مسجد جامع هرات

مختصات: ۳۴°۲۰′۳۵″ شمالی ۶۲°۱۱′۴۵″ شرقی / ۳۴٫۳۴۳۰۶°شمالی ۶۲٫۱۹۵۸۳°شرقی / 34.34306; 62.19583
مسجد جامع هرات (دگرنام: مسجد جمعه هرات) کهن ترین مسجد در هرات است که بسیار بازسازی شده است. بیشتر گسترش آن در دورهٔ طلایی عهد تیموریان بود.این مسجد را سلطان غیاث الدین غوری در سال ۵۹۷ ق. طرح ریزی نمود اما موفق به تکمیل آن نشد. جسد وی در سال ۱۲۰۲ میلادی در زیر گنبد در عقب ایوان شمالی مسجد مدفون گردیده است.
تنها بخش کوچکی از مسجد عهد غوریان در درب ورودی جنوبی باقی مانده است.تزیینات دورهٔ غوری بعدها زیر کار تزیین دورهٔ تیموریان که مسجد را به ذوق و سلیقهٔ خود تزیین نمودند مخفی ماند که در سال در سال ۱۹۶۴ کارشناسان آن را بازیابی نمودند. اما در اثر مرور زمان بخش زیادی از کار پر مصرف تیموریان نیز از میان رفت که در نوسازی هایی که در سال ۱۳۲۲ شمسی روی مسجد انجام گرفت بخشی از آن بازسازی شد. در عهد تیموریان پایتخت در هرات واقع گردیده بود. تیموریان با جلب هنرمندان، معماران، فیلسوفان و شعرا به دربار خود رهبری نهضت فرهنگی را بدست گرفتند که از دوره های پردرخشش تاریخ هرات می باشد. شاهرخ و همسرش گوهرشاد از پیشتازان دورهٔ اول عصر تیموری به شمار می روند. حکومت سلطان حسین بایقرا از سال ۱۴۶۸ الی ۱۵۰۶ میلادی اوج دورهٔ طلایی تیموریان به شمار می رود.
مسجد جامع هرات در طول تاریخ فراز و فرودهای زیادی را دیده است. این بناء پنجمین مسجد جامع بزرگ در جهان می باشد این مسجد از لحاظ تاریخی بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت دارد و مساحت آن به ۴۶۷۶۰ متر مربع می رسد.. این بنای زیبا و شگفت انگیز در طول چندین هزار سال قبل از اسلام عبادتگاه آریائی های یکتاپرست بوده است و در سال ۲۹ هجری بعد از گرایش مردم هرات به دین اسلام، این معبد بزرگ به مسجد مسلمانان مبدل گشت. چنانچه اول به جای معبد مسجد کوچکی چوبی إعمار گردید؛ و این مسجد در اثر اصابت برقک ویا لماسک که پیشینیان آن را نازلهٔ غیبی گویند آسب دید؛ و بعد ترمیم شد. مثلاً..روایت است که محل این مسجد قبل از اسلام معبد بزرگ آریائی، خانهٔ مزدا، آتشکدهٔ پیروان زردشت بوده و پس از نفوذ دین مقدس اسلام در این سرزمین این معبد باستانی به مسجد. یا مرکز اسلامی مبدل گشت و به مسجد جامع معروف گردید. گویند اصل بنائی آن چوبین بوده و منقش مدهون. در شب جمعه هشتم جمادی الاول سال ۵۱۴ نازلهٔ چون الماسک به مسجد افتاد و نیمی از مسجد را ویران کرد و بسوخت. وازان به بعد چندین بار تخریب و دوباره ساخته یا ترمیم شده است. این بنای تاریخی نه تنها یک عبادتگاه بوده است بلکه یک مدرسه علمی و فرهنگی که در آن شخصیت های که افتخار کشور و جهان بودند تدریس ویا هم تعلیم دیده اند. خواجه عبدالله انصاری، خواجه محمد تاکی و دیگر عرفاً و شعرا از جمله شخصیت هایی بودند که درین مدرسه تدریس کردند.بنیان گذار أصلی مسجد جامع بزرگ هرات:ا هر چند باورود اسلام این معبد کوچک به مسجد تبدیل گردید. مردم سال ها درا ادا نماز نمودند ما برای اولینبار این مسجد جامع بزرگ به شکل وسیمائی فعلی با داشتن طوق های فیروزهای در برج ها ورواق های زیبا توسط مرحوم سلطان غیاث الدین غوری با استفاده از خشت پخته وتزئینات وکا شی های فیروزه ای ساخته شد. بعد از وفات سلطان غیاث الدین پسرش سلطان محمود به اتمام این مهم همت گماشت اما به پایه اکمال نرسید.. همچنان در زمان همین سلطان مدرسه به نام مدرسه غیاثیه در شمال مسجد جامع اعمار گردید. و بعدها در عصر تمدن تیموری بر تز ئینات وکاشی کاری آن به سبک معمارزی تیموری کار صورت گرفت.