مستوفی

مستوفی کسی بوده است که در گذشته مسئولیّت سرپرستی امور دولتی حسابداری کشورهای اسلامی را به عهده داشته است. به عبارت دیگر مستوفی نقش حسابدار کل را ایفا می کرده است. خود واژهٔ مستوفی کلمه ای است از ریشه استیفاء. و به معنی کسی که «حق خود را بطور وافی و کافی بگیرد.»
- مستو فی ( استیفای) اول
- مستوفی (استیفای) دوم
این عنوان از زمان عباسیان بطور عمومی برای این سمت مورد استفاده قرار گرفت. مستوفی که در مرکز دارالحکومه بودند حساب دخل و خرج حکومت را در دست داشتند، و مستوفی های استان ها پرداخت حقوق و مستمری ها، و رسیدگی به امور مالی و مالیاتی استانی را انجام می دادند. از مستوفیان تاریخ می توان به مستوفی الممالک در دوره قاجار و حمدالله مستوفی، تاریخ نگار اشاره کرد. در دوره قاجار مستوفی شغل مستوفی موروثی بود و از پدر به پسر می رسید. مستوفیان قاجار از اهالی آشتیان، تفرش و گرکان بودند. در دوره قاجار لقب برخی از کسانی بود که به کار «استیفاء» یا دریافت مالیات و امور دارایی کشور یا ولایات و ایالات می پرداختند.
این عنوان در دورهٔ عباسیان بطور عمومی مورد استفاده قرار گرفت. در دورهٔ غزنویان مستوفی الممالک به وزیر کشور پاسخگو بود و حساب درآمدها و مخارج دیوان وزیر را رسیدگی می کرد. در دوره سلجوقیان و هنگام صدارت خواجه نظام الملک طوسی، مستوفی دومین سمت مهم بود و تنها پس از وزیر اعظم قرار داشت. دیوان مستوفی در این زمان معادل دیوان زمام (دیوان کنترل مالی) بود. هر چند در این دوره اصطلاح دیوان الزمام برای دیوان استیفاء نیز بکار می رفته است که اطلاعات مستقیمی در مورد نحوه کار این نهاد در زمان سلجوقیان موجود نیست. لمبتون می نویسد که این دیوان به زیر شاخه هایی مانند «دیوان معامله و قسمت» تقسیم می شد که از جمله کارهای آن رسیدگی به قراردادهای جمع آوری مالیات و شبکه مستوفیان استان ها که «عامل» نیز نامیده می شدند و جمع آوری مالیات ها، پرداخت حقوق و مستمری ها بود. مستوفی که در مرکز دارالحکومه مستقر بود دارای تبحر در مدیریت اداری و مالی بود و این شخص معمولاً قدرت نفوذ زیادی در اداره امور مملکت داشت. مثلاً در زمان سلطان سلجوقی برکیارق، مجد الملک القمی البلاسانی قدرت پشت پرده واقعی در زمان صدارت وزیر ضعیف آن زمان، فخر الملک ابن نظام الملک بود.در موارد متعددی در این دوران مستوفی خود پا بر منصب صدارت اعظمی می نهاد و به عنوان وزیر شاهان سلجوقی انتخاب می شد.
در زمان خلفای فاطمی مصر، مستوفی می توانست، سرپرست یک دیوان مانند دیوان جیش باشد یا می توانست عهده دار سمتی پایین تر اما باز هم پراهمیت مانند کنترل کننده مالی در دستگاهی مانند اخطاعات یا تیول ارتش باشد. مستوفی های کارمندانی در دستگاه دولت بودند که ممکن بود بر نقشه برداری زمین ها نظارت کنند یا میزان محصول و نظایر آن را در انبارهای مانند انبار دولتی غله تخمین بزنند و محاسبه بکنند.

[ویکی فقه] مستوفی (ابهام زدایی). مستوفی ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • حمدالله مستوفی، حمد الله بن تاج الدین ابی بکر بن (ا)حمد بن نصر مستوفی، تاریخ نویس و وزیر• غلامحسین افضل الملک مستوفی ، معروف به (ادیب) مورخ و سفرنامه نویس عصر قاجاریه• یوسف مستوفی، میرزا یوسف مستوفی الممالک آشتیانی، معروف به «آقا» یا «جناب آقا» پسر "میرزا حسین مستوفی الممالک آشتیانی، مستوفی الممالک دوره قاجار• حسن مستوفی، میرزا حسن مستوفی الممالک آشتیانی، پسر میرزا یوسف مستوفی الممالک آشتیانی، مستوفی الممالک دوره قاجار• محمدتفی مستوفی، میرزا محمدتقی مستوفی الممالک آشتیانی پسر هاشم خان آشتیانی، مستوفی الممالک دوره قاجار
...