devanagari

دیواناگری ( هندی: देवनागरी، حرف نویسی لاتین: Devanāgarī ) یا دِوَناگَری یک خط یا دبیرهٔ هجانگاری است که به آن �ناگاری� هم گفته می شود و اصلی ترین دبیره ای است که برای نوشتن زبان های هندی، مراتی و نپالی به کار می رود. این دبیره از سدهٔ ۱۹ به رایج ترین دبیره برای نوشتن سانسکریت تبدیل شده است. خط دیوانگری از چپ به راست نوشته می شود و بیش از ۱۲۰ زبان از این خط استفاده می کنند.

دیگر زبان هایی که از دیواناگری برای نوشتن استفاده می کنند می توان سندی، بهاری، بهیلی، پراکریت، کونکانی، بُجپوری، پهاری ( گارهوالی و کوماونی ) ، سانتالی، تارو و کشمیری را نام برد. برخی از این زبان ها در کنار دیواناگری از دبیره های دیگر نیز برای نگارش استفاده می کنند.

زبان پنجابی با خطی مشابه با دیواناگری با نام گُرمکهی نوشته می شود.

معنای واژهٔ دیواناگری
�دیواناگری� مرکب از �دیوا� ( देव ) به معنی نیمه انسان - نیمه خدا و �ناگاری� ( नगर ) به معنای صحبت یا گویش است و در مجموع به معنی �گویش دیواها� یا �گفتار نیمه انسان - نیمه خداها� است.

�ناگاری� ( nāgarī ) در سانسکریت شکل مؤنث �ناگارا� ( nāgara ) به معنی �شهری� و صفت توسعه یافته ای از �ناگارام� ( nagaram ) به معنی �تأسیس� یا �استقرار� است. از واژه �ناگاری� برای معانی مختلفی استفاده می شود که یکی از آن ها نیمه انسان - نیمه خدا است. هنوز هم استفاده از واژه �ناگاری� در کنار �دیواناگری� متداول است. البته بسیاری[الفاظ طفره آمیز] آن را وام واژه ای از واژهٔ فارسی �دیوان نگاری� می دانند که بمعنی نگارش رسمی اسناد در دیوان خانه ها ( دیوانیه ها یا ادارات دولتی ) است که در اثر تأثیرات قوی فارسی بر زبان رسمی هند، وارد زبان هندی شده است. [نیازمند منبع]

پیشینه
دیواناگری بخشی از خانواده دبیره های برهمایی ( Brahmic ) هند، نپال، تبت و جنوب شرق آسیا است. این خط از نسل خط گوپتا ( Gupta ) همراه با سیدهام ( Siddham ) و شارادا ( Sharada ) است. انواع شرقی خط گوپتا که ناگاری هستند برای اولین بار پس از قرن هشتم میلادی دیده شده اند و از حدود ۱۲۰۰ م سیدهام تحت تأثیر بودیسم به تدریج در شرق آسیا جایگزین آن شد و به طور موازی شارادا نیز در کشمیر به کار رفت. نمونه اولیه دیواناگری در کتیبه کوتیلا ( Kutila ) در باریلی واقع در ایالت اوتارپرادش هند دیده می شود که تاریخی برابر با ۹۹۲ میلادی را نشان می دهد و خط افقی بالای حروف یک کلمه در آن وجود دارد.

رواج دیواناگری با استفاده اختصاصی این خط برای چاپ متون مذهبی سانسکریت اتفاق افتاد که موجب ارتباط نزدیک بین خط دیوانگری و سانسکریت شد و این تصور را پدید آورد که دیوانگری خط زبان سانسکریت است؛ اما پیش از دوره استعمار انگلیس در شبه قاره هند هیچ خط ویژه ای برای سانسکریت وجود نداشت و مردم نقاط مختلف به خط خود این زبان را می نگاشتند.

ویژگی ها
این خط از چپ به راست نوشته می شود. بیشتر حروف دارای خطی افقی در بخش بالایی خود هستند و اتصال حروف با کمک همین خط افقی انجام می پذیرد و از این طریق به سادگی قابل تشخیص است.

در این خط تمام صامتها و اکثر مصوتها همیشه نوشته می شوند و از این لحاظ یادگرفتن خواندن دقیق کلمات برای خارجیان نسبت به خط عربی در حالتی که حرکت گذاری نشده باشد، آسان تر است. تنها مصوتی که نوشته نمی شود فتحه است که البته تشخیص جایی که باید فتحه تلفظ شود بسیار ساده است زیرا قاعده این است که اگر بین دو حرف مصوت دیگری نباشد و آن دو به همدیگر نیز نچسبیده باشند مصوت بین آن ها فتحه است و این قاعده همیشه ثابت است.