یوسف

(تلفظ: yuso(e)f) (عبری) به معنی ' خواهد افزود ' ؛ (در اعلام) پسر یعقوب از انبیای بنی اسرائیل که در آثار ادبی نماد گم گشتگی ، زیبایی و جز آنهاست ؛ سوره‌ی دوازدهم از قرآن کریم ، دارای صد و یازده آیه.

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) (1286-1361 هَ . ق .) ابن احمد یوسف ، معروف به یوسف احمد. دانشمند آثار اسلامی و از مردم قاهره و نخستین مصری از معاصران است که برای خط کوفی زحمت کشیده و به حل غوامض آن موفق شده است . پدرش پیکرتراش ظریف کاری بود. او را به تحصیل درس خطوط آثار قدیمی مساجدو رابطه و همانندی بین آنها و شکستگی نقشها و زینتهای آن آثار گماشت . یوسف قرآن را از بر داشت ، ازاین رودر خواندن بسیاری از نقوش قرآنی توفیق یافت . و نتیجه ٔ تحقیقات و جزوه های تدریس خود را به صورت کتابهایی منتشر ساخت که از آن جمله است : 1 - الخط الکوفی ، که آن را برای جوانان مسلمان در دانشگاههای قاهره و نیزدانشگاه ابن طولون ، دانشگاه عمروبن العاص و جز آن تقریر کرده است . 2 - الفهرست ، که راهنمای مختصر آثار باستانی قاهره است . 3 - المحمل و الحج (جلد اول ). 4 -الاسلام و الحبشه . علاوه بر کتابهای بالا در حدود چهل رساله دارد که به چاپ نرسیده است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) (330-385 هَ . ق .) ابن حسن بن عبداﷲبن مرزبان ، مکنی به ابومحمد و معروف به سیرافی ادیب . اصل پدر اواز سیراف فارس است ولی در بغداد شهرت یافت . وی چندین تألیف در شرح ابیات شواهد دارد که از آن جمله است : 1 - شرح ابیات سیبویه . 2 - شرح ابیات اصلاح المنطق .3 - شرح ابیات المجاز ابن عبیدة. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) (730-804هَ . ق .) ابن حسن بن محمود تبریزی حلوایی ، ملقب به عزالدین و معروف به حلوایی . مفسر و شافعی بود. از تبریز به ماردین رفت و سپس در الجزیره مسکن گزید و در همانجا درگذشت . مردی زاهد بود و دست به دینار و درهم نمی زد. از آثار اوست : 1 - حاشیه بر کشاف . 2 - شرح المنهاج . 3 - شرح الاربعین النوویة. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) (837-909 هَ . ق .) ابن حسن بن محمد، مکنی به ابوالمحاسن و ملقب به جمال الدین و معروف به ابن خطیب المنصوریة. فقیه شافعی و شاعر. زادگاه و مدفنش حماة بود. از آثار اوست : 1 - الاهتمام فی شرح احادیث الاحکام ، در 7 جلد. 2 - شرح الفیه ٔ ابن معطی . 3 - شرح فرائض المنهاج الفرعی . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) (شیخ یوسف ) نام نخستین مؤسس دولت مستقل اسلامی در ناحیه ٔ ملتان از هندوستان است . وی در تاریخ 847 هَ . ق .به حکومت نایل گردید و یکی دو سال فرمانروایی کرد وآنگاه درگذشت . اخلاف وی ملقب به «لنکا» تا سال 908 هَ . ق . فرمانفرمایی داشتند. (از قاموس الاعلام ترکی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن سرور دویری . فاضل حنفی مصری از مردم دویر از نواحی اسیوط بود. او راست : العقد النضید، منظومه ای است در علم کلام و شرح آن به نام «حلیةالجید بالعقد النضید» که در سال 1302 هَ . ق . نوشته است . مرگ او پس از 1302 هَ . ق . روی داده است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) (ناصر) ابن محمد (عزیز)بن ظاهر غازی بن ناصر صلاح الدین یوسف بن ایوب . آخرین پادشاه سلسله ٔ بنی ایوب . وی به سال 627 هَ . ق . در قلعه ٔ حلب به دنیا آمد و پس از مرگ پدر به سال 634 هَ . ق . به سلطنت رسید. سرزمینهای الجزیرة و حران و رها و رقه و رأس عین و حمص و دمشق را به قلمرو حکومت حلب افزود و صاحب موصل و ماردین نیز او را گردن نهادند. وی به سال 648 به مصر حمله کرد و آن را به قهر متصرف شد، سپس گروهی از لشکریان مصر بر او حمله بردند و او به سوی شام گریخت و در دمشق مستقر شد و در حدود ده سال با آرامش حکومت کرد تا فتنه ٔ مغول شروع شد و او را پیش هلاکو بردند.هلاکو نخست او را نواخت ولی بعد به قتل رساند (سال 659 هَ . ق .). در دوران وی شاعران به عزت و نعمت رسیدند، زیرا او خود شعر می گفت و اشعار فراوانی از او روایت می کنند. یوسف مردی کریم و بردبار بود. و آثار و بناهایی از او در دمشق باقی است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ابراهیم اردبیلی شافعی ، جمال الدین فقیه . از شهر اردبیل آذربایجان و مردی والامقام و دانشمندی بزرگ بود. کتاب «انوار لعمل الابرار» از تألیفات اوست . مرگ وی به سال 799هَ . ق . در اردبیل اتفاق افتاد. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ابراهیم وانوغی مغربی حنفی . مردی فاضل بود. سخاوی گوید به دمشق رفت . دانشمندان از محضر او کسب دانش می کردند. تألیفاتی دارد که از آن جمله است : 1- شرح شواهد الزجاج . 2- کشف شواردالموانع. 3- کفایة الناسک فی علم المناسک . یوسف پس از سال 838 هَ .ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ابراهیم بن جملة (متولد به سال 682 و متوفی در دمشق به سال 738 هَ . ق .). قاضی بود و به حدیث نیز می پرداخت . نخست پیرو مذهب حنبلی بود ولی بعد به شافعی گروید و به سال 733 به قضای آنجا رسید ولی در سال 734 معزول و تا سال 736 هَ . ق . زندانی شد. در مدینه و دمشق نیز حدیث می گفته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ابراهیم بن عبدالواحد شیبانی تیمی ، معروف به قفطی و مکنی به ابوالفضایل . وزیر و قاضی گرانقدر و از نویسندگان و منشیان بزرگ بود. در قفط مصر به دنیا آمد و به تحصیل پرداخت . در فتنه ٔ سال 572 هَ . ق . از قفط خارج شد و به جای «قاضی فاضل » نگارش انشاء را در درگاه سلطان صلاح الدین بر عهده گرفت . سپس به حران رفت و به وزارت موسی بن عادل رسید. آنگاه به حج رفت و وارد یمن شدو در سال 602 هَ . ق . وزیر اتابک سنقر شد. ولی بعد از خدمت کناره گرفت . تولد او به سال 548 هَ . ق . و درگذشتش به سال 624 بود. یوسف پدر قاضی بزرگ علی بن یوسف قفطی مورخ و مؤلف معروف است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ابراهیم بن محمد اکمل الدین زهری شروانی . فقیه حنفی . در شروان به دنیا آمد و در مدینه شهرت یافت و همانجا به سال 1134 هَ . ق . درگذشت . او راست : هدیةالصبیح ، شرح مشکاةالمصابیح در 3 جلد. شرح ملتقی الابحر، در فقه در 2 جلد و رسالات دیگر. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ابراهیم بن میاد سدراتی ورجلانی ، مکنی به ابویعقوب . دانشمند وفقیه و از فرقه ٔ اباضیه ٔ خوارج و از مردم ورجلان مغرب بود. در جوانی به اندلس رفت و در قرطبه سکنی گزید.از آثار اوست : العدل و الانصاف (در 3 جلد) در اصول فقه . الدلیل و البرهان (در 3 جلد) در عقاید اباضیه . مرج البحرین ، در منطق و هندسه و حساب . او شعر نیز می گفت و به سال 570 هَ . ق . درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمد علموی . ادیب و شاعر و کثیرالشعر بود. نجم الغزی او را شاعر مکثار بلکه مهذار نامیده و گفته است بیشتر اشعار او جز وزن وقافیه چیزی ندارد. قصاید خود را به مردم می داد و می خواست تقریظی بدانها بنویسند و سپس یکی از دوستانش آنها را با آن تقریظها به صورت کتابی درمی آورد. یوسف به سال 1006 هَ . ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمد قونوی مولوی رومی ، که وی را ازهدی نیز نامیده اند. از فضلای ترک و شارح مثنوی مولوی بود. در زبان و ادب عرب تبحر داشت و در خانقاه بشکطاش آستانه پیر و مرشد مولویه بود. از اوست : المنهج القوی لطلاب المثنوی ، در 9 جلد که در آن مثنوی مولوی را به زبان عربی شرح کرده است (سال 1230 هَ . ق .). مرگ وی به سال 1232 هَ . ق . بوده است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن ابراهیم درازی بحرانی ، از آل عصفور، معروف به ابن عصفور. از مردم بحرین و از فقهای امامیه و دانشمندی بزرگ بود. از آثار اوست : 1 - انیس المسافر و جلیس الخواطر. 2 - حدائق الناظرة. 3 - لؤلوءةالبحرین . وی به سال 1107 هَ . ق . در بحرین به دنیا آمد و به سال 1186 هَ . ق . در کربلا درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن ابراهیم ، مکنی به ابویعقوب و معروف به شیرازی . پیشوای صوفیه ٔ رباط ارجوانی بغداد بود و برای گردآوری حدیث به فارس و الجزیره و بصره و کوفه و واسط و شام و حجاز و جبال رفت و تألیفات و نوشته های مفید بسیاری از خود بر جای گذاشت و چهل حدیث از شهرها جمع کرد. مردی ظریف و خوش محضر بود و به خدمت رجال دولت علاقه داشت . به نمایندگی از طرف خلیفه به سفرها و مأموریتهایی پرداخت . یوسف به سال 529 هَ .ق . به دنیا آمد و به سال 585 هَ .ق . درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن داود عینی ، ساکن حلب و معروف به شُغْری . مردی فاضل و از شافعیان بود. او راست : 1 - شرح البهجة در8 جلد. 2 - نظم تصریف العزی ، با شرح آن و شرح نظم . یوسف به سال 885 هَ . ق . درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن سلیمان بن محمدبن هود، ملقب و معروف به المؤتمن . فرمانروای سرقسطه از پادشاهان طوایف در اندلس بود. در سال 474 هَ . ق . پس از مرگ پدر به حکومت رسید. به علوم ریاضی دلبستگی خاصی داشت و کتابهایی در این علم تألیف کرد که از آن جمله است : «الاستهلال و المناظر». دوران حکومت او دیری نپایید و به سال 478 هَ . ق . در سرقسطه درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن عبداﷲبن قطبة، معروف به ابن قطبة. شاعر بود و روایت حدیث می کرد و عزبن جماعه از وی روایت شنیده است . دیوان اشعاری دارد و در حدود سال 720 هَ . ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن محمدبن احمدبن عثمان یمانی زیدی ، ملقب و معروف به نجم الدین . مردی فاضل از مردم هجرةالعین یمن بود و تألیفاتی دارد که از آن جمله است : 1 - الجواهر و الغرر فی کشف اسرار الدرر. 2 - برهان التحقیق و صناعةالتدقیق . 3 - الثمرات الیانعة و الاحکام الواضحة القاطعة، در 3 جلد. مرگ وی به سال 832 هَ . ق . روی داده است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن ناصربن خلیفه باعونی مقدسی شافعی صالحی دمشقی ، مکنی به ابوالحسن و ملقب به جمال الدین و معروف به باعونی . مردی دانشمند و فاضل بود. به سال 805 هَ . ق . در بیت المقدس به دنیا آمد و در دمشق پرورش یافت . در آنجا و قاهره به تحصیل پرداخت و در صفد و نیز طرابلس و دمشق و حلب به منصب قضا رسید. مردی پاک منش و ادیب و شاعر و دارای صفات عالی انسانی بود. به نظم «المنهاج » نووی پرداخت ولی آن را به اتمام نرسانید. پس از عزل از منصب به سال 880 هَ . ق . درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن نصربن سویلم دجوی . از استادان دانشمند الازهر و از فقیهان مالکی بود. به سال 1287 هَ . ق . در دیه دجوة از توابع قلیوبیة به دنیا آمد و در کودکی به سبب گرفتن آبله چشمش کور شد. بین سالهای 1301-1317 هَ . ق . در الازهر تحصیل کرد و به سال 1365 هَ . ق . در عزبةالنخل از اطراف قاهره درگذشت و در عین شمس به خاک سپرده شده . او را آثاری است که از آن جمله است : 1 - خلاصة علم الوضع. 2 -تنبیه المؤمنین لمحاسن الدین . 3 - سبیل السعادة. 4 - الجواب المنیف فی الرد علی مدعی التحریف فی الکتاب الشریف . 5 - رسائل السلام و رسل الاسلام . 6 - رسائل در تفسیر لایسأل عما یفعل . 7 - رساله ٔ «الرد علی کتاب الاسلام و اصول الحکم لعلی عبدالرزاق ». (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن یوسف بن کج دینوری ، مکنی به ابوالقاسم . فقیه نامی و از امامان شافعی از مردم دینور بود و به قضاوت آنجا رسید و به دست عیاران در همانجا به سال 405 هَ . ق . کشته شد. کتابهای بسیاری نوشت که مورد استفاده ٔ فقها قرار گرفت . یوسف در حفظ احکام مذهب شافعی مثل بود. کتاب «وجه » در فقه شافعی از اوست . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن احمدبن عنبة کلاعی ، مکنی به ابوالحجاج . پزشک اندلسی اشبیلی بود. در قاهره مسکن گزید و در سال 633 هَ . ق . در حدود شصت سالگی در همانجا درگذشت . وی در طب مهارت داشت و از شعر و ادب نیز بهره مند بود. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن اسباط. از پاکان و محدثان بود و سخنانی نغز از وی نقل شده ، از آن جمله است : «چشم پوشی از ریاست سخت تر از چشم پوشی از دنیاست . خدایا! مرا خداشناسی عطا کن و امید خویش از دل من مگسل ». زنش گفته است یوسف می گفت از خدا سه چیز می خواهم : «هنگام مرگ ، درهمی در خانه ، و گوشتی در استخوان و قرضی در گردن نداشته باشم ». و در دم مرگ هر سه آرزوی او برآورده شده بود. یوسف ، حبیب بن حسان و محل بن خلیفه و سری بن اسماعیل و عابدبن شریح را درک کرد و پیش ازسال 200 هَ . ق . درگذشت . (از صفةالصفوة ج 4 ص 335).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن اسماعیل بن الیاس بن احمد خویی (جوینی ) شافعی بغدادی ، مکنی به ابوالمحاسن و معروف به ابن الکتبی و ملقب به نصیرالدین . از پزشکان و دانشمندان علوم دینی و اصول بود. در مدینه به دنیا آمد و در بغداد پرورش یافت و بزیست . آثاری دارد که از آن جمله است : ما لایسع الطبیب جهله ، در مفردات پزشکی . وی به روایت ابن قاضی شهبة در سال 754 هَ . ق . و به روایت ابن رافع در سال 755 هَ . ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن اسماعیل بن علی ، ملقب به شهاب الدین و مکنی به ابوالمحاسن و معروف به شواء. شاعر و ادیب و از دوستان ابن خلکان مورخ معروف بود. اصل وی از کوفه و زادگاه و مدفنش حلب بود. دیوان شعری در چهار جلد دارد. وی به سال 635 هَ . ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن اسماعیل بن فرج بن اسماعیل انصاری خزرجی نصری ، مکنی به ابوالحجاج انصاری . هفتمین پادشاه از سلسله ٔ «بنونصربن الاحمر» اندلس بود. به سال 733 هَ . ق . هنگامی که برادرش محمد کشته شد با او بیعت کردند. سن وی بدان هنگام 15 سال و هشت ماه بود. درکودکی آرام و بسیار خاموش بود و تا در کار ملک تجربت نیاموخت متحمل آن نشد و پس از بیعت در بسیاری از جنگها شخصاً شرکت داشت . اسپانیاییها با وی جنگیدند و او مدتی در مقابل آنان پایداری کرد و حمله ٔ کشتی های روم و کشتار مسلمانان در بیرون «طریف » و غلبه ٔ دشمنان بر قلعه ٔ «یحصب » نزدیک پای تخت در عهد او بود. به سال 755 هَ . ق . هنگامی که به غرناطه در مسجد «الحمراء» نماز عید فطر می گزارد در سجده ٔ رکعت آخر مرد ناشناسی با کارد یا خنجر بدو حمله کرد و او را از پای درآورد. ضارب را در حالی که سخنان بی سروته می گفت گرفتند و کشتند و جسدش را سوزاندند. پادشاه را به خانه بردند ولی براثر همان ضربت درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن تاج الدین . معمار اصفهانی و از هنرمندان قرن دهم هَ . ق . بود. زیر طاق بزرگ ایوان جنوبی مسجد جامع اصفهان از آثار اوست که تاریخ 938 هَ . ق . دارد.

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن اسماعیل بن یوسف نبهانی . شاعر و ادیب و قاضی بود. در دیه اجزم بنی نبهان از حوالی حیفا در شمال فلسطین و در سال 1265 هَ . ق . چشم به جهان گشود و پس از احراز مناصبی به سال 1350 هَ . ق . درگذشت . او را آثار فراوانی است و از آن جمله است : 1 - جامع کرامات الاولیاء، در دو جلد. 2 - ریاض الجنة فی اذکار الکتاب و السنة. 3 - وسائل الوصول الی شمائل الرسول . 4 - افضل الصلوات علی سیدالسادات . 5 - حجةاﷲ علی العالمین . 6 - الفتح الکبیر. 7 - نجوم المهتدین . 8 - الشرف المؤبد لآل محمد. 9 - الانوار المهدیة. 10 - خلاصة الکلام فی ترجیح دین الاسلام . 11 - هادی المرید الی طرق الاسانید. 12 - الفضائل المحمدیة. 13 - الاسالیب البدیعةفی فضل الصحابة و اقناع الشیعة. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن الدایه . رجوع به یوسف (ابن ابراهیم ... ابن دایه ) شود.

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن الیاس بن یوحنا الدبس . مورخ و محقق نامی و استاد تعلیم و تربیت و رئیس اسقفهای بیروت و ملقب به بطران الدبس بود. تولد و مرگش به سال 1249 و 1325 هَ . ق . در لبنان اتفاق افتاد. از آثار اوست : 1 و 2 - تاریخ سوریة، در 8 جلد (و خلاصه ٔ آن در دو جلد). 3 - الجامع المفصل . 4 - مغنی المتعلم عن المعلم ، در صرف و نحو، و علاوه بر آثار فوق در حدود 30 کتاب و رساله در مباحث لاهوتی و غیب و تعلیم و تربیت دارد. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن الیان بن موسی سَرْکیس . صاحب «معجم المطبوعات العربیة و المعربة» که دارای ده جزء در دو مجلد است . به سال 1272 هَ . ق . در دمشق به دنیا آمد و در کودکی به بیروت رفت و مدت 35 سال در بانک عثمانی در سمت منشی و مدیر در بیروت و دمشق و قبرس و آنکارا و اسلامبول خدمت کرد و سرانجام به سال 1912 م . در مصر سکنی گزید و کتاب معجم المطبوعات را تألیف کرد. او راست : 1 - معجم المطبوعات . 2 - جامع التصانیف الحدیثة. 3 - انفس الاَّثار فی اشهر الامصار. 4 - الرحلة الجویة فی المرکبة الهوائیة. علاوه بر آثار بالا مقالاتی به زبان فرانسه نوشته است . وی به گردآوری مسکوکات و آثار قدیمی سخت دلبستگی داشت و به سال 1351 هَ . ق . در قاهره درگذشت . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ایوب بن شاذی ، مکنی به ابوالمظفر و ملقب و معروف به صلاح الدین ایوبی . مؤسس دولت ایوبیان بود. رجوع به صلاح الدین ... شود.

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن ایوب بن یوسف بن حسن همدانی ، مکنی به ابویعقوب . متولد سال 441 هَ . ق . زاهدی از متصوفه بود. در بغداد تحصیل کرد و در سال 506 هَ . ق . دوباره بدان شهر آمد و به وعظ پرداخت . مردم به گرمی از او استقبال کردند. او در یکی از روستاهای هرات به سال 535 هَ . ق . درگذشت . از جمله آثار وی این کتب را می توان نام برد: 1 - منازل السالکین . 2 - زینةالحیات که هر دو در تصوف و عرفان است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن برسیای دقماقی ظاهری ، ملقب به عزیز و جمال الدین . از پادشاهان چرکسیان مصر و شام بود. رجوع به عزیز شود.

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن تاشفین بن ابراهیم مصالی صنهاجی لمتونی حمیری ، مکنی به ابویعقوب . امیر مسلمین و پادشاه مغرب دور و بنیانگذار شهر مراکش است . وی نخستین کسی بود که لقب امیرالمسلمین یافت . یوسف سکه ای ضرب کرد که بر روی آن نقش «لااله الااﷲ محمد رسول اﷲ» و در زیر آن «امیرالمسلمین یوسف بن تاشفین » بود و در دایره نوشته بود: «و من یبتغِ غیر الاسلام دیناً فلن یقبل منه و هو فی الاَّخرة من الخاسرین ». (قرآن 85/3). (از اعلام زرکلی ). و رجوع به ابویعقوب (یوسف بن تاشفین ) و نیز اعلام زرکلی شود.

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن تغری بردی بن عبداﷲ ظاهری حنفی ، مکنی به ابوالمحاسن و ملقب به جمال الدین . مورخ و پژوهشگر نامی از مردم قاهره بود. در آن شهر به دنیا آمد و در همانجا درگذشت (813-874 هَ . ق .). پس از مرگ پدر در خانه ٔ قاضی القضاة جلال الدین بلقینی (متوفی به سال 824 هَ . ق .) پرورش یافت و به فراگیری ادبیات و فقه و دیگر علوم پرداخت و در علوم و فنون گوناگون مقامی ارجمند یافت . او را آثاری است که از آن جمله است : 1 - النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة. 2 - المنهل الصافی و المستوفی بعد الوافی . 3 - مورد اللطافة فی من ولی السلطنة و الخلافة. 4 - نزهةالرائی . 5 - حوادث الدهور فی مدی الایام و الشهور.6 - البحر الزاخر فی علم الاوائل و الاواخر. 7 - حلیةالصفات فی الاسماء و الصناعات . (از الاعلام زرکلی ). و نیز از تألیفات عمده ٔ اوست : 1) الشرح المأمونی لکتاب الایمان لابقراط. 2) شرح المقالة الاولی من کتاب الفصول لابقراط. 3) کتاب الاجمال فی المنطق . 4) شرح کتاب الاجمال . وی علاوه بر تألیفات ، حواشی و تعلیقات زیادی بر آثار دیگران نوشته است . (از قاموس الاعلام ترکی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسن حسینی شیرازی حنفی . قاضی بغداد و مردی فقیه و اهل تفنن بود.پس از فتنه ٔ ابن اردبیل به ترکیه رفت و در بروسه به تدریس پرداخت تا به سال 922 هَ . ق . درگذشت . از آثاراوست : 1 - شرح نهج البلاغه . 2 - کنایة الراوی و السامع. 3 - حاشیه بر تلویح تفتازانی . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسن بن علی رازی ، مکنی و معروف به ابویعقوب . زاهد و صوفی و دانشمند و ادیب بود. وی سفرهای بسیار کرد و در روزگار خود شیخ ری و جبال بود و در آن نواحی به زندقه شهرت داشت . با ذوالنون مصری همنشین و در کلام و تصوف سرآمد علمای زمان خود بود. برخی از گفته های او ضرب المثل شده است . مرگ یوسف به سال 304 هَ . ق . بود. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسن بن محمدبن عبدالرحمان حسنی علوی ، مکنی به ابوالمحاسن و معروف به مولوی یوسف . از پادشاهان دولت علوی در مغرب دور بود. پس از برادر بر تخت نشست و به کمک دولت فرانسه غائله و قیام «هبةاﷲبن الشیخ ماءالعینین » را فروخواباند و مأموران فرانسه را در تمشیت امور سخت دخالت داد. وی در اصلاح برخی مدارس و مساجد کوشید و نخستین پادشاه مراکش بود که از فرانسه (پاریس ) دیدن کرد (سال 1926 م .). با تألیف و شعر و کتاب انس و الفتی داشت و به سال 1346 هَ . ق . در فاس درگذشت .تولد او به سال 1297 هَ . ق . بود. وی پدر سلطان محمدبن یوسف پادشاه اخیر مراکش است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسین درویش حسینی ، مکنی به ابوالمحاسن و ملقب به جمال الدین و معروف به نقیب . مردی فاضل بود. شعر نیکو می سرود. دیوانی دارد. وی در دمشق به سال 1073 هَ .ق . به دنیا آمد و در حلب سکنی گزید و در آنجا مقام نقیب الاشراف و مفتی حنفیان را بر عهده داشت و در همانجا به سال 1153 هَ . ق . درگذشت . از آثار اوست : 1 - کناش . 2 - شرح القصیدة الدمیاطیة. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسین رازی ، مکنی به ابویعقوب . از پاکان و محدثان بود. سخنانی پندآمیزاز او نقل شده ، از آن جمله است : «به اندازه ٔ ترس تو از خدا مردم از تو می ترسند. و به اندازه ٔ محبت تو نسبت به خدا مردم تو را دوست دارند. و به اندازه ٔ اشتغال تو به کار خدا مردم به کار تو می رسند». یوسف از احمدبن حنبل و ذوالنون و جز آن دو روایت شنیده و به سال 304 هَ . ق . درگذشته است . (از صفةالصفوة ج 4 ص 84).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسین کردی شافعی ، معروف به کردی . فقیه بود و در دمشق سکنی گزید و در همانجا به سال 804 هَ . ق . درگذشت . از آثار اوست : المسح علی الجوربین مطلقاً. (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسین کرماستی . فقیه حنفی از فرمانروایان دولت عثمانی بود و در علوم شرعی و عربی تبحر داشت . نخست به تدریس پرداخت و سپس حکومت بروسه و آنگاه فرمانروایی قسطنطنیه را بر عهده گرفت و در همانجا به سال 906 هَ . ق . درگذشت . از آثار اوست : 1 - الوجیز فی الاصول . 2 - شرح الوقایة. 3 -کتابی در علم معانی . 4 - رساله ای به نام «عقائد الفرق الناجیة». 5 - رساله ای به نام «الوقف ». 6 - المدارک الاصلیة بالمقاصد الفرعیة. 7 - حاشیه ای بر مطول . 8- المختار فی المعانی و البیان . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن حسین بن محمدبن حسین ، معروف به ابن المجاور و مکنی به ابوالفتح و ملقب به نجم الدین . وزیر و ادیب و شاعر و اصلاً از شیراز بود ولی در دمشق پا به عرصه ٔ هستی نهاد و در همان شهر به سال 601 هَ . ق . درگذشت . مکتبی داشت که در آن به تعلیم اطفال می پرداخت و سلطان صلاح الدین او را به معلمی فرزندش عزیز برگزید. عزیز با وی سخت مأنوس شد و پس از مرگ پدر همین که به سلطنت رسید زمام اختیار ملک بدو سپرد. دروازه ٔ ابن المجاور در قاهره بدو منسوب است زیرا در آنجا خانه ای داشت . وی غیر از یوسف بن یعقوب ابن المجاور مورخ معروف است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن عمر صدقی شوقی ماردینی . از آثار اوست : 1- محاسن الحسام . 2- معراج المعتمر و الحاج . 3- مسیر عموم الموحدین الی احیاء علوم الدین . وی به سال 1319 هَ . ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).

یوسف . [ س ُ ] (اِخ ) ابن خالدبن عمیر سمتی ، مکنی به ابوخالد و معروف به سمتی ، اهل بصره . فقیه و متهم به زندقه بود. از پیشوایان فرقه ٔ جهمیه و نخستین کسی است که کتابی درباره ٔ شروط نوشته و نیز اولین کسی است که رأی ابوحنیفه را به بصره برده است . کتابی در «تجهم » دارد و گفته اند که در آن میزان و رستاخیز را انکار کرده است . درنزد بیشتر اهل حدیث دروغگو و زندیق شمرده می شود. و به سال 190 هَ . ق . درگذشته است . (از اعلام زرکلی ).