خائوس

خائوس یا آشفتگی ازلی (به یونانی: Χαος Χαεος, khaos) (در کاربرد ترجمه یونانی کلاسیک و فلسفه: بُن آشوب، در کاربرد امروزی: دُش آمیختگی)، نخستین مخلوق در اساطیر یونانی، آشکارا تهیگی گسترده ای بود که وضعیت ابتدایی پیش از آفرینش را بیان می کرد. البته در این داستان ها در اشاره هایی خائوس دارای شخصیتی انسانی تصویر شده است. خائوس را همچنین در افسانه های یونانی تودهٔ بی شکل و درهم و برهم عوامل، که پیش از آفرینش جهان را فرا گرفته بود نامیدند. در الهیات نیز خلأ اولیه و آشفتگی عوامل کائنات قبل از خلقت تحت عنوان هیولا خوانده شده است.
فهرست شخصیت ها، مکان ها و رویدادهای افسانه ای یونان باستان
نقش مایه نبرد با خائوس در همهٔ این افسانه ها دیده می شود که حاکی از مبارزهٔ یک خداوند دلاور با هیولای آشوب و بی سامانی و هرج و مرجی (اغلب در قالب یک مار یا اژدها) است. لفظ مذکور در دین های باستانی خاور نزدیک به مفهوم های مشابه بسط یافته است. این مفهوم نخستین بار در آثار هزیود، شاعر مشهور یونانی مطرح شده است، اما احتمال دارد که هزیود این مفهوم را از بابل باستان گرفته باشد.
در افسانه های یونان در ابتدای آفرینش خلاء یا خائوس به وجود آمد یا در واقع به وجود نیامد، زیرا خائوس چیزی نیست که وجود داشته باشد یا نداشته باشد. البته در آن دسته از داستان هایی که خائوس دارای شخصیت است احتمالاً این برداشت می شود که وجود او چیزی نزدیک به وجود خدا بوده باشد (یعنی وجود دارد ولی جسم ندارد). از خائوس زمین یا گایا به وجود آمد بعد به ترتیب تارتاروس که دنیای زیرین است و اروس یا شهوت از خلاء به وجود آمدند. دیگر خدایان به وجود آمده از خائوس عبارتند از تاریکی یا اربوس و الههٔ شب یا نوکس، و اما از ازدواج آن ها همرا (روز) و روشنایی یا آیتر متولد شدند. از ازدواج گایا و اورانوس یا همان آسمان نخستین ایزدان پدید آمدند: تایتان های غول آسا، سیکلوپ ها و سه هکاتونکایر (غولانی که هر یک صد دست و پنجاه سر داشتند). وقتی اورانوس آن ها را در جهان زیرزمینی به بند کرد، گایا جوان ترین تیتان، یعنی کرونوس را وا داشت که پدرش را اخته کند و قدرت را برباید.
خائوس منبع الهامی برای نام گذاری سیستم خاصی در ریاضی شده که گاه به صورت آشوبی هم برگردانده شده است.

خائوس (Chaos)
در کیهان شناسی دیرین یونانی، خلأ آغازین عالم یا ورطۀ تارتاروس (جهان زیرین). از دیدگاه هِزیود، نخست خائوس بود و سپس گایا و اِروس (زمین و شوق) پدید آمدند. اما گایا زاییدۀ خائوس نبود؛ خائوس اِرِبوس (تاریکی) و نوکس را زایید. نوکس ابتدا آیتر (هوای روشن بالا) و روز را به دنیا آورد و سپس جنبه های تیره و هولناک مانند رؤیا و مرگ و جنگ و قحطی جهان را. در کیهان شناسی های جدیدتر، خائوس عموماً بر حالت اولیۀ کائنات دلالت می کرد. مفهوم امروزی خائوس از اووید است که آن را تودۀ بی شکل و بی نظم اولیه ای می داند که سازندۀ جهان از آن عالم منظم را می سازد. این مفهوم خائوس را آباء کلیسا نیز در تفسیر داستان آفرینش براساس سِفر پیدایش (باب اول) به کار بردند.