ستاره قطبی

ستاره قطبی یا ستارهٔ شمالی ستاره ای است که بسیار نزدیک به امتداد محور زمین بر کره سماوی باشد، و جهت شمال (در نیمکره شمالی) یا جنوب (در نیمکره جنوبی) را نشان می دهد؛ و ستاره ای است که با این موقعیت محلش نسبت به ناظر ساکن روی زمین تغییر نمی کند. در حال حاضر این موقعیت از آن ستاره جُدَی است که با قدر ظاهری ۲/۱ درخشانترین ستارهٔ صورت فلکی خرس کوچک (دب اصغر) است، اما به دلیل حرکت تقدیمی زمین این مکان تغییر می کند. در ۴۰۰۰ سال پیش ستاره قطبی ستاره اتا آبمار بود، ۳۰۰۰ سال پیش ستاره قطبی ستاره ثعبان، 16500 سال پیش ستاره دلتای ماکیان، و در سال ۱۴۰۰۰ میلادی ستارهٔ قطبی ستارهٔ نسر واقع خواهد بود.
در شب می توان به وسیلهٔ ستارهٔ قطبی و دب اکبر زمان را تشخیص داد. روش آن در مدخل ساعت ستاره ای آمده است.
همچنین توسط ستاره قطبی می توان عرض جغرافیایی را تعیین کرد.
زمین دور محوری فرضی که از شمال و جنوب کرهٔ زمین می گذرد می چرخد. این چرخش زمین موجب می شود که ما تصور کنیم همهٔ ستاره های آسمان حول محوری می چرخند (حرکت ظاهری دارند)، که در محل محور گردش آن ها ستارهٔ قطبی می درخشد؛ ستارهٔ پرنوری که جایش در آسمان ثابت است. دلیل عدم حرکت ظاهری ستارهٔ قطبی این است که این ستاره در امتداد محور چرخش زمین قرار دارد.
در نیم کرهٔ شمالی زمین ستارهٔ جُدَی با تقریب بسیار خوبی جهت شمال جغرافیایی را نشان می دهد؛ یعنی اگر رو به آن بایستیم، درست به سمت شمال ایستاده ایم. برای یافتن ستارهٔ قطبی روش های مختلفی وجود دارد:
در حال حاضر هیچ ستاره پرنوری به عنوان ستاره جنوبی، مانند ستاره جدی به عنوان ستاره شمالی وجود دارد، موجود نیست. سیگما هشتک نزدیک ترین ستاره قابل رؤیت با چشم غیرمسلح به قطب جنوب است (با فاصله زاویه ای یک درجه از قطب جنوب)، ولی کم فروغ بودن آن (با قدر ظاهری حدود ۵٫۵ این ستاره)، آن را از استفاده عملی به عنوان ستاره قطب جنوب خارج می سازد.در روی خط استوا، و اندکی بالا و پایین آن، هم می توان ستاره جدی را در آسمان دید، و هم صورت فلکی چلیپا را می توان دید.