برگردنش از زه گریبان عار است .
خاقانی .
دراعه ٔ خارای مخطط را تا دامن چاک زده چون زه گریبان طاوس به رنگ لاجوردی برآورده . (مرزبان نامه ).و رجوع به ترکیب زه جیب شود.
زه . [ زِه ْ ] (اِخ ) دهی از دهستان رودبار است که در بخش کهنوج شهرستان جیرفت واقع است و 500 تن سکنه دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 8).
زه . [ زِه ْ / زَه ْ ] (اِمص ) زاییدن آدمی و حیوانات دیگر باشد. (برهان ) (آنندراج ). زادن را گویند. (جهانگیری ) (از انجمن آرا) (از غیاث ). زادن چنانکه گویند درد زه یعنی درد زادن . (فرهنگ رشیدی ). زاییدن . زایش .(فرهنگ فارسی معین ). و زهیدن مصدر آن است . (جهانگیری ). زایش و وضع حمل . (ناظم الاطباء). اسم مصدر از زهیدن بجای زِهِش . (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : مریم زیر آن درخت اندرنشست ... چون عیسی از وی جدا شد از درد زه و شرم خلق گفت : «یا لیتنی مت قبل هذا»؛ ای کاش من پیش از این بمردمی . (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). ایدون گویند که چون ابن یامین از مادر جدا شد مادرش ، راجیل ، در آن درد زه اندر بمرد. و یوسف و برادر، در دست خاله بماندند و خاله ایشان را نیکو همی داشت . (ترجمه ٔ طبری ایضاً).
جان چیست جنین نطفه ٔ سر قضا
دنیا رحم است و تن مشیمه است او را
تلخی اجل ، درد زه مادر طبع
وین مردن چیست زادن ملک بقا.
|| تراوش آب از درز و لای چیزی . (فرهنگ فارسی معین ). تراوش و تقطیر و ترشح و جوشش آب و روانی جراحت و زخم . (ناظم الاطباء). بمعنی جوشیدن آب از چشمه نیز مرادف زائیدن است . (انجمن آرا) :
موقف نبود جز ره صدر رفیع ملک
زمزم نبود جز زه بحر عطای شاه .
|| (اِ) نطفه . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ) (غیاث ) (فرهنگ رشیدی ) :
این بلایه بچگان را ز چه کس آمد زه
همه آبستن گشتند به یک ره که و مه .
|| بچه و فرزند... ولهذا فرزند را زه زاد و رحم و بچه دان را زهدان می گویند. (برهان ). فرزند باشد و زهدان بچه دان را خوانند. (جهانگیری ). فرزند. (فرهنگ رشیدی ). زه زاد بچه و اولادرا گویند و زهدان رحم و بچه دان را گویند. (انجمن آرا) (از آنندراج ). بچه و فرزند. (از فرهنگ فارسی معین ) (غیاث ). نتاج . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : و خر که شیر او بکار دارند، تندرست و جوان باید وشیر زه نخستین نباشد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ) (یادداشت ایضاً).
- بی زه ؛ بی بر و عقیم و بی بار. (ناظم الاطباء).
جان چیست جنین نطفه ٔ سر قضا
دنیا رحم است و تن مشیمه است او را
تلخی اجل ، درد زه مادر طبع
وین مردن چیست زادن ملک بقا.
فخر رازی (از جهانگیری ).
|| تراوش آب از درز و لای چیزی . (فرهنگ فارسی معین ). تراوش و تقطیر و ترشح و جوشش آب و روانی جراحت و زخم . (ناظم الاطباء). بمعنی جوشیدن آب از چشمه نیز مرادف زائیدن است . (انجمن آرا) :
موقف نبود جز ره صدر رفیع ملک
زمزم نبود جز زه بحر عطای شاه .
سیدحسن غزنوی .
|| (اِ) نطفه . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) (فرهنگ فارسی معین ) (غیاث ) (فرهنگ رشیدی ) :
این بلایه بچگان را ز چه کس آمد زه
همه آبستن گشتند به یک ره که و مه .
منوچهری .
|| بچه و فرزند... ولهذا فرزند را زه زاد و رحم و بچه دان را زهدان می گویند. (برهان ). فرزند باشد و زهدان بچه دان را خوانند. (جهانگیری ). فرزند. (فرهنگ رشیدی ). زه زاد بچه و اولادرا گویند و زهدان رحم و بچه دان را گویند. (انجمن آرا) (از آنندراج ). بچه و فرزند. (از فرهنگ فارسی معین ) (غیاث ). نتاج . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : و خر که شیر او بکار دارند، تندرست و جوان باید وشیر زه نخستین نباشد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ) (یادداشت ایضاً).
- بی زه ؛ بی بر و عقیم و بی بار. (ناظم الاطباء).
فرهنگ عمید
۱. (زمین شناسی ) آب زیرزمینی که از زمین یا شکاف سنگ تراوش می کند.
۲. (بن مضارعِ زهیدن ) = زهیدن
۳. (اسم مصدر ) [قدیمی] زایش.
۴. [قدیمی] نطفه.
۵. [قدیمی] بچه.
۶. (زیست شناسی ) [قدیمی] = زهدان
* زه زدن: (مصدر لازم ) [عامیانه]
۱. از پا درآمدن به سبب ناتوانی و خستگی.
۲. زیر بار ماندن.
۳. از زیر بار دررفتن.
کلمۀ تحسین، آفرین، خوب، مرحبا.
۱. (موسیقی ) تار ساز.
۲. رودۀ تابیده که به کمان می بستند، چلۀ کمان.
۳. [قدیمی] رشتۀ باریک تابیده از رودۀ گوسفند، ابریشم، یا فلز.
۲. (بن مضارعِ زهیدن ) = زهیدن
۳. (اسم مصدر ) [قدیمی] زایش.
۴. [قدیمی] نطفه.
۵. [قدیمی] بچه.
۶. (زیست شناسی ) [قدیمی] = زهدان
* زه زدن: (مصدر لازم ) [عامیانه]
۱. از پا درآمدن به سبب ناتوانی و خستگی.
۲. زیر بار ماندن.
۳. از زیر بار دررفتن.
کلمۀ تحسین، آفرین، خوب، مرحبا.
۱. (موسیقی ) تار ساز.
۲. رودۀ تابیده که به کمان می بستند، چلۀ کمان.
۳. [قدیمی] رشتۀ باریک تابیده از رودۀ گوسفند، ابریشم، یا فلز.
۱. (موسیقی) تار ساز.
۲. رودۀ تابیده که به کمان می‌بستند؛ چلۀ کمان.
۳. [قدیمی] رشتۀ باریک تابیده از رودۀ گوسفند، ابریشم، یا فلز.
۱. (زمین‌شناسی) آب زیرزمینی که از زمین یا شکاف سنگ تراوش می‌کند.
۲. (بن مضارعِ زهیدن) = زهیدن
۳. (اسم مصدر) [قدیمی] زایش.
۴. [قدیمی] نطفه.
۵. [قدیمی] بچه.
۶. (زیست‌شناسی) [قدیمی] = زهدان
⟨ زه زدن: (مصدر لازم) [عامیانه]
۱. از پا درآمدن به‌سبب ناتوانی و خستگی.
۲. زیر بار ماندن.
۳. از زیر بار دررفتن.
کلمۀ تحسین؛ آفرین؛ خوب؛ مرحبا.
دانشنامه عمومی
زه (کهنوج)، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان کهنوج در استان کرمان ایران است.
این روستا در دهستان نخلستان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱٬۰۹۸ نفر (۲۲۵خانوار) بوده است.
این روستا در دهستان نخلستان قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱٬۰۹۸ نفر (۲۲۵خانوار) بوده است.
wiki: زه
فرهنگستان زبان و ادب
{bowstring} [ورزش] رشته ای کشسان و بسیار مقاوم که به سر بازوهای کمان وصل می شود
{string} [ورزش] تار یا سیمی که به صورت مشبک بر قاب دستاک می کشند تا سطحی محکم و سبک برای ضربه زدن به توپ به دست آید
{chord} [موسیقی] رشته ای از جنس های مختلف که در سازهای زهی بین دو نقطه ثابت می شود و براثر ارتعاش، صوت موسیقایی ایجاد می کند متـ . وتر
{string} [ورزش] تار یا سیمی که به صورت مشبک بر قاب دستاک می کشند تا سطحی محکم و سبک برای ضربه زدن به توپ به دست آید
{chord} [موسیقی] رشته ای از جنس های مختلف که در سازهای زهی بین دو نقطه ثابت می شود و براثر ارتعاش، صوت موسیقایی ایجاد می کند متـ . وتر
گویش مازنی
/ze/ زاینده - منی – آب منی
۱زاینده ۲منی – آب منی
واژه نامه بختیاریکا
( زِه ) اندم تناسلی حیوانات اهلی مانند گاو و گوسفند
پیشنهاد کاربران
زه کمان
چلّه کمان، وتر
به معنی رحم و زهدان هم کاربرد دارد
( . . . و جنین. . . در زه مانده چون زندانی. )
بیدپای محمد بخاری
( . . . و جنین. . . در زه مانده چون زندانی. )
بیدپای محمد بخاری
زه:
دکتر کزازی در مورد واژه ی " زه" می نویسد : ( ( زه در پهلوی در همین ریخت بکار می رفته است. به معنی تسمه و دوال ، ریختی کهنتر از آن زیگ zig می توانسته است بود که در فارسی " زیق " شده است. ) )
( ( بدان زه ، دو دستش ببستی چو سنگ ؛
نهادی ، به گردن برش ، پالهنگ ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 290. )
دکتر کزازی در مورد واژه ی " زه" می نویسد : ( ( زه در پهلوی در همین ریخت بکار می رفته است. به معنی تسمه و دوال ، ریختی کهنتر از آن زیگ zig می توانسته است بود که در فارسی " زیق " شده است. ) )
( ( بدان زه ، دو دستش ببستی چو سنگ ؛
نهادی ، به گردن برش ، پالهنگ ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 290. )
زِهْ:واژه ی ستایش و آفرین
دکتر کزازی در مورد واژه ی " زِهْ" می نویسد : ( ( زِهْ، نیز " زهازه " واژه ی ستایش و آفرین است . می انگارم که " زه " در بنیاد ، ریختی از زی بوده است . ساخت امری از " زیستن " ؛ هنوز نیز ، در پارسی ، از سرِ ستایش ، بدان کس که کاری ستودنی انجام داده است ، گفته می شود : " زنده باشی ! " ) )
( ( چنین گفت : " آری !همین است ؛ زِهْ
مهین را به مِه داد و کِه را به کِه ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 336. )
دکتر کزازی در مورد واژه ی " زِهْ" می نویسد : ( ( زِهْ، نیز " زهازه " واژه ی ستایش و آفرین است . می انگارم که " زه " در بنیاد ، ریختی از زی بوده است . ساخت امری از " زیستن " ؛ هنوز نیز ، در پارسی ، از سرِ ستایش ، بدان کس که کاری ستودنی انجام داده است ، گفته می شود : " زنده باشی ! " ) )
( ( چنین گفت : " آری !همین است ؛ زِهْ
مهین را به مِه داد و کِه را به کِه ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 336. )
چله ی کمان
که صیادی کمان بر کف به زه تیر
به زیر پای صیاد و به سر باز
نه بنشستن صلاح است و نه پرواز
شعر امید
که صیادی کمان بر کف به زه تیر
به زیر پای صیاد و به سر باز
نه بنشستن صلاح است و نه پرواز
شعر امید
چله کمان
خَه خَه زَه زَه وَه وَه بَه بَه بَخ بَخ همگی با زبرند و ان را نتوان با زیر گفت - و هیچ بخردی نگوید خِه خِه و بِه بِه مگر دیوانه ای که ریشخند کند - زَهازَه و دَهادَه نیز به همین گونه است ده از دادن نیز باید با زبر گفته شود نه اینکه گوییم دَهم و دَهید و دَهند و دَهش و این ده و دهاده بانگ شور و برانگیختن و سخن جنگ و دلیری و پیروزی وگشایش و فتح است چگونه شکست و کسر گیرد - همچنان که مه و که را باید با زبر خواند و چه گواه راست تر از نام مهین و مهستی و مهاراجا - و انک فردوسی که همه جا مهان را با جهان و نهان همسنگ نهاده و پیشتر به روزگار کودکی یاد دارم که همه کس انرا مَه و کَه می خواند و میگفت و اموزگاران کم خرد به زور انرا به زیر کشاندند و تا کنون هرجا مَه اید انرا م را زیر نهند -
و همینگونه است خوردَه و خواندَه و پردَه وخانَه و ویرانََه و انچه بپایان اینها میاید ه نیست ا هست که انرا ز نیمه خم کرده اند و تا آهنگ زبر دَهَد - و بنگیرم که دَهد را همه جا بزرگان با رَهَ همسنگ کرده اند و تا کنون به بسیار شهرها چون فارس و خراسان با زبر گویند و بیاد اریم که در پهلوی خانَک و پردَک و وارونَک بوده است و اینهارا نتوان با زیر خواند و گفت -
چنان که زَه و زَهدان درست باشد و زَهش درست باشد و در فارسی پهلوی و دری زَهش و زَهشن گویند هنوز کهنسالان یَک گویند و یک
تنها زه کمان و اینگونه را توان با زبر نگفت گرچه سره اش چَیا و زَیغ و جیک و زََیک بوده باشد چون پشت ان ی امده توان به دوگونه اش گفت
و همینگونه است خوردَه و خواندَه و پردَه وخانَه و ویرانََه و انچه بپایان اینها میاید ه نیست ا هست که انرا ز نیمه خم کرده اند و تا آهنگ زبر دَهَد - و بنگیرم که دَهد را همه جا بزرگان با رَهَ همسنگ کرده اند و تا کنون به بسیار شهرها چون فارس و خراسان با زبر گویند و بیاد اریم که در پهلوی خانَک و پردَک و وارونَک بوده است و اینهارا نتوان با زیر خواند و گفت -
چنان که زَه و زَهدان درست باشد و زَهش درست باشد و در فارسی پهلوی و دری زَهش و زَهشن گویند هنوز کهنسالان یَک گویند و یک
تنها زه کمان و اینگونه را توان با زبر نگفت گرچه سره اش چَیا و زَیغ و جیک و زََیک بوده باشد چون پشت ان ی امده توان به دوگونه اش گفت
کلمات دیگر: