وزارت امور خارجه

وزارت امور خارجه وزارتخانه ای است که بنا بر نیاز به ارتباط دنیای خارج از هر کشور و از طریق دیپلماسی تأسیس شده است.
وزارت امور خارجه ایران
وزارت امور خارجه افغانستان

وزارت اُمور خارجه
وزارت اُمور خارجه
وزارتخانه ای با هدف اجرای سیاست خارجی، حفظ و صیانت مصالح کشور و منافع اتباع ایران در خارج از کشور. وزارت امور خارجه قدیمی ترین وزارتخانه ای است که در ایران تأسیس شده است و تاریخ تشکیل آن تقریباً به دو قرن پیش می رسد. از دوره های صفویه، افشاریه، زندیه و ابتدای قاجاریه، یکی از خواص دستگاه سلطنت مأمور پذیرایی از مأموران موقتی یا دائمی دول اروپایی بوده است. پس از تشکیل دولت واحد ایران به دست آقامحمدخان قاجار و لزوم برقراری روابط سیاسی با دیگر دولت ها، فکر تأسیس وزارتخانه یا سازمانی پدید آمد. کثرت امور مربوط به سیاست خارجی و نمایندگان سیاسی متعددی که از جانب دول خارجی به ایران اعزام می شدند، سبب شد که فتحعلی شاه در ۱۱۸۸ش (۱۸۰۹) میرزا رضاقلی خان منشی الممالک نوایی را که کفیل وزارت داخله بود، مأمور مراجعه های نمایندگان خارجی کند. به این ترتیب، وزارت امور خارجه در ابتدا به صورت دفتری در وزارت داخله تأسیس شد. سپس به سبب مسائل مهمی که هر روز در مناسبات ایران با دول بیگانه پیش می آمد، فتحعلی شاه طی فرمانی در ۱۲۰۰ش دستورِ تأسیس وزارت امورخارجه را صادر، و میرزا عبدالوهاب خان نشاط اصفهانی را به سِمت اولین وزیر امور خارجه تعیین کرد. سازمان امور خارجۀ ایران در آن روزگار نام خاصی نداشت ، گاهی «دفتر غربا»، زمانی «دفتر امور خارجه»، و چندی نیز «امور دول خارجی» نامیده می شد. ناصرالدین شاه قاجار مسئولیت ادارۀ امور کشور را به دَه وزیر سپرد، و «وزارت امور خارجه» یکی از وزارتخانه های دهگانۀ او بود. وزارت امور خارجه تا سال های متمادی فقط مرکب از وزیر، نایبِ وزیر و چند منشی بود. در ۱۲۳۰ش، دولت ایران وزارت امور خارجه را دستگاهی مستقل اعلام کرد. از آن پس مسئولیت امور مربوط به روابط خارجی به عهده وزیر امور خارجه قرار گرفت. سعیدخان مؤتمن الملک که حدود ۲۵ سال در وزارت امور خارجه سابقه داشت، نظام نامه ای در ۲۵ فصل دربارۀ وزارت امور خارجه تنظیم کرد و در ۱۲۶۱ش آن را به تأیید ناصرالدین شاه رساند. پس از تصویب نظام نامه، سازمان وزارت امور خارجه مرکب از وزیر امور خارجه، رئیس کل وزارت امور خارجه، و ادارات وزارت امور خارجه شامل ادارۀ تحریرنامه ها و فرامین، ادارۀ امور سفارت روس، امور سفارت کشورهای آلمان، اتریش و اتازونی، عثمانی و انگلیس، تشکیل شد. نیز تعداد ۲۸ کارمند برای مکالمات تجاری، دفاتر ترجمه و رمز، تشریفات، بایگانی و گذرنامه در نظر گرفته شده بود. به جز ادارات مرکزی، اشخاصی در شهرهای ایران که اتباع خارجی در آن ها ساکن بودند، به نام کارگزار نمایندۀ وزارت امور خارجه بودند، و در محاکمات کنسولی مشارکت می کردند. در دورۀ صدارت امیرکبیر، وزارت امور خارجه تشکیلات نسبتاً منظمی یافت و صدور تذکره (گذرنامه) و ثبت و ضبط مکاتبه های سیاسی نظم جدیدی به خود گرفت. تا برقراری مشروطیت در ۱۲۸۵ش، در مجموع یازده تن تصدی وزارت امور خارجه را برعهده داشتند. در این دوره وزارت امور خارجه به صورت شعبه ای از دفتر صدارت عظمی بود، ولی وزیران آن تابع و مجری دستورات پادشاهِ وقت بودند. در دومین نظام نامه که به امضای مظفرالدین شاه قاجار رسید، مقررات و سازمان جدیدی برای وزارت امور خارجه پیش بینی شد. مثلاً برای ورود به این وزارتخانه شرایط خاصی در نظر گرفته شد، از آن جمله تأسیس مدرسۀ علوم سیاسی بود که زیر نظر وزارت امور خارجه اداره می شد و تعلیم و تربیت کارمندان این وزارتخانه را به عهده داشت. این مدرسه تا ۱۳۰۶ش برپا بود. هم اکنون دانشکدۀ روابط بین الملل وابسته به وزارت امور خارجه است. وظایف اساسی وزارت امور خارجه عبارت اند از توجه و مراقبت دائم دربارۀ رویدادهای بین المللی، اوضاع داخلی کشورها و تهیۀ گزارش با پیش بینی و اظهارنظر برای استحضار دولت جمهوری اسلامی ایران؛ بررسی، برقراری، تنظیم و حفظ و توسعۀ روابط سیاسی با دیگر دولت ها و سازمان های سیاسی و بین المللی، و نظارت به روابط خارجی؛ انجام مذاکره ها، مکاتبه ها و عقد قراردادها و مقاوله نامه ها با دولت های خارجی و سازمان های بین المللی؛ ایجاد و ادارۀ نمایندگی های سیاسی و کنسولی در کشورهای خارجی و سازمان های سیاسی و بین المللی براساس قوانین و مقررات مربوطه؛ برقراری و تأمین ارتباط ارگان های مختلف جمهوری اسلامی با دولت ها و سازمان های خارجی در مسائل گوناگون.