ابن درید

ابن دُرَیْد از لغت دانان (لغویان) مشهور قرن ۳ و ۴ هجری بود و کتاب جمهره اللغه نوشتهٔ اوست.
محمد بن حسن بن درید لغوی یمانی از نسل یعرب بن قحطان بود.سال تولد وی ۲۲۳ ق و در محله صالح بصره بوده است.
وی در زمینه ادب و شعر و لغت اساتیدی چون ابوحاتم سجستانی و ریاشی و ابن اخی اصمعی داشته و به سیاحت نیز می پرداخت و مدتی در ایران ساکن بود.اغلب نویسندگان مذهب وی را شیعه دانسته اند و اشعاری از وی نیز همین مطلب را ثابت می نماید.
ابن درید در ۱۸ شعبان ۳۲۱ق در بغداد درگذشت.

[ویکی فقه] «ابن درید، ابوبکر محمد بن حسن بن درید ازدی» (۲۲۳- ۳۲۱ ق)، لغت شناس، نحوی، ادیب و شاعر عرب. نسب او را همگان به قبیله ازد رسانده اند. خاندان ابن درید از بزرگان قبیله بود.
بنا به روایتی که از خود وی نقل شده است، او در کوی صالح بصره زاده شد، اما در اینکه چند سال زیست، اندکی اختلاف کرده اند و چون تاریخ وفات مسلم است، ناچار تاریخ ولادت جابه جا شده و تاریخ های زیر به دست آمده است: ۲۲۸ ق، ۲۲۴ ق، و ۲۲۳ ق که صحیح ترین آنهاست، از قول خود او یا شاگردش ابوالحسین نقل شده است.
دوران کودکی
گویند وی دوران کودکی را در بصره گذراند و همانجا و یا در عمان پرورش یافت. ابن خلکان به پرورش او در بصره اشاره کرده، می افزاید که نزد ابوحاتم سجستانی، ریاشی (د ۲۵۷ ق)، ابن اخی الاصمعی و اشناندانی (د ۲۸۸ ق) درس خواند و تا قیام زنگیان و تاراج بصره و قتل ریاشی یا اندکی قبل از آن، در بصره ماند و چون احوال را پریشان دید، با عمویش حسین به عمان گریخت. این سخن بدان معنی است که وی تا ۳۴ سالگی در بصره بوده و در این صورت، روایاتی که پرورش او را در عمان دانسته اند، بی اعتبار می گردد. به هر حال وی که گویا پدر را از دست داده بود، تحت تکفل عمویش حسین بن درید قرار گرفت. وی ابوعثمان اشناندانی را به تربیت و تعلیم ابن درید گماشت و او از همان کودکی هوشمندی و قدرت حافظه خود را آشکار ساخت.
مسافرت ها
پس از آن ابن درید روانه عمان شد و ۱۲ سال در آنجا ماند. اگر در اقامت ۱۲ ساله او در عمان تردید نکنیم، باید چنین نتیجه بگیریم که وی، در ۲۶۹ ق که ۴۶ ساله بود، دوباره به بصره برگشت. این بار وی بیش از ۳۰ سال در بصره ماند، بی گمان وی در این فاصله بارها به سفر رفته، شاید از عمان نیز دیدن کرده باشد و شاید بخشی از روایات عمانی، در خلال این سفرها رخ داده باشد، اما هیچ سندی ما را در این باب راهنمایی نمی کند. تنها می گویند که وی از عمان به سوی «جزائر البحر» و به جزیره ابن عماره رفت و از آنجا روی به فارس نهاد. همه منابع ما تنها به سفر ابن درید به فارس و احیانا پیوند او به آل میکال اشاره می کنند. بجز حاکم نیشابوری و ابن خلکان که تصریحی دراین باره دارند. درباره پیوستن او به آل میکال روایت های گوناگونی وجود دارد که آخرین سال های قرن سوم هجری در این بین معقول تر به نظر می رسد. از مجموعه این روایات چنین می توان استنباط کرد که ابن درید قبل از ۲۹۷ ق، اندکی پس از ۷۰ سالگی به ایران رسید و در ۳۰۸ ق. یا اندکی پیش از آن به بغداد رفت. وی چون به بغداد رسید، در منزل علی بن محمد بن الحواری فرود آمد. در آن هنگام دیگر مردی کهنسال (هشتاد و چند ساله) بود و آوازه دانشش در لغت و شعر همه جا پیچیده بود. از این رو خلیفه مقتدر، او را بزرگ داشت و هر ماه ۵۰ دینار برای او مقرر ساخت که تا پایان عمرش بر جا بود. چون به ۹۰ سالگی رسید، مفلوج شد.
مذهب
...

[ویکی اهل البیت] أبوبَکر بن دُرَیْد أزْدی در بصره به دنیا آمد در سال دویست و بیست و سه و در آنجا نشو و نما نمود. چون زنجی ها بصره را فتح کردند او به عمان گریخت و دوازده سال در آنجا اقامت کرد، پس از آن به وطنش بازگردید، سپس به فارس کوچ کرد و در نزد بَنی میکال دارای قدر و قیمت گردید. تولیت و نظارت دیوان بدو سپرده شد. چون بنی میکال خلع شدند، در سنة سیصد و هشت به بغداد آمد و به وزیر مقتدر بالله : ابن الفُرَات پیوست . وی او را از مقرَّبین خود گردانید و هر ماه برای وی پنجاه دینار وظیفه مقرری معین کرد و پیوسته در نزد او مجلّل و مکرم بود تا أجلش در ماه شعبان سنة سیصد و بیست و یک در رسید در حالی که نود و هشت سال عمر کرده بود.
کتاب «السَّرْج واللِّجام »، و کتاب «المُقْتَبَس »، و کتاب «زُوَّارُ العَرَب »، و کتاب «اللُّغَات »، و کتاب «السِّلاح »، و کتاب «غریب القرآن »، و کتاب «الوِشَاح »، و کتاب «الجُمْهُرة » در لغت در شش مجلّد، هر جزئی از آن در مجلدی بخصوصه می باشد و دارای ابیاتی از شعر است که آثار صنعت شعریه در دو مصراعش محکم و استوار است ، و قصیده ای در باب مقصور و ممدود دارد، و قصیـده کوتـاهی در حِکَـم و آداب دارد که علماء بر شرح آن اهتمامی تمام داشته اند. او از پیشتازان در علوم أدبیّت و عربیّت ودر طول مدت شصت سال پیشوا در علم لغت می باشد.
شیخ رشیدالدِین بن شهر آشوب مازندرانی در «معالِم العلماء» وی را از شعراء اهل بیت و مجاهدین در راه آنان به شمار آورده است و از جمله اشعارش در ولاء اهل بیت این است :
                      
بر تشیّع ابن دُرَیْد در «ریاض العلماء» و «معالم العلماء» و «أمَل الآمِل » و «طبقات شیعة » قاضی نورالله مَرْعَشی ، تنصیص و تصریح کرده اند.

[ویکی اهل البیت] ابن دُرَیْد. أبوبَکر بن دُرَیْد أزْدی در بصره به دنیا آمد در سال دویست و بیست و سه و در آنجا نشو و نما نمود. چون زنجی ها بصره را فتح کردند او به عمان گریخت و دوازده سال در آنجا اقامت کرد، پس از آن به وطنش بازگردید، سپس به فارس کوچ کرد و در نزد بَنی میکال دارای قدر و قیمت گردید. تولیت و نظارت دیوان بدو سپرده شد. چون بنی میکال خلع شدند، در سنة سیصد و هشت به بغداد آمد و به وزیر مقتدر بالله : ابن الفُرَات پیوست . وی او را از مقرَّبین خود گردانید و هر ماه برای وی پنجاه دینار وظیفه مقرری معین کرد و پیوسته در نزد او مجلّل و مکرم بود تا أجلش در ماه شعبان سنة سیصد و بیست و یک در رسید در حالی که نود و هشت سال عمر کرده بود.
کتاب «السَّرْج واللِّجام »، و کتاب «المُقْتَبَس »، و کتاب «زُوَّارُ العَرَب »، و کتاب «اللُّغَات »، و کتاب «السِّلاح »، و کتاب «غریب القرآن »، و کتاب «الوِشَاح »، و کتاب «الجُمْهُرة » در لغت در شش مجلّد، هر جزئی از آن در مجلدی بخصوصه می باشد و دارای ابیاتی از شعر است که آثار صنعت شعریه در دو مصراعش محکم و استوار است ، و قصیده ای در باب مقصور و ممدود دارد، و قصیـده کوتـاهی در حِکَـم و آداب دارد که علماء بر شرح آن اهتمامی تمام داشته اند. او از پیشتازان در علوم أدبیّت و عربیّت ودر طول مدت شصت سال پیشوا در علم لغت می باشد.
شیخ رشیدالدِین بن شهر آشوب مازندرانی در «معالِم العلماء» وی را از شعراء اهل بیت و مجاهدین در راه آنان به شمار آورده است و از جمله اشعارش در ولاء اهل بیت این است :

بر تشیّع ابن دُرَیْد در «ریاض العلماء» و «معالم العلماء» و «أمَل الآمِل » و «طبقات شیعة » قاضی نورالله مَرْعَشی ، تنصیص و تصریح کرده اند.