(نِ یا نَ) (پس .) 1 - پسوند ساختن قید از صفت : مردانه ، دلیرانه . 2 - گاه به آخر اسم و صفت ملحق گردد به معنای ذیل : مانند، مثل ، لایق ، متعلق به ، منسوب به ، در حال ، در وقت ، به صفت .
آنه
فرهنگ معین
لغت نامه دهخدا
آنه . [ ن َ / ن ِ ] (هندی ، اِ) شانزده یک ِ قیراط: الماسی بوزن پنج قیراط و دو آنه . || شانزده یک ِ روپیه .
آنه . [ آن ْ ن َ ] (ع ص ) زن ناله کننده . مُتاعَمه . متوجّعه . || (اِ) بکنایه ، گوسفند ماده . || کنیز.
آنه . [ ن ِه ْ ] (ع ص ) بسختی نفس کشنده . نالنده از گرانی بار.
آنه . [ ن َ / ن ِ ] (پسوند) َانه . چون در آخر اسماء ملحق شود دلالت کند بر یکی از معانی ذیل : مانند.مثل . چون . بطور. بگونه ٔ. لائق . درخور. سزاوار. متعلق به . مال . منسوب به . در حال . در وقت . بصفت . هر یک :
مستانه :
اندرین بود که از مستی و از غایت شرم
خواب مستانه در آن لحظه درآورد حشر.
ساکنان حرم ستر و عفاف ملکوت
با من راه نشین باده ٔ مستانه زدند.
یک ناله ٔ مستانه ز جائی نشنیدیم
ویران شود آن شهر که میخانه ندارد.
مردانه :
چنین داد پاسخ بفرزانگان
بدان نامداران و مردانگان .
مردانه دوختیم و کس از ما نمی خرد
رو رو زنانه دوز که مردانه میخرند.
شاهانه :
همه موی شاهانه از سر بکند
همی ریخت بر تخت خاک نژند.
هر گوشه یکی مستی دستی زده بر دستی
زآن ساقی هر مستی با ساغر شاهانه .
عاشقانه :
دلت بوصل گل ای بلبل صبا خوش باد
که در چمن همه گلبانگ عاشقانه ٔ تست .
شبانه :
دام جهانست بر تو و خبرت نیست
گاهی مستی ّ و گه خمار شبانه .
بدانش گرای و در این روز پیری
برون افکن از سر خمار شبانه .
داری سخن خوب گوش یانه
کامروز نه هشیاری از شبانه ؟
سحرگاهان که مخمور شبانه
گرفتم باده با چنگ و چغانه .
معاشران ز حریف شبانه یاد آرید
حقوق بندگی مخلصانه یاد آرید.
پیرانه :
پسر را بکشتم به پیرانه سر
بریده پی و بیخ آن نامور.
نیا چون شنید از نبیره سخُن
یکی پند پیرانه افکند بن .
پدر چون دور عمرش منقضی گشت
مرا پیرانه پندی داد و بگذشت .
خوشتر از کوی خرابات نباشد جائی
گر به پیرانه سرم دست دهد مأوائی .
ماهیانه :
همان نیز هر ماهیانه دو بار
درم شصت ،گنجی ، بر او برشمار.
درانه و دوزانه :
درّانه و دوزانه بسر کلک نیابی (کذا)
درّانه و دوزانه بسر کلک و بنان است .
جادوانه :
آن چشم جادوانه ٔ عابدفریب بین
کش کاروان سحر بدنباله میرود.
مغانه :
مؤمنی و می خوری بجز تو ندیدم
در جسد مؤمنانه جان مغانه .
که تا روز خواهی نیوشید و نوشید
سماع مغنی شراب مغانه .
پدرانه : با خرد رجوع کن تا بدانی که نصیحت پدرانه میکنم . (تاریخ بیهقی ).
زنانه :
کشان دامن اندر ره کوی و برزن
زنان دست بر شعرهای زنانه .
کسانه :
بیدار و هشیوار مرد نَنْهَد
دل بر وطن و خانه ٔ کسانه .
آمدنی اندرین سرای کسانند
خیز و برون شو از این سرای کسانه .
نه بینی همی خویشتن را نشسته
غریب و سپنجی بخانه کسانه .
چاکرانه :
آنکس که ترا داد صدر و بالش
خود رفت بدانجای چاکرانه .
دوستانه :
دشمن ارچه دوستانه گویدت
دام دان گرچه ز دانه گویدت .
یگانه :
یگانه ٔ زمانه شدستی ولیکن
نشد هیچکس را زمانه یگانه .
آنکس که زبانش بما رسانید
پیغام جهان داور یگانه .
مرادی یاسمین پیغام داده ست
بتو ای صاحب صدر یگانه .
جانانه :
ببوی زلف تو گر جان بباد رفت چه شد
هزار جان گرامی فدای جانانه .
صوفیانه :
چو اندر وثاق آمدی نانشسته
فروریختی خورده ٔ صوفیانه .
طالب علمانه :
کبک چون طالب علم است و در این نیست شکی ...
پیرهن دارد زین طالب علمانه یکی .
خرانه :
راه خران است خواب و خوردن و رفتن
خیره مرو با خرد براه خرانه .
تازیانه ، تازانه :
گر ایدون که تازانه بازآورم
و یا سر بگوشش بگاز آورم .
من این درع و تازانه برداشتم
بتوران دگرخوار بگذاشتم .
وزآن پس ببین تا که آید ز راه
همی کن بدین تازیانه نگاه .
که این تازیانه بدرگاه بر
بیاویز جائی که باشد گذر.
زین به نبود مذهبی که گیری
از بیم عقابین و تازیانه .
اگر اسب تازیست یک تازیانه .
راستانه :
جهان خانه ٔ راستان نیست راهت
بگردان سوی خانه ٔ راستانه .
زاولانه :
چون خانه ٔ بیگانه ت آشنا شد
خو کرد در این بند و زاولانه .
بشهر تو گرچه گران است آهن
نشائی تو بی بند و بی زاولانه .
دیوانه :
هشیواردیوانه خواند ورا
همان خویش بیگانه خواند ورا.
دل زال یکباره دیوانه گشت
خرد دورشد عشق فرزانه گشت .
عاشقی از بند عقل و عافیت جستن بود
گر چنینی عاشقی ور نیستی دیوانه ای .
آسمان بار امانت نتوانست کشید
قرعه ٔ فال به نام من دیوانه زدند.
جوانه :
شراب جوانه هنوز از قدح
همی زد بتعجیل بر، تابها.
دبیرانه :
چون دو انگشت دبیرانه کند وقت بهار
بدوات بُسَدین اندر شب گیر بگاه .
بَریدانه :
چون بَریدانه مرقع بتن اندر فکند
راست چون پیکان نامه بسر اندر بزند.
مخلصانه :
معاشران ز حریف شبانه یاد آرید
حقوق بندگی مخلصانه یاد آرید.
رندانه :
در خرقه از این بیش منافق نتوان بود
بنیاد از این شیوه ٔ رندانه نهادیم .
و از این قبیل است : دوستانه . درویشانه . طبیبانه . غریبانه . حکیمانه . عالمانه . عارفانه . کودکانه . دخترانه . پسرانه . بچگانه . صبحانه . عصرانه . انگشتانه . ویارانه . پرهیزانه . هوسانه . روزانه . سالانه . ماهانه . شاگردانه . شاهانه . شاعرانه . بیعانه . سرانه . هندوانه . شامیانه . محرمانه . مخفیانه . گستاخانه . مجرمانه .هردوانه . عاقلانه و جز آن .
مستانه :
اندرین بود که از مستی و از غایت شرم
خواب مستانه در آن لحظه درآورد حشر.
سنائی .
ساکنان حرم ستر و عفاف ملکوت
با من راه نشین باده ٔ مستانه زدند.
حافظ.
یک ناله ٔ مستانه ز جائی نشنیدیم
ویران شود آن شهر که میخانه ندارد.
؟
مردانه :
چنین داد پاسخ بفرزانگان
بدان نامداران و مردانگان .
فردوسی .
مردانه دوختیم و کس از ما نمی خرد
رو رو زنانه دوز که مردانه میخرند.
؟
شاهانه :
همه موی شاهانه از سر بکند
همی ریخت بر تخت خاک نژند.
فردوسی .
هر گوشه یکی مستی دستی زده بر دستی
زآن ساقی هر مستی با ساغر شاهانه .
مولوی .
عاشقانه :
دلت بوصل گل ای بلبل صبا خوش باد
که در چمن همه گلبانگ عاشقانه ٔ تست .
حافظ.
شبانه :
دام جهانست بر تو و خبرت نیست
گاهی مستی ّ و گه خمار شبانه .
ناصرخسرو.
بدانش گرای و در این روز پیری
برون افکن از سر خمار شبانه .
ناصرخسرو.
داری سخن خوب گوش یانه
کامروز نه هشیاری از شبانه ؟
ناصرخسرو.
سحرگاهان که مخمور شبانه
گرفتم باده با چنگ و چغانه .
حافظ.
معاشران ز حریف شبانه یاد آرید
حقوق بندگی مخلصانه یاد آرید.
حافظ.
پیرانه :
پسر را بکشتم به پیرانه سر
بریده پی و بیخ آن نامور.
فردوسی .
نیا چون شنید از نبیره سخُن
یکی پند پیرانه افکند بن .
فردوسی .
پدر چون دور عمرش منقضی گشت
مرا پیرانه پندی داد و بگذشت .
سعدی .
خوشتر از کوی خرابات نباشد جائی
گر به پیرانه سرم دست دهد مأوائی .
حافظ.
ماهیانه :
همان نیز هر ماهیانه دو بار
درم شصت ،گنجی ، بر او برشمار.
فردوسی .
درانه و دوزانه :
درّانه و دوزانه بسر کلک نیابی (کذا)
درّانه و دوزانه بسر کلک و بنان است .
منوچهری .
جادوانه :
آن چشم جادوانه ٔ عابدفریب بین
کش کاروان سحر بدنباله میرود.
حافظ.
مغانه :
مؤمنی و می خوری بجز تو ندیدم
در جسد مؤمنانه جان مغانه .
ناصرخسرو.
که تا روز خواهی نیوشید و نوشید
سماع مغنی شراب مغانه .
انوری .
پدرانه : با خرد رجوع کن تا بدانی که نصیحت پدرانه میکنم . (تاریخ بیهقی ).
زنانه :
کشان دامن اندر ره کوی و برزن
زنان دست بر شعرهای زنانه .
ناصرخسرو.
کسانه :
بیدار و هشیوار مرد نَنْهَد
دل بر وطن و خانه ٔ کسانه .
ناصرخسرو.
آمدنی اندرین سرای کسانند
خیز و برون شو از این سرای کسانه .
ناصرخسرو.
نه بینی همی خویشتن را نشسته
غریب و سپنجی بخانه کسانه .
ناصرخسرو.
چاکرانه :
آنکس که ترا داد صدر و بالش
خود رفت بدانجای چاکرانه .
ناصرخسرو.
دوستانه :
دشمن ارچه دوستانه گویدت
دام دان گرچه ز دانه گویدت .
مولوی .
یگانه :
یگانه ٔ زمانه شدستی ولیکن
نشد هیچکس را زمانه یگانه .
ناصرخسرو.
آنکس که زبانش بما رسانید
پیغام جهان داور یگانه .
ناصرخسرو.
مرادی یاسمین پیغام داده ست
بتو ای صاحب صدر یگانه .
انوری .
جانانه :
ببوی زلف تو گر جان بباد رفت چه شد
هزار جان گرامی فدای جانانه .
حافظ.
صوفیانه :
چو اندر وثاق آمدی نانشسته
فروریختی خورده ٔ صوفیانه .
انوری .
طالب علمانه :
کبک چون طالب علم است و در این نیست شکی ...
پیرهن دارد زین طالب علمانه یکی .
منوچهری .
خرانه :
راه خران است خواب و خوردن و رفتن
خیره مرو با خرد براه خرانه .
ناصرخسرو.
تازیانه ، تازانه :
گر ایدون که تازانه بازآورم
و یا سر بگوشش بگاز آورم .
فردوسی .
من این درع و تازانه برداشتم
بتوران دگرخوار بگذاشتم .
فردوسی .
وزآن پس ببین تا که آید ز راه
همی کن بدین تازیانه نگاه .
فردوسی .
که این تازیانه بدرگاه بر
بیاویز جائی که باشد گذر.
فردوسی .
زین به نبود مذهبی که گیری
از بیم عقابین و تازیانه .
ناصرخسرو.
اگر اسب تازیست یک تازیانه .
ناصرخسرو.
راستانه :
جهان خانه ٔ راستان نیست راهت
بگردان سوی خانه ٔ راستانه .
ناصرخسرو.
زاولانه :
چون خانه ٔ بیگانه ت آشنا شد
خو کرد در این بند و زاولانه .
ناصرخسرو.
بشهر تو گرچه گران است آهن
نشائی تو بی بند و بی زاولانه .
ناصرخسرو.
دیوانه :
هشیواردیوانه خواند ورا
همان خویش بیگانه خواند ورا.
فردوسی .
دل زال یکباره دیوانه گشت
خرد دورشد عشق فرزانه گشت .
فردوسی .
عاشقی از بند عقل و عافیت جستن بود
گر چنینی عاشقی ور نیستی دیوانه ای .
سنائی .
آسمان بار امانت نتوانست کشید
قرعه ٔ فال به نام من دیوانه زدند.
حافظ.
جوانه :
شراب جوانه هنوز از قدح
همی زد بتعجیل بر، تابها.
منوچهری .
دبیرانه :
چون دو انگشت دبیرانه کند وقت بهار
بدوات بُسَدین اندر شب گیر بگاه .
منوچهری .
بَریدانه :
چون بَریدانه مرقع بتن اندر فکند
راست چون پیکان نامه بسر اندر بزند.
منوچهری .
مخلصانه :
معاشران ز حریف شبانه یاد آرید
حقوق بندگی مخلصانه یاد آرید.
حافظ.
رندانه :
در خرقه از این بیش منافق نتوان بود
بنیاد از این شیوه ٔ رندانه نهادیم .
حافظ.
و از این قبیل است : دوستانه . درویشانه . طبیبانه . غریبانه . حکیمانه . عالمانه . عارفانه . کودکانه . دخترانه . پسرانه . بچگانه . صبحانه . عصرانه . انگشتانه . ویارانه . پرهیزانه . هوسانه . روزانه . سالانه . ماهانه . شاگردانه . شاهانه . شاعرانه . بیعانه . سرانه . هندوانه . شامیانه . محرمانه . مخفیانه . گستاخانه . مجرمانه .هردوانه . عاقلانه و جز آن .
فرهنگ عمید
سکۀ رایج هندوستان، معادل یک‌شانزدهم روپیه.
گویش مازنی
آه سرد و عمیق
کلمات دیگر: