نایمان

نایمان نام یکی از قبایل ترک است. آخرین سرکردهٔ این قوم کوچلک خان پسر تایانک خان نام دارد. او هم دوران با سلسلهٔ خوارزمشاهیان و چنگیز خان مغول بود. وی به سال ۶۰۷ هجری قمری به یاری سلطان محمد خوارزمشاه شتافت و سلطان محمد به کمک او سلسلهٔ قراختائیان را برانداخت. پس از آن کوچلک خان در ترکستان شرقی استقرار یافت تا به سال ۶۱۵ هجری قمری با چنگیزخان جنگ کرد و از کاشغر به سوی بدخشان گریخت و در آن حدود به قتل رسید و دولت قوم نایمان بدین ترتیب منقرض گردید.
«نایمان». لغت نامه دهخدا. دریافت شده در ۸ خرداد ۱۳۹۱.
حمله مغول به خوارزمشاهیان

نایْمان
قوم نسطوری مذهب مغول، ساکن اراضی میان رودخانه های اورخون و ایرتیش، مرکب از هشت قبیلۀ بزرگ. شاهان نایمان را در گذشته، کوشلوک/کوچلوک می نامیدند. نایمان ها با اقوام اویغور، قرقیز، و قنقلی و مرکیت همسایه بودند، اما اویغورها بیشترین تأثیر را، به ویژه در زبان، بر آن ها داشتند. تایانک خان، پادشاه نایمان ها و از مخالفان چنگیزخان، در جنگ با چنگیز کشته شد (۱۲۰۴م). بسیاری از نایمان ها به چنگیزخان پیوستند و گروهی دیگر، همراه کوچلوک خان، ( ـ۶۱۵ق)، فرزند تایانک، به قراختای و شرق ماوراءالنهر گریختند. دولت گورخانیان سمیرچای و ختن (کاشغر و بلاساغون) در جریان همکاری کوچلوک خان و خوارزمشاه در ۶۰۷ـ۶۱۲ق برافتاد. کوچلوک خان در ۶۱۲ـ۶۱۵ق حاکم قلمرو شرقی گورخانیان بود و با ستمگری های طاقت فرسای مذهبی خود و تحمیل مذاهب مسیحی و بودایی بر مسلمانان، سبب تمایل آنان به مغولان شد. پس از کشته شدن او، ترکستان شرقی به تصرّف مغولان درآمد. نایمان ها در تصرف ایران نیز شرکت داشتند. جان وفا میرزا نایمان در ۹۱۳ق از طرف شیبک خان ازبک به داروغگی هرات منصوب شد. نایمان ها در دورۀ شیبانیان ماوراء النهر، ازبک خوانده می شدند. جلال خان ازبک اورگنجی در اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده با چند هزار نایمان به خراسان حمله برد، اما در جنگ با مرتضی قلی خان پرناک، حاکم مشهد، به قتل رسید.