کامن لا (به انگلیسی: Common law) که به نظام رویهٔ قضایی و سابقهٔ قضایی هم معروف است، نوعی نظام حقوقی است که از سال ۱۰۶۶ میلادی به بعد توسط دادگاه های شاهی انگلستان ایجاد شد. کامن لا که در زبان فرانسوی قضایی (زبان گفتاری حقوق دانان انگلیسی تا قرن هفدهم) کومون لی تلفظ می شد به معنی حقوق مشترک است. صفت مشترک در این کلمه به اجرای آن در تمامی قلمرو کشور انگلستان اشاره دارد با توجه به اینکه پیش از پیدایش این نظام دادگاه های محلی بر اساس عرف های محلی حکم می دادند. در واقع نظام حقوق کامن لا اساساً حقوق ساختهٔ دست قضات و دادگاه ها است تا قوانین مصوب قوهٔ مقننه و اقدامات اجرایی قوهٔ مجریه.
داوید، رنه؛ ژوفره اسپینوزی، کامی (۱۳۸۴)، درآمدی بر حقوق تطبیقی و دو نظام بزرگ حقوقی معاصر، ترجمهٔ سید حسین صفایی، تهران: نشر میزان، شابک ۹۶۴-۷۸۹۶-۲۶-۳
کامن لا در کنار نظام حقوقی مدنی رومی–ژرمنی (حقوق مدون) دو نظام اصلی حقوق دنیا هستند. نظام حقوق رومی-ژرمنی برگرفته از حقوق روم باستان است که در کشورهای اروپای قاره ای شکوفا شد و بعدها به بسیاری از کشورهای دیگر دنیا نیز وارد شد. نظام کامن لا با تشکیل امپراتوری بریتانیا به بسیاری از کشورهای دیگر دنیا نیز وارد شده و امروزه اساس نظام حقوقی حدود یک سوم مردم دنیا از جمله در کشورهای آنگلوساکسون (آمریکا، کانادا، استرالیا و نیوزیلند) و برخی از مستعمرات پیشین بریتانیا مانند هندوستان، پاکستان، نیجریه، بنگلادش، ایرلند و مالزی را تشکیل می دهد.
حقوق دانان پیرو نظام حقوقی مدون گاهی کامن لا را حقوق عرفی می نامند. حقوق عرفی نامیدن کامن لا ناشی از این تصور است که هر نظام حقوقی که مدون نباشد عرفی است. اما بایستی توجه داشت که نقش عرف در کامن لا به هیچ وجه با اهمیت تر از نقش عرف در نظام حقوقی رومی ژرمنی نیست و هیچ ارتباطی میان کامن لا و حقوق عرفی (Customary Law) وجود ندارد. در واقع کامن لا با از میان بردن حقوق عرفی انگلستان ایجاد شده است. کامن لا را حتی نظام برگرفته از عرف قضایی هم نمی توان نامید چراکه حتی یک حکم از سوی یک دادگاه می تواند در این سیستم به یک قاعده تبدیل شود و لزومی به تکرار آن نیست.
قاضی در نظام حقوقی کامن لا به هنگام مطرح شدن دعوی جدید و در مواردی که طرفین در ماهیت دعوی اختلاف دارند به جای استفاده از مواد قانونی و اصول کلی حقوقی به مقایسهٔ عناصر دعوی مطرح شده با دعوی های رسیدگی شدهٔ قبلی و آرایی که دادگاه ها پیشتر در مورد آن صادر کرده اند، می پردازد و در صورت شباهت بین عناصر دو دعوی حکم مشابه صادر می نماید.
داوید، رنه؛ ژوفره اسپینوزی، کامی (۱۳۸۴)، درآمدی بر حقوق تطبیقی و دو نظام بزرگ حقوقی معاصر، ترجمهٔ سید حسین صفایی، تهران: نشر میزان، شابک ۹۶۴-۷۸۹۶-۲۶-۳
کامن لا در کنار نظام حقوقی مدنی رومی–ژرمنی (حقوق مدون) دو نظام اصلی حقوق دنیا هستند. نظام حقوق رومی-ژرمنی برگرفته از حقوق روم باستان است که در کشورهای اروپای قاره ای شکوفا شد و بعدها به بسیاری از کشورهای دیگر دنیا نیز وارد شد. نظام کامن لا با تشکیل امپراتوری بریتانیا به بسیاری از کشورهای دیگر دنیا نیز وارد شده و امروزه اساس نظام حقوقی حدود یک سوم مردم دنیا از جمله در کشورهای آنگلوساکسون (آمریکا، کانادا، استرالیا و نیوزیلند) و برخی از مستعمرات پیشین بریتانیا مانند هندوستان، پاکستان، نیجریه، بنگلادش، ایرلند و مالزی را تشکیل می دهد.
حقوق دانان پیرو نظام حقوقی مدون گاهی کامن لا را حقوق عرفی می نامند. حقوق عرفی نامیدن کامن لا ناشی از این تصور است که هر نظام حقوقی که مدون نباشد عرفی است. اما بایستی توجه داشت که نقش عرف در کامن لا به هیچ وجه با اهمیت تر از نقش عرف در نظام حقوقی رومی ژرمنی نیست و هیچ ارتباطی میان کامن لا و حقوق عرفی (Customary Law) وجود ندارد. در واقع کامن لا با از میان بردن حقوق عرفی انگلستان ایجاد شده است. کامن لا را حتی نظام برگرفته از عرف قضایی هم نمی توان نامید چراکه حتی یک حکم از سوی یک دادگاه می تواند در این سیستم به یک قاعده تبدیل شود و لزومی به تکرار آن نیست.
قاضی در نظام حقوقی کامن لا به هنگام مطرح شدن دعوی جدید و در مواردی که طرفین در ماهیت دعوی اختلاف دارند به جای استفاده از مواد قانونی و اصول کلی حقوقی به مقایسهٔ عناصر دعوی مطرح شده با دعوی های رسیدگی شدهٔ قبلی و آرایی که دادگاه ها پیشتر در مورد آن صادر کرده اند، می پردازد و در صورت شباهت بین عناصر دو دعوی حکم مشابه صادر می نماید.
wiki: کامن لا