و آن عبارتست از قیاسی که نتیجه یا نقیض آن بعینه در مقدمتین مذکور باشد و بعبارت دیگر یکی از دو مقدمه نتیجه یا نقیض آن باشد چنانکه گویند اگر این انسان باشد حیوان است که از وضع تالی لازم میاید چنانکه اگر گفته شود لکن انسان است لازم میاید که حیوان باشد و از رفع تالی رفع مقدم لازم آید چنانکه اگر گفته شود لکن حیوان نیست لازم میاید که انسان نباشد ولی از وضع تالی وضع مقدم لازم نیاید چنانکه اگر گفته شود لکن حیوان است نه انسان بودن و نه نبودن آن هیچکدام لازم نیاید مقدمه اول را در قیاس استثنائی مقدم و مقدمه دوم را تالی گویند .
قیاس استثنایی
فرهنگ فارسی
لغت نامه دهخدا
قیاس استثنایی. [ س ِ اِ ت ِ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) ( اصطلاح منطق ) و آن عبارت است از قیاسی که نتیجه یا نقیض آن بعینه در مقدمتین مذکور باشد و بعبارت دیگر یکی از دو مقدمه نتیجه یا نقیض آن باشد چنانکه گویند «اگر این انسان باشد حیوان است » که از وضع مقدم وضع تالی لازم می آید، چنانکه اگر گفته شود «لکن انسان است » لازم می آید که حیوان باشد و از رفع تالی رفع مقدم لازم آید چنانکه اگر گفته شود «لکن حیوان نیست » لازم می آید که انسان نباشد ولی از وضع تالی وضع مقدم لازم نیاید و رفع آن نیز لازم نیاید، چنانکه اگر گفته شود «لکن حیوان است » نه انسان بودن و نه نبودن آن هیچکدام لازم نیاید مقدمه اول را در قیاس استثنائی مقدم و مقدمه دوم را تالی گویند. ( فرهنگ فارسی معین ). رجوع به اساس الاقتباس شود.
دانشنامه عمومی
قیاس استثنایی یا وضع مقدم (به لاتین: Modus ponendo ponens) (که معمولاً Modus ponens خوانده می شود)، یکی از ساده ترین اشکال قیاس در حساب گزاره ای است.
فرض کنید p {\displaystyle p} و q {\displaystyle q} گزاره باشند. آنگاه قیاس استثنایی عبارت است از: ( ( p → q ) ∧ p ) ⇒ q {\displaystyle \left(\left(p\to q\right)\land p\right)\Rightarrow q}
فرض کنید p {\displaystyle p} و q {\displaystyle q} گزاره باشند. آنگاه قیاس استثنایی عبارت است از: ( ( p → q ) ∧ p ) ⇒ q {\displaystyle \left(\left(p\to q\right)\land p\right)\Rightarrow q}
wiki: قیاس استثنایی
قیاس استثنایی یا وضع مقدم (به لاتین: Modus ponendo ponens) (که معمولاً Modus ponens خوانده می شود)، یکی از ساده ترین اشکال قیاس در حساب گزاره ای است.
فرض کنید p {\displaystyle p} و q {\displaystyle q} گزاره باشند. آنگاه قیاس استثنایی عبارت است از: ( ( p → q ) ∧ p ) ⇒ q {\displaystyle \left(\left(p\to q\right)\land p\right)\Rightarrow q}
چند مثال برای قیاس استثنایی:
اگر امروز سه شنبه باشد، باید به مدرسه بروم. امروز سه شنبه است؛ بنابراین، باید به مدرسه بروم.
فرض کنید p {\displaystyle p} و q {\displaystyle q} گزاره باشند. آنگاه قیاس استثنایی عبارت است از: ( ( p → q ) ∧ p ) ⇒ q {\displaystyle \left(\left(p\to q\right)\land p\right)\Rightarrow q}
چند مثال برای قیاس استثنایی:
اگر امروز سه شنبه باشد، باید به مدرسه بروم. امروز سه شنبه است؛ بنابراین، باید به مدرسه بروم.
wiki: قیاس استثنائی
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] قیاس استثنائی، به معنای قیاس دارای مقدمه شرطیه مشتمل بر عین یا نقیض نتیجه است.
قیاس در تقسیم اولیه، به "قیاس اقترانی" و "قیاس استثنایی" منقسم می شود. در قیاس استثنایی، مطلوب (که همان نتیجه قیاس است) یا نقیض آن، به صورت کامل (با ماده و صورت) در یکی از مقدمات، و به عنوان بخشی از آن مقدمه، ذکر می شود و به قضیه دیگری پیوند زده می شود. این پیوند، یا در قالب رابطه لزومی و اتصالی است (قیاس استثنایی اتصالی)، و یا در قالب رابطه عنادی و انفصالی (قیاس استثنایی انفصالی). و نقش مقدمه دیگر، اثبات یا نفی قضیه دیگر است تا به این وسیله، قضیه مطلوب اثبات یا نفی شود. مثال: در قیاس استثنایی: "اگر محمّد دانشمند با تقوایی باشد احترامش لازم است، و لکن محمّد دانشمند با تقوایی است، پس: احترام محمّد لازم است"، بین دو نسبتِ حکمیه مستفاد از دو طرف قضیه شرطیه (دانشمندِ با تقوا بودن محمّد، و لزوم احترام وی) رابطه لزومی و اتصالی برقرار شده است. و مقدمه دوم قیاس (که قضیه حملیه است) دلالت بر اثبات یکی از این دو نسبت حکمیه (دانشمندِ با تقوا بودن محمّد) می کند. و نتیجه قیاس، اثبات نسبت حکمیه دیگر (لزوم احترام محمّد) است.
شرط انتاج در قیاس استثنایی
در قیاس حملی اقترانی، استنتاج مبتنی بر "اشتمال" یا "اندراج" است، اما در قیاس استثنایی، مبتنی بر "استلزام" است. در طریق استلزام، از ملزوم به لازم انتقال صورت می گیرد، مانند انتقال از معلومات به مجهول در قیاسات استثنائی. و در طریق اشتمال، انتقال از امری به امر دیگری صورت می گیرد که میان آن دو با هم یا با امر سومی نوعی رابطه اشتمالی موجود باشد.
قیاس استثنایی متصل و منفصل
قیاس استثنایی (هرگاه از نوع قیاس بسیط باشد) از یک قضیه شرطیه و یک قضیه حملیه ترکیب می شود (و نتیجه نیز همیشه یک قضیه حملیه خواهد بود). اگر قضیه شرطیه، متصله باشد، قیاس مذکور، "قیاس استثنایی متصل" خواهد بود، و اگر منفصله باشد، "قیاس استثنایی منفصل" خواهد بود.قضیه حملیه در موضع استثنا بکار برده شده و بعد از ادات استثنا واقع می شود (و وجه نامگذاری این نوع قیاس به "قیاس استثنایی" نیز وجود همین ادات استثناء در آن است). قضیه حملیه در قیاس استثنایی نقش "حدّ وسط" در قیاس اقترانی را دارد، زیرا مفاد آن در قیاس تکرار شده، و در نتیجه قیاس هم حذف می شود.نقش ادات استثنا در این نوع قیاس آن است که مقدّم یا تالی را از حکم شرطیه اخراج می کند. و مفاد قضیه حملیه ای که در قیاس استثنایی انفصالی بعد از ادات استثنا آمده این است که تردید را از اجزای منفصله برداشته، و یکی از دو جزء را به طور منجّز اثبات یا نفی می کند، و در قیاس استثنایی انفصالی، وقوع مقدّم یا تالی را که مردّد بوده، قطعی و مسلّم می کند. پس قضیه حملیه، عین یا نقیض مقدّم یا تالیِ قضیه شرطیه است.
اقسام قیاس استثنایی
...
قیاس در تقسیم اولیه، به "قیاس اقترانی" و "قیاس استثنایی" منقسم می شود. در قیاس استثنایی، مطلوب (که همان نتیجه قیاس است) یا نقیض آن، به صورت کامل (با ماده و صورت) در یکی از مقدمات، و به عنوان بخشی از آن مقدمه، ذکر می شود و به قضیه دیگری پیوند زده می شود. این پیوند، یا در قالب رابطه لزومی و اتصالی است (قیاس استثنایی اتصالی)، و یا در قالب رابطه عنادی و انفصالی (قیاس استثنایی انفصالی). و نقش مقدمه دیگر، اثبات یا نفی قضیه دیگر است تا به این وسیله، قضیه مطلوب اثبات یا نفی شود. مثال: در قیاس استثنایی: "اگر محمّد دانشمند با تقوایی باشد احترامش لازم است، و لکن محمّد دانشمند با تقوایی است، پس: احترام محمّد لازم است"، بین دو نسبتِ حکمیه مستفاد از دو طرف قضیه شرطیه (دانشمندِ با تقوا بودن محمّد، و لزوم احترام وی) رابطه لزومی و اتصالی برقرار شده است. و مقدمه دوم قیاس (که قضیه حملیه است) دلالت بر اثبات یکی از این دو نسبت حکمیه (دانشمندِ با تقوا بودن محمّد) می کند. و نتیجه قیاس، اثبات نسبت حکمیه دیگر (لزوم احترام محمّد) است.
شرط انتاج در قیاس استثنایی
در قیاس حملی اقترانی، استنتاج مبتنی بر "اشتمال" یا "اندراج" است، اما در قیاس استثنایی، مبتنی بر "استلزام" است. در طریق استلزام، از ملزوم به لازم انتقال صورت می گیرد، مانند انتقال از معلومات به مجهول در قیاسات استثنائی. و در طریق اشتمال، انتقال از امری به امر دیگری صورت می گیرد که میان آن دو با هم یا با امر سومی نوعی رابطه اشتمالی موجود باشد.
قیاس استثنایی متصل و منفصل
قیاس استثنایی (هرگاه از نوع قیاس بسیط باشد) از یک قضیه شرطیه و یک قضیه حملیه ترکیب می شود (و نتیجه نیز همیشه یک قضیه حملیه خواهد بود). اگر قضیه شرطیه، متصله باشد، قیاس مذکور، "قیاس استثنایی متصل" خواهد بود، و اگر منفصله باشد، "قیاس استثنایی منفصل" خواهد بود.قضیه حملیه در موضع استثنا بکار برده شده و بعد از ادات استثنا واقع می شود (و وجه نامگذاری این نوع قیاس به "قیاس استثنایی" نیز وجود همین ادات استثناء در آن است). قضیه حملیه در قیاس استثنایی نقش "حدّ وسط" در قیاس اقترانی را دارد، زیرا مفاد آن در قیاس تکرار شده، و در نتیجه قیاس هم حذف می شود.نقش ادات استثنا در این نوع قیاس آن است که مقدّم یا تالی را از حکم شرطیه اخراج می کند. و مفاد قضیه حملیه ای که در قیاس استثنایی انفصالی بعد از ادات استثنا آمده این است که تردید را از اجزای منفصله برداشته، و یکی از دو جزء را به طور منجّز اثبات یا نفی می کند، و در قیاس استثنایی انفصالی، وقوع مقدّم یا تالی را که مردّد بوده، قطعی و مسلّم می کند. پس قضیه حملیه، عین یا نقیض مقدّم یا تالیِ قضیه شرطیه است.
اقسام قیاس استثنایی
...
wikifeqh: قیاس_استثنایی
کلمات دیگر: