هایکو

هایکو (به ژاپنی: 俳句) کوتاه ترین گونه شعری در جهان است که مبدع آن ژاپنی ها هستند.
بهارواژه: شکوفه گیلاس (Sakura)، کوکو یا فاخته، گل کاملیا (tsubaki)، قورباغه (Kaeru,kawazu)
تابستان واژه: کرم شب تاب (Hotaru)، داروَگ (قورباغه باران) (Amagaeru)
پاییزواژه: خرمالو (Kaki)، سرمای شب (Yosamu)
زمستان واژه: برف (Yuki)
روز نو واژه: پایان سال
آنچه به عنوان اشعار هایکو می شناسیم، در حقیقت، سه بند آغازین (هوکّو) اشعار زنجیره ای (رنگا) با مضامین طنزآمیز (سبک هایکای) است که در قرن هفدهم به قالبی مستقل در شعر ژاپن تبدیل شد. این قالب، نخست هوکّو یا هایکای خوانده می شد، اما «ماسائوکا شیکی» (۱۹۰۲–۱۸۶۸) در قرن نوزدهم نام هایکو بر آن نهاد.
هایکوها از ۱۷ مورا (Mora) تشکیل شده اند و به ترتیب به صورت سه واحد پنج تایی، هفت تایی و پنج تایی از پی هم می آیند. هرچند که گاه هایکوها را دارای ۱۷ هجا برمی شمارند اما از لحاظ زبان شناسی، هجا و مورا دو مفهوم متفاوت هستند و یک واکه بلند می تواند از دو مورا تشکیل شود. وزن شعر هایکو بر پایه شمارش موراها تعیین می شود. به طور معمول هایکوها دارای کی گُو (kigo) یا فصل واژه ها و کیره جی (kireji) یا برش واژه ها هستند.
اشعار هایکو، بدون قافیه ولی موزون هستند، اما وزن آن ها مانند شعر انگلیسی مبتنی بر توالی و توزیع هجاهای تکیه بر و بی تکیه، و مانند شعر فارسی و عربی مبتنی بر توالی و توزیع هجاهای بلند و کوتاه نیست بلکه آنچه در اشعار این زبان ایجاد موسیقی می کند، تعداد هجاهای بندهای آن است. یعنی ژاپنی زبان با شنیدن بندهای متوالی پنج هجایی و هفت هجایی احساس می کند که با کلامی موزون و آهنگین روبرو است. قالب هایکو، از سه بند تشکیل می شود که بند نخست آن پنج هجا، بند دوم هفت هجا و بند آخر نیز پنج هجا دارند. البته باید توجه داشت که مقصود ما از هجا، مفهوم سنتی آن در ادبیات ژاپن است که با مفهوم هجا در زبان شناسی مدرن اندکی تفاوت دارد. هجا در معنای سنتی ژاپنی، معادل مفهوم «مورا» در واج شناسی مدرن است. مورا به معنی واحدهایی است که کشش یکسان دارند. بنابراین تعریف، هجاهای سنگین، یعنی هجاهایی که واکه مرکب دارند یا هجاهای دارای «پایانه» دو «مورا» محسوب می شوند. در حقیقت، در وزن شعر کلاسیک ژاپنی، موراها شمرده می شوند نه هجاها. مثلاً واژه ژاپنی «رونین» (rōnin) از دو هجا تشکیل شده (rō.nin)، ولی چهار مورا دارد (ro.o.ni.n).

هایْکو (haiku)
هایْکو
گونۀ شعر هفده سیلابی ژاپنی، که معمولاً به سه سطرِ پنج، هفت و پنج سیلابی تقسیم می شود. باشو، شاعر ژاپنی، این گونۀ شعری را در قرن ۱۷ رواج داد. هایکو از تحول شعر سی ویک سیلابی تانکا پدید آمد که شکل غالب قرن ۸م بود. هایکو، بنابر سنّت شعری ژاپن، شامل کلمه یا عبارتی است که بر فصلی خاص دلالت دارد؛ مثلاً «ماه» به پاییز و «ماهِ مِه آلود» به بهار اشاره دارد. در هر فصل، هایکو به موضوع های زیر تقسیم می شود: آب و هوا، کشتزار و کوه؛ معبد و زیارتگاه؛ مسائل بشری؛ پرندگان و جانوران دیگر؛ درخت و گل. تأکید بر سادگی و دریافت شهودی در هایکو از ذِن بودیسم گرفته شده است. دو شاعر بزرگ هایکو پس از باشو، عبارت بودند از یوسا بوسون (۱۷۱۶ـ۱۷۸۳) و کوبایاشی ایسا (۱۷۶۳ـ۱۸۲۷)