دینکرد

دینْ کرد یا دینکرت کتاب سترگی است به زبان پارسی میانه (پهلوی)، که آن را به درستی "دانشنامهٔ مَزْدَیَسْنی" یا "درسنامهٔ دین مزدایی (زرتشتی)" خوانده اند. واژهٔ "دینْکرد" (dēnkart در پارسی میانه) را می توان به "کرده ها (کارها) ی دینی" و نیز "نوشتهٔ دینی" برگردانید.
این گردآوردهٔ بزرگ خود دارای ۹ نسک است، که از آن میان نسکهای نخست و دوم و نیز پاره ای از نسک سوم آن به دستان ما نرسیده است. دینْکرد فراهم آمده از نوشته هایی است که زمان نگارش و نیز نویسندگان آنها سراسر شناخته نیستند، و نسکی که در دستان ماست بر پایهٔ این نوشته ها در سده های نهم و دهم پس از میلاد به دست دو تن از فرهیختگان تاریخ فرهنگ ایران زمین، به نامهای آذرفَرْنْبَغِ فرخزادان و آذربادِ امیدان گردآوری و سامان بندی (تنظیم) شده است. آذرفَرْنْبَغِ فرخزادان همان فرزانه ای است که در دربار مأمون، خلیفهٔ عباسی، با زرتشتی به اسلام گرویده ای به گفتگو پرداخت و از این گفتگو پیروز بیرون آمد. نیازمند منبع
در این دانشنامه که بهرام فره وشی آن را «یک دانش نامه دینی و علمی»، و فریدون فضیلت آن را «گرانْسنگ ترین بُنْ نوشتِ پهلوی از دانایان پیشین» می خواند، در زمینه های زیر سخن به میان آمده است:الهیات، فلسفه، اسطوره شناسی، کلام، عرفان، اخلاق، آداب دینی، زندگانی زرتشت، پیدایش جهان، سزاشناسی (حقوق)، سیاست، شهرداری و کشورداری، منطق، ریاضیات، هندسه، فیزیک، اخترشناسی، پزشکی، و دانش ها و شاخه های دیگر.
این اثر دانشنامه ای عظیم با ۱۶۹ هزار واژه است که در سدهٔ نهم تدوین شده است. دو کتاب نخستین از نه کتاب آن گم شده است. کتاب ششم دربارهٔ تبیین حکمت اخلاقی است. کتاب هفتم در بر دارندهٔ سرگذشتی افسانه ای از زرتشت است که بعدها در زرتشت نامه نقل شده است. کتاب هشتم حاوی خلاصه ای مهم از ۲۱ نسک اصلی اوستاست.

دینکَرد
(یا: دینْکَرْت) کتابی دانشنامه ای، در آداب و اعمال دینی زردشتیان اثر آذرفَرَنْبَغ (سدۀ ۹م)، به فارسی میانه. واژۀ دینکرد به معنای «تألیف دینی» یا «اعمال و کارهای دینی» است، و این نام گویای آن است که کتاب مبتنی بر اوستا و ترجمه های آن بوده است. این اثر بزرگ گنجینۀ پهناوری از دانش زردشتی و مجموعه ای از مطالبی است که از ادوار مختلف و پیشینه های گوناگون به دست نویسندگان متعدد «گردآوری» شده و در اصل مشتمل بر نُه کتاب بوده است. کتاب های اول و دوم، به کل، و بخشی از آغاز کتاب سوم آن از میان رفته است. مطالب دینکرد، که به سبکی پیچیده و خشک نوشته شده است و از دشوارترین آثار فارسی میانه به شمار می رود، در مجموع بازنمای آن معرفت دینی است که در دورۀ ساسانیان در دسترس مزداییان درس خوانده بوده و چکیدۀ آن بدین قرار است: کتاب سوم در ۴۲۰ فصل مشتمل بر مبحثی بدیع و نومایه دربارۀ ایزدشناسی مزدایی با دیدی کلامی و فلسفی؛ کتاب چهارم شامل برگزیده ای از آیین نامۀ آذرفَرَنْبَغ فرخزادان؛ کتاب پنجم حاوی برخی اقتراح ها و مناظره هایی که از روزگار خلافت مأمون دربارۀ اصول عقاید زردشتی و اعمال و آداب آن دین آغاز شده بود؛ کتاب ششم جُنگی از گفتارهای حکیمانه است و از بزرگ ترین اندرزنامه های فارسی میانه به شمار می رود؛ کتاب هفتم، شامل گونه ای تاریخ جهان و نیز کامل ترین افسانۀ زندگانی زردشت؛ کتاب هشتم، دربردارندۀ خلاصۀ نوزده نَسْک اوستایی؛ کتاب نهم، مشتمل بر شرح و تفسیر سه نَسْک اوستا. شکل نهایی تألیف دینکرد منسوب است به دو تن از تدوین کنندگان آن یعنی آذرفَرَنْبَغ فرخزادان و آذرباد ایمیدان (= آذرباد پسر ایمید) که در قرن ۳ق می زیسته اند. بخش هایی از دینکرد به فارسی امروزی ترجمه شده است. (آموزگار ـ تفضلی، ۱۳۷۰، تهران).