گلخن

( اسم ) ۱ - نوعی آتشدان که در آن غله را بریگ گرم بریان کنند. ۲ - تون گرمابه اجاق حمام : آب حیات از آتش گلخن دمد چو باد کز نقش خاک پاش بگلخن در آورم . ( خاقانی ) ۳ - مزبل. تون حمام . ۴ - جایی که خس و خاشاک در آن ریزند مزبله : گلشن گلخن شود چون بستیزه کنند در یک خانه دو تن دعوی کدبانویی . ( سنائی )

( ~ . خَ ) (اِمر. ) ۱ - تون حمام . ۲ - جای انداختن زباله .

گلخن. [ گ ُ خ َ ] ( اِ مرکب ) ( از: گل = کردی کل ، حرارت ، جوش + خن ، خانه ، پسوند مکان ) گلخان ، کردی کول خن ( بخاری )، طبری گولخوم . ( از حاشیه برهان قاطع چ معین ). آتشگاه حمام را گویند، و معنی ترکیبی این آتشخانه باشد چه گل به معنی اخگر آتش و خن خانه زیرزمین را گویند. ( برهان ). آتشگاه و نوعی از آتشدان است که در آن به ریگ گرم غله بریان کنند و معنی ترکیبی این لفظ آتش خانه باشد، چه گل به ضم به معنی اخگر آتش است و خن مخفف خانه. ( غیاث ) ( مجموعه مترادفات ص 300 ).تون گرمابه. اتون. ( زمخشری ). عُنّه اجاق. اتون الحمام ؛ گلخن گرمابه. کانون. ( منتهی الارب ) :
حاکم درخورد شهریاران باید
نیکو نبود فرشته ای در گلخن.گلخن با دانا گلشن شود
گلشن با بیخردان گلخن است.چو گلشن را نمی بینی نیاری
همی بیرون شد از تاریک گلخن.ور نمانند هیچ آن گویند
که بود راست بابت گلخن.من اندر رنج و دونان بر سر گنج
مگس در گلشن و عنقا به گلخن.آب حیات ز آتش گلخن دمد چو باد
کز نقش خاک پاش به گلخن درآورم.وز آن گلخن بر آن گلگون فشاندش
به گلزار مراد شاه راندش.آنکه سزاوار در گلخن است
در حرم شاه سزاوار نیست.سفله گر خجلت کشد ز آثار فعل خود کشد
گلخنی را روسیه از دود یا خاکستر است.گر گل است اندیشه تو گلشنی
ور بود خاری تو هیمه ی گلخنی.چو عیسی گر توانی خفت بی جفت
مده نقد تجرد را ز کف مفت.
به گلخن پشت بر خاکستر گرم
به از پهلوی زن در بستر نرم. || جایی را گویند که روفته در آن اندازند و آن عبارت از آتشگاه حمام و مانند آن بود، پس چنانکه صاحب شرفنامه آورده مجازاست. ( آنندراج ). مزبله تون گرمابه باشد. جای انداختن خس و خاشاک نیز گفته اند. ( از غیاث ) ( مجموعه مترادفات ص 300 ) :
اندر پلیدزادگی ، پاکزادگی
تو چغر حوض گلخن و من شیم کوثرم.شاید او گلبن صفت در گلخن از فیض هوا
پرده های عنکبوت انگیزد ازهر تار گل.

آتش خانۀ حمام، تون، توشکان.

/golKhan/ تون و آتشدان گرمابه

تون