هیزم

هیزم . [ زُ ] (اِ) وقاد. وقید.وقود. (منتهی الارب ). حطب . هیمه . چوب برای سوختن . چوب خشک سوختنی . (غیاث اللغات ) (آنندراج ) :
شب زمستان بود کپی سرد یافت
کرمکی شب تاب ناگاهی بتافت
کپیان آتش همی پنداشتند
پشته ٔ هیزم بدو برداشتند.

رودکی .

هیزم خواهم همی دو امنه ز جودت
جو دو جریب و دو خم سیکی چون خون .

ابوالعباس (از فرهنگ اسدی ).

به صد کاروان اشتر سرخ موی
همه هیزم آورد پرخاشجوی .

فردوسی .

بیامد دوان پهلوان شادکام
برآورد هیزم فراوان به بام .

فردوسی .

بی وفا هست دوخته به دو نخ
بدگهر هست هیزم دوزخ .

عنصری .

عشق آتش تیز و هیزم تاخ منم
گر عشق بماند همچنین آخ تنم .

صفار.

وانکس که بود بی هنر چو هیزم
جز درخور نار سقر نباشد.

ناصرخسرو.

دو عاشق را بهم خوشتر بود روز
دو هیزم را بهم خوشتر بود سوز.

سعدی .

بعضی به کسر زاء ضبط کرده اند به استناد این بیت نظامی :
همه سختی از بستگی لازم است
چو در بشکنی خانه پرهیزم است .

نظامی .

و این بیت از مولوی :
آدمی راآدمیت لازم است
عود را گر بو نباشد هیزم است .

مولوی .

و این خطا است زیرا که اختلاف توجیه جائز داشته اند فکیف که روی متحرک گردیده باشد. (آنندراج ).
- هیزم دان ؛ جای هیزم . محطب . هیزم خانه .
- هیزم سوختن :
یکی هولناک آتش افروختند
نشستند و هیزم همی سوختند.

؟

- هیزم شکاف ؛ هیزم شکن :
هیزم شکاف پیری فرزانه گاه نزع
میگفت با قرینش و میمرد ناگزیر.

؟

- هیزم شکستن :
ترا تیشه دادم که هیزم شکن
ندادم که دیوار مسجد بکن .

سعدی .

- هیزم شکن ؛ آنکه هیمه های بزرگ را برای سوختن به قطعات کوچک و خرد شکند :
هست چو انگشت کژب و بر سر آن کژب
غرچه ٔ هیزم شکن تبر زده یک بار.

سوزنی .

- هیزم شکنی ؛ شغل و عمل هیزم شکن .
- هیزم فروش ؛ حطاب . (دهار) :
گل از بوستان باده نوشان برند
خس و خارهیزم فروشان برند.

سعدی .

- هیزم کش ؛ کسی که هیمه جمع میکند و برای سوخت فراهم می آورد. آنکه چوبهای ریزه را در آتش اندازد تا درگیرد. (آنندراج ) :
میان دو کس جنگ چون آتش است
سخن چین بدبخت هیزم کش است .

سعدی .

- هیزم کشی ؛ شغل و عمل هیزم کش : پیشه ٔ ایشان شبانی و هیزم کشی و مزدوری بودی . (فارسنامه ٔ ابن بلخی ).
- امثال :
چوب صندل بو ندارد هیزم است .
دو هیزم را بهم بهتر بود سوز .

سعدی .

هیزم تر به کسی فروختن .
هیزم تر دود برآرد نه نور .

چوب خشک، حطب، هیمه

هیزم : این کلمه تحریف کلمه خیزان به معنای جمع آوری شده است که منظور مواد سوختی یا هیمه زمستان بوده است و با واژه خزان و خزانه از یک ریشه می باشد

در فارسی شهر خرامه استان فارس خیزُم گفته می شود.

بِرار

( اِ ) وقاد. وقید. وقود. ( منتهی الارب ) . حطب . هیمه . چوب برای سوختن . چوب خشک سوختنی . ( غیاث اللغات ) ( آنندراج )
منبع لغت نامه روانشاد دهخدا

یاناجاق، اودون
در منطقه خسروشاه آذربایجان به هیزم، " اودون، وَلیم، یاناجاق، سئشمَه" گفته می شود. در بعضی از مناطق آذربایجان به " وَلیم"، " بَلیم" می گویند. ( اودون و وَلیم از اجزای درخت هستند. سئشمَه به معنی سوا کردنی، فضولات خشک گوسفندان را شامل می شود که ممکن است با پوسته سبز یا چوبی میوه بادام یا پوسته هسته زردآلو و نظایر آن و مقداری خرده چوب مخلوط شده باشد . یاناجاق به معنی سوختنی، انواع هیزم را شامل می شود. در خسروشاه غالباً از چوب درخت بادام و زردآلو و پوست میوه آنها بعنوان سوخت استفاده می کردند.
نامگذاری قسمت های مختلف یک درخت که به عنوان هیزم بسوزانده می شوددر خسروشاه آذربایجان:
ریشَه = ریشه ( در بعضی ازمناطق آذربایجان به ریشه، " کؤک" گفته می شود که لفظ اصیل ترکی آن است.
گؤتوک = تنه اصلی درخت که ممکن است قسمتهای بسیار کلفت ریشه هم به آن متصل باشد.
قولچا = ساقه های کلفت و اصلی درخت که در اندازه هایی تقریباً یک اندازه بریده شده اند.
چیی لیق ( که صحیح آن چیی لیک می باشد. ) ساقه های فرعی درخت که از قولچا نازکترند.
وَلیم = شاخه های نازکتر و انتهایی تر به انضمام سرشاخه ها

هیزم
این واژه ای هندواروپایی یا ایرانوویچی است و همریشه با واژه های :
انگلیسی : heat , heater , hot
آلمانی : heiss , Hitze , Heizung
هیزُم : هیز - اُم
هیز = گرما ، گرمی ، داغی
اُم = پسوند نام ساز در پارسی دیرین
به جاست این واژه را در زبان دانشی بگسترانیم :
هیزیدن ، هیزاندن ، ستاک هیز :
هیزه ، هیزو ، هیزا ، هیزَن ( بخاری ) ، هیزان ، هیزند ، هیزنده ( بخاری خودرو ) ، هیزَک ( بخاری کوچک قابل حمل ) ، هیزاک ( وسایل گرمایشی ) ، هیزگَر، هیزگار ، هیزمان ، هیزنگ ، هیزجه، هیزش ، هیزشمند ، هیزشگر ( شوفاژ ) ، هیزشوَر ، هیزشگاه ( نیروگاه حرارتی ) ، هیزشکده. . .
اگرچه نباید به جای واژه ی هیز به مینه چشم چَران گرفته شود هر چند آن هم میتواند به مینش کَسی باشد که دارای چشمان داغ و آژآلود ( شهوانی ) ، نه سرد و یخ و بی سُهش ( بی احساس ) است .