شک

معنی لفظ کلمه شک به این بستگی دارد که چگونه به قضیه نظر می کنید٬دیدگاه عقلانی (عقل در نظر حکمای الهی) و برهانی شک اینست که شک راه (راه نه مقصد) تعالی و وسیله رسیدن به حقیقت محسوب می شود و راه نجات انسان است. شک در مقابل یقین قرار می گیرد در یک کلمه فرق بین شک و یقین علیت است اگر امری دلیل دارد یقین است و اگر ندارد صدق ان زیر تیغ شک می رود.
پرسش
شک گرایی
شک گرایی فلسفی
شکاکان بزرگ تمام عقاید و آرا را زیر تیغ شک بردند جز چند مورد که سالم ماندنداول:عدم اجتماع نقیضیندوم:بزرگتر بودن کل از جزِ خودبه این دو مورد شک راه ندارد زیرا اگر در مورد اول شک کنیم خود شک ما باطل می شود و در مورد دوم اگر شک کنیم بازهم لازمه محال رخ داده و شک ما باطل می شود. (دقت کنید که در هر دو مورد روا نبودن شک از علیت طبعیت می کرد)امور بالا را اصل یقینیات می دانند اهل منطق.در مورد علیت نیز باید گفت تمام احکام و امور صادره چه عقلی ٬وجدانی و حسی وچه امری و مولوی از ان جهت که حکم و امر است وجودن بر مبنای علت و معلول بنا شده اند و حالت دیگری در این قضیه راه ندارد زیرا اگر حالت دیگری نیز بیان شود باید دلیل و علت داشته باشد و مورد سیطره علیت قرار می گیرد.شک راه صدق و کذب را نمایان و باعث تحول و تغییر می شود و باعث درست شدن عقاید و نظرات است. نویسنده مسلمان مصری (محمود الجوزفی) در کتاب احادیث روایت نشده دربارهٔ شک می نویسد:و جَعَل المَشکوکین فی العَرضِ و خالدین فیها (همانا شک کنندگان در زمین می مانند و در آن جاودانه اند)
کتاب احادیث روایت نشده (محمود الجوزفی)

اصطلاحی در منطق به معنای تساوی دو طرف نقیض یک احتمال. اگر احتمال یک طرف بیشتر شد شک به ظن و اگر کمتر شد به وهم تبدیل می شود. شک از نوع جهل بسیط دربرابر تعیین است. این اصطلاح در فقه و اصول فقه نیز راه یافته است مانند شک در صحت عبادت. در فقه، در برخی حالت ها شک به بطلان عمل می انجامد و در برخی موارد حکم و راهکاری خاص دارد مانند شک در تعداد رکعت های نماز. در کلام نیز همۀ تلاش متکلم برای خارج کردن افراد از حالت شک به اعتقادات است.

• «... و شکّ چهار بخش دارد: جدال در گفتار، ترسیدن، دودل بودن، و تسلیم حوادث روزگار شدن. پس آن کس که جدال و نزاع را عادت خود قرار داد از تاریکی شبهات بیرون نخواهد آمد و آن کس که از هرچیزی ترسید، همواره در حال عقب نشینی است، و آن کس که در تردید و دودلی باشد، زیرپای شیطان کوبیده خواهد شد، و آن کس که تسلیم حوادث گردد و به تباهی دنیا وآخرت گردن نهد، هر دو جهان را از کف خواهد داد.» امام علی• «آدمی برای شک کردن آفریده نشده، برای پرسیدن آفریده شده است.»• «آدمی به مسایل خود بیش از اندازه نزدیک می شود و از این رو تردید می کند و می ترسد. دوست یا «شفادهنده» به روشنی موفقیت و سلامت یا برکت و ثروت را برای او می بیند و هرگز دچار تزلزل نمی شود چون بیش از اندازه به آن وضعیت نزدیک نیست.• «از هیچ اندیشه ای بدون فهم آن حمایت نکنید. بلکه با شک و تردید در آن وارد شده و حقیقت را کشف کنید.»• «… ایمانی که از خلاء مذهبی عبور کرده و در تنور شک گداخته باشد و بوی حقیقت را خود استشمام کرده، از هر خطری مصون است.»• «بالاترین رمز کامیابی اینست که انسان چیزی بگوید و کاری بکند و چیزی را بخواهد که دیگران معمولاً آنرا نمی گویند و نمی کنند و نمی خواهند، یا در گفتن و کردن و خواستن آن تردید دارند.»• «به کسی که حقیقت را جستجو می کند باور داشته باش و به کسی که مدعی دستیابی به حقیقت است شک کن.»• «تا یقین چهره بر تو بنماید// شک کن اندر درستی هرچیز»• «تردید، اطاق انتظار شناخت است.»• «تردید، بخشی از هویت انسان است. تنها با گذشتن از میان تردید است که می توان به حقیقت رسید.»• «تردیدهای خود را بپذیرید و به حرفهای آنها گوش کنید؛ آنگاه می توانید راهی برای آنها بیابید.»• «تنها جریانی وسیع از شک گرایی می تواند پرده هایی که این حقیقت را از ما پنهان می کنند، بدرانند.»• «در زمانهای لازم برای برداشتن یک قدم بزرگ تردید نداشته باشید.»• «روزی که ترس و تردید را از خود برانید، میوه شهامت خود را نیز خواهید چید.»• «زیانبارترین احساس پس از شکست، از دست دادن اعتماد به نفس و مشکوک شدن به توانایی و صلاحیت خویش است.»• «شک کردن شروع فرزانگی است نه پایان آن.» (مشابه: «شک کاروان سرای خوبی است، منزل گاه خوبی نیست.»، شک منزل عبور است نه منزل سکون»)• «شک و تردید، امری یکسره طبیعی است؛ آدمی هرگز از آنچه باید بخواهد آگاهی ندارد، زیرا زندگی یک بار بیش نیست و نمی توان آن را با زندگی های گذشته مقایسه و یا در آینده درست کرد.»• «فرد عاقل همواره نه نکته را در نظر دارد : روشن دیدن، خوب گوش دادن، مهربان سخن گفتن، آداب داشتن، راستگو بودن، انجام وظیفه کردن، پرسیدن هنگام تردید ، خود را از خشم دور نگاه داشتن و در عین موفقیت، عادل و منصف بودن.»• کسی که تردید می کند، می بازد.• «ما هرگز دانشِ کافی نداریم تا مطمئن شویم که یک روش کردار، از روشِ دیگر فرزانه تر است.»پیرون، فیلسوف باستان• «ما می توانیم مدعی شویم که جسم وجود ندارد و همچنین ادعا کنیم که جهانی نیز وجود ندارد... اما هرگز نمی توانیم ادعا کنیم که من وجود ندارم؛ زیرا من می توانم در حقیقت سایر اشیاء شک کنم.»• «مقصدی وجود دارد، اما راهی به سوی آن نیست؛ آنچه ما راه می نامیم، تردید است.»• «شک گرایی که من از آن دفاع می کنم، تنها به همین میزان است: (۱) اینکه هنگامی که کارآزمودگان هم رای هستند، نگرشِ مخالف نمی تواند مسلم انگاشته شود؛ (۲) اینکه هنگامی که آن ها موافق نیستند، نگرشِ فردی ناکارآزموده نمی تواند مسلم انگاشته شود؛ (۳) اینکه هنگامی که همهٔ آن ها باور دارند که هیچ زمینهٔ موجه ای برای نگرشی مثبت وجود ندارد، فرد معمولی باید داوریِ خود را معوق گذارد.• «شک و تردیدها را نباید سرکوب کرد. از آنها باید به عنوان سکوی پرش استفاده نمود.»• به راستی، چیزی هولناک تر از عادتِ شک، وجود ندارد. ایمان، مردم را کنار هم قرار می دهد و شک میان ایشان جدایی می افکند. سِمّی است که دوستی ها را متلاشی می کند و روابط دلنشین را می شکند. تیغی است دردناک که می آزارد؛ شمشیری است مرگ آور. باید از گرامی داشتن ذهنِ شکاک برحذر بود.• «عشق هرگز رنگ تردید به خود نمی گیرد.»• «نشان راه عشق آن است که زبان گنگ گردد و دل گویا، چشم نابینا گردد و دل بینا گوش کر گردد و دل شنوا نفس ضعیف گردد و توکل قوی سودا برود و همت بلند گردد هنر و تمنا برسد و یقین فرا رسد رغبت برسد زهد و قناعت فرا رسد، شک برسد، تسلیم و یقین فرا رسد، امل برسد، شوق و محبت و ارادت حرقت و نیاز و ملامت از خلق فرا رسد، راه عاشقان به شرط این باشد.»• «نظم، نوعی اجبار در تکرار است که وقتی برقرار شد، مشخص می کند که یک کار، کی، کجا و چگونه انجام شود و با این روش، آدمی را از درنگ و تردید در تکرار موارد مشابه به دور می دارد.»• «هنگامی که آدمی، در موردی شک و تردید دارد، بهتر است به جای بیان باورهای نادرست، به راستی، به بیان دیدگاه خود بپردازد.»• «هر گاه در کار ما «اگر» نباشد، بدون شک پیروز خواهیم شد.»• «هر انسانی حق دارد به رسالتش شک کرده و گاه آن را رها کند، اما هرگز حق ندارد آن را از یاد ببرد»• «هیچ چیز را حقیقت ندانم مگر اینکه بر من بدیهی باشد و در تصدیقات خود از شتاب زدگی و سبق ذهن و تمایل بپرهیزم و نپذیرم مگر آن را که چنان روشن و متمایز باشد که هیچ گونه شک و شبهه در آن نماند.»قواعد روش رنه دکارت• «از هیچ اندیشه تازه بدون فهم طرف داری نکنید، بلکه خود با شک و انکار در آن وارد شده و به حقیقت موضوع برسید.»• «اگر خدا وجود می داشت فکر می کنم بعید است او انقدر بیهوده و لوس باشد که از اینکه افرادی در وجود داشتن او شک کنند ازرده شود.»منسوب به برتراند راسل• «پاپ یک خصلت لازم را ندارد، آن هم شک است.»• به خاطر مخالفت با قرص های ضد بارداری• «پیرها به همه چیز باور دارند. پخته گان به همه چیز مشکوکند. جوانان به همه چیز واقفند.»• «تردیدها به ما خیانت می کنند، ما را از تلاش به دور می سازند و از پیروزی هایی که به احتمال زیاد نصیب ما خواهد شد محروم می سازند»• «دین فرهنگی از جنس ایمان است، علم فرهنگی است از جنس شک.»منسوب به ریچارد فاینمن• «روشنفکری اساساً با شک آغاز می شود. یعنی شک کردن و نقدکردن، ماهیت و موضوع روشنفکر راستین است. او با بیدارکردن شک می کوشد تا پایه های یقین را در جامعه استوار کند. در حقیقت، برای یک روشنفکر راستین، شک کردن تنها مسئله ای است که در آن شک نیست.»• «سادگی و صفائی که در برابر ابراز احساسات حقیقی و بی شائبه وجود دارد سبب شک و تردید نمی گردد.»• «شک، حالت مطبوعی نیست اما یقین مطلق نیز مسخره است.»• «شک ندارم که شک دارم.»• «می اندیشم پس هستم، هستم چون فکر می کنم، فکر می کنم چون شک می کنم.»• «معنای آیه افی الله شک فاطرالسموات والارض این نیست که نباید در خدا شک کرد بلکه معنایش این است که خداوند آن مفهومی است که هیچ شکی نمی توان در او کرد و هر وقت به یک معنایی دست یافتید که دیدید نمی توانید در آن شک کنید، آن خداوندست»حسین الهی قمشه ای• «می توانم با شک و عدم قطعیت و ندانستن زندگی کنم. فکر می کنم زندگی با ندانستن جالب تر است از دانستن پاسخ هایی که ممکن است اشتباه باشند.»منسوب به ریچارد فاینمن• «وقتی به کاری مصمم شدی، دیگر درهای شک و تردید را از هر سو ببند.»• «هرگز حاضر نیستم به خاطر عقایدم بمیرم، چون ممکن است عقایدم اشتباه باشند.»منسوب به برتراند راسل• «هروقت در مورد احساست شک داری خاموش باش.»• -> الکساندر پاپ

[ویکی فقه] ـــ شک مقابل یقین یکی از عناوین مهمی است که در فقه و اصول در مورد آن زیاد بحث شده است و در تمامی ابواب فقه جاری است. ـــ شک، حالت نفسانی ناشی از تردید بین دو یا چند طرف، بدون رجحان داشتن هیچ یک از طرفین است.
ـــ شک در لغت به حالت نفسانی ناشی از تردید بین دو یا چند چیز گفته می شود، در مقابل یقین. اعم از آنکه دو طرف تردید همسان (پنجاه پنجاه) باشند یا یک طرف بر طرف دیگر رجحان داشته باشد؛ لیکن شک در کلمات فقها دو اطلاق دارد؛ گاهی در برابر یقین و ظن به کار می رود که مراد از آن حالت نفسانی ناشی از تردید میان دو یا چند چیز به طور مساوی است و با رجحان یک طرف، طرف راجح «ظن» و طرف مرجوح «وهم» نامیده می شود، نه شک. گاهی نیز در مقابل یقین به کار می رود و مراد از آن اعم از تردید متساوی الطرفین و وهم و ظنی است که از نظر شرعی دلیل بر اعتبار آن وجود ندارد.
ـــ شک، مقابل علم و ظن و از حالت های نفسانی انسان است که از تردید در انتخاب یکی از دو طرف احتمال ناشی می گردد که هیچ یک بر دیگری برتری ندارد؛ به عبارت دیگر، شک در جایی مطرح است که انسان در انتخاب یکی از دو گزینه مردد شود و هیچ یک از آنها در نظر او بر دیگری مزیّتی نداشته باشد. در علم اصول فقه، شک، حجت نیست و ظن غیر معتبر و وهم نیز به شک ملحق می شود؛ به بیان دیگر، می توان گفت در اصول ، شک در مقابل یقین است و یقین شامل یقین وجدانی ( قطع صد در صد) و یقین تعبدی (ظنی که دلیل معتبر بر حجیت آن، وجود دارد) است؛ بنابراین، ظن غیر معتبر، وهم و شک هر سه در اصول، «شک» نامیده شده و احکام شک در مورد آنها جاری می گردد.
کاربرد شک در فقه و اصول
از عنوان یاد شده در اصول فقه مباحث حجت سخن گفته اند و در فقه در بسیاری از ابواب، اعم از عبادات و معاملات به کار رفته، ضمن آنکه موضوع بسیاری از قواعد و اصول فقه ی است.
اقسام شک
شک گاهی موضوع برای حکم واقعی است، مانند شک در رکعات نماز که در برخی حالات، موجب تبدیل حکم واقعی به رکعتهای جداگانه می شود، و گاهی موضوع برای حکم ظاهری. از قسم اول در فقه و از قسم دوم در اصول فقه مبحث اصول عملی بحث شده است. همچنین شک به اعتبار متعلق آن به دو قسم موضوعی و حکمی تقسیم می گردد که از آن به شبهه موضوعی و شبهه حکمی تعبیر می کنند. در قسم اول، متعلق شک موضوعِ خارجی است، مانند شک در پاک یا کر بودن آبی؛ اما در قسم دوم، متعلّق آن حکم کلی شرعی یا مکلف به کلی است، مانند شک در حرمت مواد مخدر یا واجب بودن نماز ظهر در روز جمعه شک به اعتبار سرایت و عدم سرایت آن به یقین سابق، به شک ساری و شک طاری و به لحاظ مسبب بودن شک از شکی دیگر و سبب بودن شک دوم برای شک اول، به شک سببی و مسببی و به اعتبار شک در بقا به جهت شک در قابلیت و اقتضای موضوع آن برای بقا و یا تحقق رافع بقا، به شک در مقتضی و شک در رافع تقسیم می شود.
ابعاد شک
...

[ویکی اهل البیت] شک، چون وسوسه، شرک و... از القائات شیطانیه در قلوب است، چنانچه طمأنینه، یقین، ثبات، خلوص و امثال این ها از افاضات رحمانیه و القائات فرشتگان است.
امام صادق علیه السلام در حدیثی بسیار مهم که لشگریان عقل و جهل را ذکر فرموده است، شک را مقابل یقین و از لشگریان نادانی دانسته است.
تردیدی نیست که این بیماری نفس را فاسد و هلاک می کند زیرا شک، منافی یقین است و ایمان بدون یقین تحقّق نمی یابد.
در مواجهه انسان با هست و نیست چیزی یا درستی و نادرستی مطلبی سه حالت تصور دارد:
منظور از شک این است که اعتقاد، سست و ضعیف شود و یقین از بین برود و مجرد وسوسه و حدیث نفس شک نیست؛ زیرا این ها با ایمان منافات ندارد و از روایات استفاده می شود که شک وقتی موجب کفر است که به انکار منجر شود، چنانکه روایت شده است که ابوبصیر از امام صادق علیه السلام پرسید در مورد کسی که درباره خدای تعالی شک کند چه می فرمائید؟ امام فرمود: «کافر است»، پرسید: اگر درباره رسول اللّه صلی الله علیه و آله شک کند؟ فرمود: «کافر است». آنگاه به راوی فرمود: «وقتی کافر است که انکار کند».
شک و حیرت در اموری که ایمان به آن ها واجب است، موجب نابودی ایمان و حیات معنوی است و سعی در از بین بردن آن از واجبات است ولی اگر شک در غیر آن ها باشد - از آنجا که مطلق یقین در هر چیزی موجب کمال نفس و صفای آن است - سعی در از بین بردن آن با وجود امکان اگر امری از آن مهمتر در پیش نباشد، کاری پسندیده است.
اجزاء و لوازم ایمان که باید مورد ایمان و یقین باشند به صورت فهرست وار عبارتند از:

[ویکی الکتاب] معنی شَکٌّ: تردید - شک
معنی مِرْیَةٍ: شک و تردید
معنی لَمْ یَرْتَابُواْ: شک نکرده ونمی کنند
معنی تَمْتَرُونَ: شک می ورزید
معنی لَا تَرْتَابُواْ: که شک نکنید
معنی یَمْتَرُونَ: شک می ورزند
معنی أَفَتُمَارُونَهُ: آیا اورا در شک می اندازید
معنی مُمْتَرِینَ: دودلان - شک کنندگان -تردیدکنندگان
معنی لَا تَمْتَرُنَّ: اصلاً شک نکنید
معنی مُّرِیبٍ: شک کننده (کلمه مریب اسم فاعل از ارابه میباشد که به معنای القاء شبهه در قلب است ، و اگردر عبارت "إِنَّهُمْ لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ مُرِیبٍ" شک را با این کلمه توصیف کرده به منظور تاکید همان شک است ، مانند ظلا ظلیلا و حجابا مستورا و حجرا محجورا و امثال آن )
معنی یَقِینُ: یقین (کلمه یقین به معنای علمی است که شک و تردید در آن راه نداشته باشد )
معنی رَیْبَ: شک - قلق و اضطراب ( ریب المنون به معنای اضطراب مرگ است )
ریشه کلمه:
شکک (۱۵ بار)

گمان. توقف. طبرسی آن را وقوف... معنی کرده و فرماید: مثل‏آن که در خانه بودن زید شک کند نزد او به هیچ یک از بودن و نبودن مزیتی نیست لذا توقف می‏کند. راغب گوید: آن اعتدلال و تساوی نقیضین است در نزد انسان. خلاصه: شک آن است که شخص به هیچ یک از دو طرف قضیه یقین نکند و ترجیح هم ندهد بلکه بود و نبود در نظر وی مساوی باشد بر خلاف ظنّ که یکی از دو طرف را ترجیح می‏دهد . . در بعضی از آیات شک با «مدیب» توصیف شده است مثل . در «ریب» از رمخشری نقل شد که آن به معنی قلق ئ اضطراب است علی هذا شک مریب یعنی: شک اضطراب آور و احتمال دارد به معنی تهمت و سوء ظنّ باشد یعنی: شک تهمت آور. باید دانست شک نوعی از جهل است و آن از جهل اخص است که جهل گاهی مطلق عدم علم است این کلمه پانزده بار در کلام اللّه مجید آمده است.

[ویکی فقه] شک (اصول).
...