تفتیش عقاید

تفتیش عقاید یا باورپرسی یا باورکاوی که به معنی بازرسی و جستجو در باورهای افراد است، به اعمالی گفته می شود که یک موضع صاحب قدرت، مردم را به دلیل باورهایی که دارند، بازخواست می کند. مشهورترین آن، تفتیش عقاید در اروپای مسیحی است.
این نام از دوران قرون وسطی به یادگار مانده است و در برابر آزادی بیان و آزادی عقیده یا آزادی اندیشه است. تفتیش عقاید، به بیان دقیق تر عبارت بود از هیئت های داوری بسیار مجهز که کلیسای کاتولیک می کوشید از طریق آن ها به یکپارچگی دینی مورد نظر خود نائل شود و آن را مبارزه با فرقه گرایی دینی می نامید. شروع روند تفتیش عقاید، قرن دوازدهم و در فرانسه بود. این کار توسط دستگاه کلیسا انجام می شد و متهمان بسیاری در دادگاه های تفتیش عقاید متهم به ارتداد، شرک و جادوگری می شدند. این افراد ابتدا برای اعتراف گیری شکنجه می شدند. در صورت عدم اعتراف سرنوشت معلومی برای آن ها متصور نبود، اگرچه اکثر مردم تاب شکنجه ها را نداشتند و اعتراف به اعمال کرده و ناکرده خود می کردند. سپس دستگاه تفتیش عقاید آن ها را محکوم به مجازات های گوناگون و در بسیاری از مواقع به صورت های غیرانسانی اعدام می کرد.
در دوران سده های میانه، همواره کلیسا در صدد تثبیت استیلای سیاسی خود بر اروپا بود؛ ولی تفتیش عقاید به شکل سازمان یافته متاخرتر پدید آمد. دستگاه پاپ همواره از به چالش کشیده شدن اقتدارش وحشت داشته و در قرون وسطای پسین، به علت افزایش فساد کلیسا و رشد سواد، جنبش های بدعت گذارانه شدیدتر شد. تا آن که نخستین نشانه های مقاومت شدید کلیسا در اواخر قرن دوازدهم هنگامی نمایان شد که در ناحیه ای در جنوب فرانسه به اسم لانگدوک، جنبش بدعت گذارانهٔ عظیمی به وجود آمد که پیروانش خود را کاتار (به معنی پاک و خالص) و در جنوب فرانسه و شمال ایتالیا والدوسیان می نامیدند. والدوسیان مخالفت های خود را از سال های ۱۱۷۰ میلادی آغاز کردند.
کاتارها که مدعی عمل به مسیحیت راستین بودند، معتقد به بسیاری از آیین ها و اعتقادهای کلیسایی نبودند؛ مثلاً عشای ربانی را به جا نمی آوردند و معتقد به این نبودند که حضرت عیسی پسر خداوند است. آن ها همچنین به دوزخ و برزخ اعتقاد نداشتند و معتقد بودند که آدمیان پس از مرگ، یا به بهشت می روند یا اگر گناهکار باشند، به زندگی در کالبد حیوانات پست تر محکوم می شوند.

تَفْتیشِ عَقایِد (inquisition)
دادگاهی که کلیسای کاتولیک در ۱۲۳۳م برای برانداختن فساد عقیده و بدعت در دین به راه انداخت. تفتیش عقاید عمدتاً در فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، و امپراتوری مقدس روم فعالیت داشت و پس از ظهور جنبش اصلاح دینی فعالیت آن بیشتر شد و به قارۀ امریکا نیز رسید. محاکمه ها سرّی و توام با شکنجه بود و مجازات ها از جریمۀ نقدی، شلاق، و زندان تا مرگ در آتش را شامل می شده است. در دورۀ فعالیت تفتیش عقاید در اسپانیا تا الغای آن در ۱۸۳۴، کمابیش ۶۰هزار محاکمه صورت گرفت. این دادگاه از ۱۵۴۲ در رم برای مقابله با رشد مذهب پروتستان آغاز به کار کرد. با وجود آمار خامی که دردست است، روشن نیست که تفتیش عقاید تا چه اندازه فراگیر یا مؤثّر بوده است.