رمان تاریخی

یک رمان تاریخی، رمانی است که گذشته و شرایط دوران گذشته را بازگو می کند. بسیاری از رمان های تاریخی دارای شخصیت های تاریخی واقعی اصلی و فرعی اند.
استفن کرین
آلفرد دوبلین
گوستاو فلوبر
G. A. Henty
Alexandre Herculano
هاینریش مان
جیمز ای میچنر
Ferdinando Petruccelli della Gattina
والتر اسکات
آدالبرت شتیفتر
Rosemary Sutcliff
میکا والتاری
ژنرال لو والاس
یک مثال قدیمی از افسانهٔ منثور تاریخی، کتاب افسانهٔ سه پادشاه اثر لئو گوانژنگ در قرن ۱۴اُم است، که مهم ترین دوران تاریخ چین را شامل می شود و تأثیر پایداری روی فرهنگ چینی داشته است.
رمان های تاریخی بیشتر در قرن ۱۹اُم مشهور شدند. بسیاری از جناب والتر اِسکات به عنوان اولین کسی که یک رمان تاریخی نوشت، یاد می کنند. گیورگی لوکاس در کتاب «رمان تاریخی»(به انگلیسی: The Historical Novel) خود دربارهٔ اینکه اِسکات اولین نویسنده ای است که تاریخ را نه به عنوان منظرهای مناسبی که یک نقال نقل می کند، بلکه با رجحان موقعیت های فرهنگی و اجتماعی داستان را نقل می کند. رمان های تاریخ اسکاتلندی و وِیوِرلی(۱۸۱۴) و همچنین راب روی (۱۸۱۷) وی بر روی شخصیتی میانی متمرکز می کند که بر روی نقطهٔ اشتراک گروه های اجتماعی مختلف قرار دارد تا بدین وسیله گسترش اجتماع را در فضای تبعیض نژادی شرح دهد. رمان آیوانهو(۱۸۲۰) ی او اعتباری برای علاقهٔ مجدد به قرون وسطی بدست آورد. گوژپشت نوتردامِ(۱۸۳۱) ویکتور هوگو مثالی دیگر از رمان های عشقی- تاریخی قرن ۱۹اُم را فراهم می آورد، همان طور که جنگ و صلحِ لئون تولستوی.
در ایالات متحدهٔ آمریکا، جیمز فنیمور کوپر نویسنده ای ارجمند در حوزهٔ رمان های تاریخی است. در ادبیات فرانسه، گرانقدرترین دنبال کنندهٔ شیوهٔ اِسکات در رمان های تاریخی بالزاک بود.

رمان تاریخی (historical novel)
نوعی داستان بلند که نویسنده اش تاریخ را زمینه و دست مایۀ آفریدن اثر ادبی قرار می دهد. اشخاص رمان تاریخی بعضاًَ حقیقی و گاه خیالی اند، اما صحنه ها واقعی و برگرفته از تاریخ اند، رمان تاریخی داستان روایی منثوری است که زمان وقوع آن به گذشته های دور یا نسبتاً دور باز می گردد. گرچه نگارش ماجراهای داستانی تاریخی پیشینه ای دیرینه و ریشه در حکایت ها و قصه های سلحشوری و رُمانس دارد، والتر اسکات، نویسندۀ انگلیسی، را می توان ابداع کنندۀ رمان تاریخی به شکل امروزی آن دانست. اسکات داستان های خود، ازجمله آیوانهو، را با آمیختن ماجراهای عاشقانۀ تخیلی، شخصیت سازی، و وفاداری و خیانت در گذشته ای که خود آن گذشته واقعیت داشته است، تصنیف کرد و نویسندگان اروپایی با تقلید از شیوۀ او بر گسترۀ این ژانر افزودند. ویکتور هوگو و اَلکساندر دوما از بزرگ ترین نویسندگان رمان تاریخی شمرده می شوند. در این نوع رمان غالباً عصر و دوره ای تصویر می شود که در آن فرهنگی در حال مرگ با فرهنگی که در حال زاده شدن است، در ستیز و کشمکش اند. در ادبیات داستانی فارسی، رمان نویسی با نوشتن رمان های تاریخی آغاز شد. نخستین رمان فارسی شمس و طُغرا، به قلم محمدباقر میرزا خسروی، رمانی تاریخی در ۳ جلد (۱۳۲۷ـ۱۳۲۸ق) است که حوادث آن در دوران مغول می گذرد. این رمان تحت تأثیر آثار الکساندر دوما قرار دارد. عشق و سلطنت یا فتوحات کوروش کبیر (۱۳۳۴ق) اثر شیخ موسی کبوترآهنگی نمونه ای دیگر از رمان های تاریخی فارسی است. از نمونه های جدیدتر رمان تاریخی فارسی آشیانۀ عقاب از زین العابدین مؤتمن، رابعه از حسینقلی مستعان، و ده نفر قزلباش اثر حسین مسرور را می توان نام برد.