سنگ دگرگونی

سنگ دگرگون، که از کلمه لاتین Metamorphic به معنای تغییر شکل گرفته شده است، به این اشاره دارد که سنگ اولیه، شکل اصلی خود را تغییر داده و به شکل جدید درآمده است.
Elie de Beament و A. Daubre که در اواسط قرن نوزدهم می زیسته اند، اولین کسانی بودند که دگرگونی ناحیه ای و دگرگونی مجاورتی را از هم متمایز کردند و اصطلاح دگرگونی ناحیه ای توسط A.Daubre وارد این علم گردید.
با عنوان شدن واژه ژئوسنکلینالها توسط J.D.Dana, James Hall و E.Haug در فاصله سالهای بین ۱۸۵۹ و ۱۹۱۰، سنگهای دگرگونی ناحیه ای معنی و مفهوم دیگری پیدا کرد. این دانشمندان دما و فشار بالا و همچنین حرکات زمین ساختی حاکم بر اعماق این ژئوسنکلینالها را عامل اصلی دگرگونی ناحیه ای دانستند.
اصطلاح دینامومتامورفیسم در سال ۱۸۸۶ توسط H.Rosenbusch پیشنهاد شد و بعدها دانشمندان دیگری واژه Dynamic را برای دگرگونی کاتاکلاستیک بکار بردند.
در فاصله سالهای بین ۱۸۷۰ و ۱۹۰۰، سنگ نگاری میکروسکوپی به وجود آمد.
Grubenmann (۱۹۲–۱۸۵۰) و Niggli سنگهای دگرگونی، ناحیه ای را بر حسب ترکیب شیمیایی تقسیم بندی نمودند که بعضی از زمین شناسان اروپایی هم از آن نامها استفاده می کنند.
جورج بارو با بررسی زمین شناسی سنگهای دگرگونی در اسکاتلند، نشان داد که سنگهای دگرگونی این مناطق یک تغییر تدریجی در بافت و ترکیب کانی شناسی دارند و نتیجه این مطالعات باعث کشف زون دگرگونی تدریجی گردید.
بررسی زونهای مختلف کانیهای دگرگونی به کرات و در نواحی مختلف توسط تیلی (۱۹۲۵) و هارکز (۱۹۳۲) و Barth (1936) صورت گرفت ولی در هیچ کدام از این مطالعات مسئله پیوند بین فرایندهای زمین شناسی و فرایندهای دگرگونی تدریجی به دقت مورد نظر قرار نگرفت.
سنگهای دگرگون، سنگهایی هستند که از تغییر شکل سنگهای قبلی به علت تغییر شرایط فیزیکی (فشار ـ دما) یا شیمیایی و در حالت جامد به وجود می آیند. پدیده دگرگون به محو و ناپدید شدن یک یا مجموعه ای از کانیهای متبلور سنگ تعبیر می شود. این تغییرات ممکن است بر روی سنگهای رسوبی که در شرایط سطحی به وجود آمده اند یا در سنگهای آذرین که از ماگما متبلور گردیده یا حتی در سنگهای دگرگونی حادث شود.
در حالت اخیر، شرایط دگرگون شدگی سنگ قبلی تغییر می نماید و این پدیده با ظهور و پیدایش یک یا مجموعه ای از کانیهای جدید همراه می باشد؛ بنابراین دگرگونی عبارت از پاسخی است که هر سنگ در مقابل تغییرات محیط شیمیایی یا فیزیکی از خود بروز می دهد و این پاسخ به صورت تجدید تبلور کانیهای قدیمی به دانه های جدید یا پدیدار شدن کانیهای نو ظهور و تخریب بعضی دیگر تجلی می کند.
واژه متامورفیسم برای اولین بار در سال ۱۸۲۰ توسط A.Boue عنوان گردید و جیمز هاتن اولین کسی بود که در کتاب خود به نام فرضیه کره زمین به مفاهیم کلی دگرگونی اشاره نمود.

سنگ دگرگونی (metamorphic rock)
سنگی که شکل اصلی، بافت، یا مجموعه کانی های آن براثر فشار یا حرارت تغییر کرده است. مثلاً ممکن است سنگ آهک براثر حرارت به سنگ مرمر، و شیل براثر فشار به اسلیت تبدیل شوند. چارلز لایل، زمین شناس اسکاتلندی، این اصطلاح را در ۱۸۳۳ وضع کرد. دگرگونی بر دو نوع اصلی است. دگرگونی حرارتی یا دگرگونی مجاورتی که براثر پخته شدن سنگ های جامد در مجاورت توده ای آذرین (سنگ مذاب یا ماگمای موجود در شکافِ پوستۀ زمین) روی می دهد. این نوع دگرگونی، ازجمله، علت تبدیل سنگ آهک به مرمر است. دگرگونی ناحیه ای حاصل حرارت و فشارهای بسیار زیاد، همراه با تدفین، حرکات، و برخورد صفحات زمین ساختی است (← زمین ساخت صفحه ای). این نوع دگرگونی، ازجمله، موجب تبدیل شیل به اسلیت می شود. نوع سوم دگرگونی ضربه ای است که براثر اعمال فشار شدید و ناگهانی بر سنگ ها، مانند فشار ناشی از برخورد شهاب سنگ ها، روی می دهد. اصولاً سنگ های دگرگونی ترکیب شیمیایی مشابهی با سنگ آغازین دارند، اما از آن جا که کانی های متفاوت در فشار و دماهای متفاوت پایدارند، عموماً این سنگ ها مرکب از کانی های دگرگونی متفاوت اند. دگرگونی در بافت سنگ نیز تغییراتی ایجاد می کند.