سازوکار

مکانیسم. ( فرهنگ علوم انسانی، داریوش آشوری )
شیوه‏ای که یک دستگاه، ماشین یا مجموعه بر آن اساس کار می‏کند.

مکانیسم

طرز کار
نحوه عمل

�سازوکار� یا �سازِکار�؟

�ساز� در فارسی کهن معنی های متعددی داشته و یکی از آن ها �ابزار� و �آلت� بوده است. معنی دیگر آن، �سامان� و �نظم وترتیب� بوده است. از این کلمه واژه های مرکبی هم ساخته اند که بیشتر معنیِ �ابزار� در آن نهفته است؛ ازجمله �سازوُبرگ� و �سازوُیراق� و �سازوُبنه�. احتمالاً این دسته از واژه ها موجب ساخته شدن کلمۀ �سازوکار� نیز شده است؛ کلمه ای که امروزه دربرابر �مکانیسم� به کار می رود.

اما �سازوکار� چندان دقیق و درست به نظر نمی آید. ناصر نیکوبخت در صفحۀ ۶۲ کتاب مبانی درست نویسی زبان فارسی معیار این واژه را در شمار ترکیب های اضافی ای ذکر کرده که به غلط به صورت ترکیب عطفی به کار می رود؛ مثل �دردودل� و �قوس وقزح� و �یدوبیضا� و �باقیات و صالحات� که همه بدون �و� و با کسرۀ اضافه صحیح است. به عقیدۀ وی، �سازوکار� نیز در اصل �سازِکار� است؛ اما او دربارۀ چرایی این تجویز هیچ توضیحی نداده است.

�مکانیسم� به معنی �چگونگی عملکرد اجزا در یک دستگاه یا نظام است� ( انوری، ۱۳۸۲ ) . پس مفهوم چگونگی و روش کار در آن نهفته است. به همین دلیل، �سازِکار� معادل معنایی دقیق تری برای آن است. در این تعبیر، �ساز� به معنی �نظم وترتیب� و �سامان� است و توسعاً معنیِ �چگونگی� و �روش� می دهد. بنابراین، �سازِکار� یعنی �روش و چگونگی و ترتیبِ کار�. البته می شود به نحوی کاربرد �سازوکار� را نیز برای این مفهوم توجیه کرد؛ ولی �سازِکار� به دلیل ساخت واژگانی دقیق تر و سرراست تری که دارد، به شکل بهتری رسانندۀ معنی یادشده است. ازاین رو، بهتر است همه جا به جای �سازوکار�، �سازِکار� بگوییم و بنویسیم.

کتابنامه

انوری، حسن، ۱۳۸۲، فرهنگ بزرگ سخن، ج۷، چ۲، تهران: سخن.

نیکوبخت، ناصر، ۱۳۸۷، مبانی درست نویسی زبان فارسی معیار، چ۲، تهران: چشمه.

منبع: https://virastaran. net/