رضاقلی خان هدایت

رضاقلی خان هدایت طبرستانی (زادهٔ ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ تهران (اصالتاً هزارجریب مازندران) - درگذشتهٔ ۸ تیر ۱۲۵۰ تهران)، ادیب، شاعر و تذکره نویس سدهٔ سیزدهم هجری در ایران در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بود.
مجمع الفصحاء
ریاض العارفین
فرهنگ انجمن آرای ناصری
تاریخ روضه الصفای ناصری
فهرس التواریخ
سفارتنامهٔ خوارزم
اجمل التواریخ
مظاهر الانوار
ریاض المحبین
مدارج البلاغه (در علم بدیع)
شمس الحقایق (برگزیده ای از قصاید و غزلیات مولانا)
مفتاح الکنوز (در شرح اشعار خاقانی)
سِتّهٔ ضروریّه (شامل شش منظومه که اثر مشهور گلستان ارم جزو آن است)
نژادنامه (در مورد نسب نامهٔ شاهان ایرانی)
لطایف المعارف
مجمع الاسرار
دلیل السالکین
خردنامهٔ مظفری
دیوان قصاید
دیوان غزلیات
کلیات اشعار هدایت
ریاض العاشقین
منشآت
بیاض امیرالشعرا
اصول الفصول فی حصول الوصول
پرتوستان
الوان النعم
رضاقلی خان طبرستانی ملقب به لَلِـه باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ در تهران متولد شد. پدرش از اعیان قریهٔ چارده هزارجریب (که امروزه تبدیل به شهردیباج در شهرستان دامغان شده) و در زمان آقامحمد خان خزانه دار بود و در دوران فتحعلی شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی خان در شیراز به تحصیل دانش پرداخت. در سفر فتحعلی شاه به اصفهان مورد توجه شاه قرار گرفت و لقب امیرالشعرایی یافت. پس از فتحعلی شاه، به دربار محمد شاه و سپس ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف ناصرالدین شاه به ریاست مدرسهٔ دارالفنون رسید. در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.
شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی ملقّب به درویش ناصر علی (۱۳۲۵–۱۲۶۴. ش) در کتاب شمس التواریخ در شرح احوال رضاقلیخان هدایت آورده است: «امیرالشّعرا رضاقلی خان هدایت؛ در وصفش نشاطی گفته:
کتاب ریاض العارفین و مجمع الفصحا و اصول الفصول او در جمع شعرا و عرفاً حقّی عظیم دارد. ارادت خدمت مستعلی شاه شیروانی داشته و کتاب فرهنگ انجمن آرای او در بیان لغت فارسی بی نظیر است و سه مجلّد روضةالصفای ناصری از اوست. تولدش در طهران نیمهٔ محرم الحرام ۱۲۱۵ بوده و درگذشتش به طهران ماه ربیع الاول سال ۱۲۸۸ این بیت از اوست:

رضاقلی خان هدایت (ریشه شناسی: رضاقلی بن جعفرقلی طبرستانی، لقب گرفته به خان، شهرت یافته به رضاقلی خانِ هدایت) (۸ ژوئن ۱۸۰۰، تهران – ۲۹ ژوئن ۱۸۷۱، تهران) ادیب، شاعر، تاریخ نگار ادبی و مؤلف ایرانی در سدهٔ نوزدهم میلادی بود. دو اثر برجستهٔ او مجمع الفصحاء (نگاشته به سال ۱۸۶۷م) و ریاض العارفین (نگاشته به سال ۱۸۴۴م) نام دارد.
•