قصر قاجار

قصر قاجار، نام یکی از کاخ های عصر قاجاریان در تهران است که بنای آن یکی از قدیمی ترین قصرهای پادشاهان قاجار به شمار می آید. از این قصر که در نزدیکی چهارراه قصر امروزی یا همان ایستگاه قصر، واقع در محل تلاقی جاده قدیم شمیران (خیابان دکتر شریعتی) با خیابان عباس آباد (خیابان بهشتی امروزی) واقع بود، در عصر رضاشاه پهلوی نابود گردید و به جای آن زندان قصر ایجاد گردید.
زندان قصر
کاخ فرح آباد
کاخ یاقوت
کاخ عشرت آباد
این بنای وسیع که در راه قدیم تهران به شمیران قرار داشت، در بالای تپه ای واقع بود، و چهار برج مراقبت در چهارسوی آن قرار داشت. در ضمن این بنا فاقد پنجره های بیرونی بود و از این جهت بیشتر از آن که به یک کاخ پادشاهی شبیه باشد، به یک قلعه نظامی شباهت داشت.
باغ های بسیار بزرگی در اطراف این بنا واقع بود، که به وسیلهٔ استخرها و نهرهای زلال و پُرآبی از یکدیگر مجزا می شدند؛ و روی قطعه زمین های مطبقی احداث شده بودند. ورودی قصر دارای بالا خانه ای بود که چشم انداز زیبایی از صحرا، شمیران، تهران، خرابه های ری و نجف آباد، کاخ های اشرف آباد و دوشان تپه داشت و اطراف و بناها از آن بالا به خوبی دیده می شدند.
ناصر نجمی در کتاب دارالخلافه تهران تزئین داخلی اتاق ها را نظیر اغلب ساختمان های مجلل ایرانی دانسته و نوشته است که این تزئینات عبارت بودند از: آینه کاری، گچکاری، اکلیل کاری، نقاشی های عجیب و ساده و بی پیرایه ای از صحنه های حماسی ایران که با تصاویری از زندگی چنگیزخان و تیمورلنگ به هم آمیخته بود.

نمایی از در ۱۲۱۳ق و دورۀ فتحعلی شاه قاجار در حومۀ شمالی تهران که خرم دره نام داشت، بنا شد. روی یک تپه ساخته شده بود و به شکل آمفی تئاتر بود. مصالح آن را جوانان ایل قاجار حمل کرده بودند، به همین سبب، به قصر قاجار شهرت داشت. یک نمای سادۀ آجری داشت و داخل آن با آینه های قدی، تابلوهای نقاشی، آینه کاری، گچ بری و اکلیل کاری و درهای منبت کاری تزیین شده بود. چهار برج مراقبت در چهار گوشۀ قصر به آن هیئت یک قلعۀ نظامی را داده بود. ورودی آن بالاخانه ای داشت که تصویر شاهزادگان قاجار و چهار زن که یکی از آن ها غرق در اسلحه بود، نقاشی شده بود. بالای تپه استخری بزرگ بود. باغ آن خیابان های موازی پرگل و درخت داشت. در منطقۀ قصر قاجار نهر یا رودی بود که در آن ماهی گیری می شد. پایین تپه، اصطبل، زنبورک خانه و نقاره خانه بود. پس از مرگ فتحعلی شاه متروک ماند. در ۱۲۸۶ق در دورۀ ناصرالدین شاه تغییراتی در آن دادند و پای تپه در فواصل معیّن میله های پیچاپیچ برای حمل آب به داخل قصر نصب شد. یک بار در سال به زنان شاه اختصاص می یافت و در آن مسابقۀ کشتی برگزار می شد. اقامتگاه میرزا آقاخان نوری در کنار قصر بود. تا اواخر دورۀ مظفری، اردوی سالانۀ قزاق ها پایین تپه قصر قاجار برپا می شد و شاه از رژۀ آن ها بازدید می کرد. در کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، عده ای از بازداشت شدگان در قصر قاجار محبوس شدند، و در اواخر دورۀ قاجار دو فوج نظامی در آن جا مستقر شدند. در ۱۳۰۵ش، نخستین دکل بی سیم ایران در زمین های منطقۀ قصر قاجار برپا شد. در ۱۳۰۸ در جنوب قصر یک زندان بزرگ احداث شد که به زندان قصر شهرت یافت. در ۱۳۱۹، با نصب دستگاه فرستندۀ رادیو، نام قصر قاجار به بی سیم پهلوی تغییر یافت. اما نام قصر بر زندان و محلۀ چهارراه قصر و ایستگاه اتوبوس قصر در جادۀ قدیم شمیران باقی ماند. بعدها دادرسی ارتش در آن جا برپا شد. امروز، دادستانی انقلاب، تأسیسات ارتش، دانشگاه پلیس و سازمان جغرافیایی (آسمان نما) در منطقۀ قصر قاجار است.