ب ام 21 گراد

ب ام-۲۱ گراد (به روسی: БМ-21 "Град") نوعی راکت انداز چندتایی ۱۲۲ میلی متری است که در اوایل دهه ۱۹۶۰ در شوروی طراحی و تولید شد. راکتی که گراد شلیک می کند ام-۲۱اُاف نام دارد. گراد از ۴۰ تیوب پرتابگر تشکیل می شود که بر روی یک کامیون نصب شده اند. اولین انواع گراد در سال ۱۹۶۳ به عنوان جایگزینی برای راکت انداز ب ام-۱۴ وارد ارتش شوروی شده و بر روی کامیون شش چرخه اورال-۳۷۵دی سوار شده بودند.
افغانستان – ارتش افغانستان
الجزایر – ۲۵۰
آنگولا – ۷۵
ارمنستان – ۴۷
جمهوری آذربایجان – ۶۳
بنگلادش – کاآرال ۱۲۲، تایپ ۹۰بی
بلاروس – ب ام-۲۱ و ب ام-۲۱آ بلگراد
بوسنی و هرزگوین – ۶
بلغارستان – حدود ۱۹۲ سیستم فعال و حدود ۲۰۰ سیستم ذخیره
بورکینافاسو – ۱۰
جمهوری آفریقای مرکزی – ۵
کامبوج – ۱۰۰
کامرون – ۵۰
چاد – ۴
ساحل عاج – ۲۰
کرواسی – ۶۴
کوبا – ۲۵۰
قبرس – ۴
جمهوری کنگو – ۶
جمهوری دموکراتیک کنگو – ۶
جیبوتی
اکوادور – ۱۰
مصر – ۲۱۵
اریتره – ۲۵
اتیوپی – ۱۰
فنلاند – ۲۴ واحد. از خدمت خارج شده اند.
غزه - حماس و شبه نظامیان دیگر (انوع ایرانی با ۲۰ کیلومتر برد و انواع چینی با برد ۴۰ کیلومتر).
گرجستان
یونان – ۱۱۶ آرام-۷۰
مجارستان – ۴۶
اندونزی –آرام-۷۰ (توسط تفنگداران دریایی استفاده می شود)
هند – ۱۵۰+
ایران بیش از ۱۰۰ دستگاه در حال حاضر. در سال های ۱۹۶۷ و ۶۸ هفتاد دستگاه از شوروی خریداری شد. ۱۰۰ دستگاه گراد بین سال های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۷ از کره شمالی خریداری شد (مونتاژ و احتمالاً بخشی از تولید در ایران انجام شد).
عراق – ۵۵
اسرائیل – ۵۰ دستگاه از گروه های شبه نظامی ضبط شد. در خدمت فعال نظامی قرار ندارد.
قزاقستان – 100
قرقیزستان – 21
لبنان – ۳۰ دستگاه - به همراه تعدادی ب ام-۱۱
لیبریا – ?
لیبی – ۲۰۰+
مراکش – ۳۶
مغولستان – ?
جمهوری مقدونیه – ۱۲
مالی – ۲
موزامبیک – ۵
میانمار – ۲۳۰
نامیبیا – ۴
نیکاراگوئه – ۳۰
نیجر ۱۱ آپی آر-۲۱ و آپی آر-۴۰
کره شمالی
پاکستان – ۴۰
پرو – 14
لهستان – 219
رومانی – ۳۵۲ آپی آر-۴۰ (۱۲۴ دستگاه به لاروم ارتقاء یافته اند)
روسیه – ۱٬۷۵۰
جمهوری دموکراتیک صحرای غربی – 10
سومالی - ۱?
اوستیای جنوبی – ۵
سوریه – ۲۵۰
تاجیکستان – 10
تانزانیا – ۴۸
ترکمنستان – 56
ازبکستان – 36
اوکراین – ۶۰۰
ونزوئلا – ۵۲
ویتنام – ۸۰۰
یمن – ۲۸۰
زامبیا – ۵۰
زیمبابوه – ۲۵
ب ام مخفف واژه روسی بویوایا ماشینا به معنی «ماشین جنگی» و گراد نیز به معنی تگرگ است. در دوران جنگ ایران و عراق از آن جایی که آتشبارهای توپخانه عراق به صورت پنج تایی شلیک می کردند، بین عراقی ها به «خمسه خمسه» معروف شده بودند. ایرانی ها هم در پاسخ به این جنگ روانی سیستم های کاتیوشا خود را که چهل راکت داشت به صورت یک جا شلیک می کردند، که در ایران به «چلچله» هم معروف شد.
گراد از معروف ترین و رایج ترین انواع راکت اندازهای خانوادهٔ کاتیوشا ست و در چندین کشور دیگر هم مدل های مختلف آن تولید شده و راکت اندازهای دیگری نیز بر اساس آن طراحی شده اند. گراد-۱ مدل سبکتری از سیستم گراد با ۳۶ پرتابگر، گراد-وی یا ام۱۹۷۵ یک مدل بیسار کوچکتر با ۱۲ پرتابگر برای نیروهای هوابرد و پریما یک مدل بزرگتر با ۵۰ پرتابگر از دیگر مدل های تولیدی گراد در شوروی هستند. آرام-۷۰ مدل تولید چکسلواکی و دبلیوآر-۴۰ لانگوستا مدل تولید لهستان از مهمترین انواع ارتقایافته گراد هستند. رومانی مدلی از گراد با ۲۱ پرتابگر را تولید کرده و کره شمالی نیز مدل ۳۰ پرتابگره گراد به نام ب ام-۱۱ را که بر روی کامیون های ژاپنی ایسوزو سوار شده ساخته است. ب ام-۱۱ در ایران و پاکستان مهندسی معکوس شده است. صنایع دفاع ایران مدل ۴۰ پرتابگره گراد را هم تولید کرده است که بر روی کامیون های مرسدس بنز سوار شده اند.
روس ها در بحبوحه جنگ ویتنام نوع سبکی از گراد به نام ۹پ۱۳۲ را هم طراحی و تولید کردند که فقط از یک پرتابگر قابل حمل توسط نفر تشکیل می شود. این سیستم برای نیروهای ویتنام شمالی تولید شده بود و بعدها در میان نیروهای چریکی و شبه نظامی نیز محبوبیت زیادی پیدا کرد اما هیچگاه وارد ارتش شوروی یا روسیه نشد.