اسنا. [ اِ ] ( اِخ ) شهریست به اقصای صعید، و پس از آن جز ادفو و اسوان و بلاد نوبه شهری نیست. و آن بر ساحل رودنیل است از جانب غربی و در اقلیم دوم است. طول وی از مغرب 45 درجه و 14 دقیقه و عرض آن 14 درجه و 40 دقیقه است و آن شهری آباد و پاکیزه است و نخلها و بستان های بسیار و تجارت آن رونق دارد. ( معجم البلدان ). نسبت بدان اسنوی است. مؤلف قاموس الاعلام ترکی گوید:
1- اسنا، نام شهری است در صعید مصر که مرکز مدیریت میباشد،در ساحل یسار نیل در 41 هزارگزی خرابه های
شهر قدیمی تیبه ، در 25 درجه و 17 دقیقه و 38 ثانیه عرض شمالی و 30 درجه و 10 دقیقه و 15 ثانیه طول شرقی. و عدّه نفوس آن به 5000 نفر بالغ گردد و آن یکی از بلاد قدیمه دنیاست. نام باستانی آن در زبان قبطی سنا بوده ،بطلیموس بمناسبت پرستش اهالی ماهی موسوم به لات را، اسم لاتوپولیس را به این شهر اطلاق کرد. صعید مهمترین و زیباترین شهر مصر بود. کویهای قسمت جنوبی منتظم و ابنیه و ساختمانهای آن زیباست. مصنوعات آن عبارت است از یک نوع شال موسوم به ملائة و پارچه های مخصوص آبی رنگ و ظروف سفالی و نظائر اینها. تجارتش بارونق است وسرمنزل قافله های حامل عاج و پشم شتر و غیره از سودان و نوبه میباشد. معبدی بسیار جسیم و باتکلف از یادگارهای باستانی در اینجا وجود دارد و مدتهای مدید این پرستشگاه را به مزبله مبدل ساخته بودند. محمدعلی پاشا به تنظیف و تجدید این بنای تاریخی همت گماشت. در داخل این عبادتگاه نقوش و خطوط هیروگلیفی بسیار مرتسم در شکل بروج السماء مشاهده میشود که اکثر آنها در زمان بطالسه و امپراطوران روم بوجود آمده و در زمان فتوحات اسلامی این شهر بمصالحه تسلیم شد و چون قبطیان در اطاعت و تبعیت کوتاهی و قصوری بخرج ندادند لذا شهرمزبور را به مرکز روحانیت قبطیان تبدیل کردند. در قرون اولیه اسلام علما و مشاهیر بسیار از این شهر ظهور کردند.
2- اسنا، نام مدیریت ( بخشداری ) است در صعید مصر و سه ناحیه در بر دارد: 1- اسنا 2- اسوان 3- حلفا. مساحت سطح آن به 861 هزار گز مربع و شماره نفوس وی به 237961 تن بالغ می شود. دو قصبه ادفو و دندره ، نیز خرابه های شهر باستانی تیبه ، معروف به ابو، در داخل این مدیریت واقع است - انتهی.
دمشقی گوید: و کورة اسنا خمس قری. ( نخبةالدهر ص 232 ). و هم او گوید: و من ابنیة مصرالعجیبة القدیمة البرابی و هی بیوت حکماءالقبط و یقال انه کان بکل کورة من کور مصر بربا یجلس بها کاهن علی کرسی للتعلیم و الموجود منها الیوم فی بلاد اسوان بربا... و باِسنا بربا. ( نخبةالدهر ص 35 ). و رجوع به ص 233 نخبةالدهر شود. ابن بطوطه گوید: شهریست بساحل روم بجنوب ارمنت.
