ابن بی بی مؤلف و تاریخ نویس ایرانی قرن هفتم هجری در آسیای صغیر است.
زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، محمدامین ریاحی، تهران ۱۳۶۹
دانشنامهٔ ادب فارسی، جلد ششم
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
امیر ناصرالدین حسین بن محمد بن علی جعفری رغدی مشهور به ابن بی بی، مؤلف کتاب الاوامرالعلائیه فی امورالعلائیه معروف به تاریخ ابن بی بی است. این کتاب با نثری فصیح و منشیانه و آمیخته به اشعار و عبارات عربی در سال ۶۸۰ نگارش یافته و به نام علاءالدین عطاملک جوینی اهدا شده است. آن را به اشاره علاءالدین عطاملک جوینی و به نام علاءالدین کیقباد اول نوشته و می خواسته است که آن را ذیلی بر تاریخ جهانگشای جوینی در باب تاریخ سلاجقة روم قرار دهد.
ابن بی بی از ایرانیان وابسته به دستگاه سلجوقیان روم بوده است. پدرش مجدالدین محمد ترجمان از سادات کوه سرخ و معتبران گرگان و منشی جلال الدین خوارزمشاه بوده است. مادرش زنی ستاره شناس از مردم نیشابور، دختر کمال الدین سمنانی رئیس شافعیان نیشابور و از جانب مادر نوهٔ امام محمد یحیی بود که با قصیدهٔ مرثیهٔ خاقانی در بارهٔ او شهرت یافته است. اشتغال این زن به ستاره شناسی موجب عزت و اعتبار و شهرت او گردیده تا جایی که پسرش هم «ابن بی بی منجمه» نامیده شده است.پدر و مادر ابن بی بی در ۶۲۸ بعد از زوال دولت جلال الدین خوارزمشاهبه دمشق رفتند و به دربار ملک اشرف ایوبی پیوستند؛ و در ۶۳۱ به درخواست کیقباد اول، ملک اشرف آنان را به قونیه فرستاد. مجدالدین پدر ابن بی بی از منشیان و مقربان سلاطین سلجوقی بود و به مأموریت های سیاسی فرستاده می شد.
تاریخ ابن بی بی مفصل ترین تاریخ سلجوقیان روم است و وقایع نود سالهٔ سال های ۵۸۸ تا ۶۷۹ را در بر دارد. مؤلف چون خود از دیوانیان دستگاه سلجوقیان «امیر دیوان طغرا» یعنی رئیس دبیرخانهٔ سلطنتی بوده، بیشتر مطالب را از دیده های خود یا آنچه از شاهدان وقایع شنیده، نوشته و کتاب او دارای ارزش و اعتبار تام است. در واقع همان جایگاهی را برای تاریخ سلجوقیان روم دارد که تاریخ بیهقی از نظر تاریخ غزنویان و عصر آن ها دارد. نسخه ای از این کتاب که برای خزانهٔ سلطان کیخسرو سوم (پیش از ۶۸۲) کتابت شده در کتابخانهٔ ایاصوفیه در استانبول موجود است و همان به چاپ عکسی رسیده است. یک چهارم کتاب (تا صفحهٔ ۲۱۴ خطی) به اهتمام نجاتی لوغال و عدنان صادق ارزی در ۱۹۵۷ در آنکارا جزو انتشارات دانشکدهٔ الهیات دانشگاه آنکارا به چاپ حروفی رسیده است.
