حریر

حریر. [ ح َ ] (ع اِ) ابریشم . (اختیارات بدیعی ) (تحفه ٔ حکیم مؤمن ) (منتهی الارب ). مستخرج از قز پس از تنقیه ٔ آن و خروج کرم و آنچه از قز گیرند پس ازخبه کردن کرم در آفتاب و جز آن . ابن ماسه گوید: آنگاه که کرم ابریشم بر خویش تنید و کار تنیدن به پایان آمد، اگر کناغ (پیله ) را به آفتاب دهند، کناغ را سوراخ کند و بیرون شود و از این کناغ ابریشم و لاس (قز)گیرند و اگر بر آفتاب دهند و کرم در آن بمیرد از اوحریر آید. (منتهی الارب ). || آنچه از ابریشم پخته بافند. جامه ٔ ابریشمین . پرنیان . (محمودبن عمر ربنجنی ) (دهار) (حبیش تفلیسی ) (ترجمان عادل ). و درصحاح الفرس آمده است که حریر ساده و بی نقش را پرند،و حریر نگارین و منقش را پرنیان گویند :
چندین حریر و حله که گسترد بر درخت
گوئی که برزدند به قرقوب و شوشتر.

کسائی .

ز دینار و یاقوت و مشک و عبیر
ز دیبای زربفت و خز و حریر.

فردوسی .

همه جامه هاشان ز خز و حریر
از او چند برنا بدوچند پیر.

فردوسی .

یکی خوب دستار بودش حریر
به موزه درون پر ز مشک و عبیر.

فردوسی .

به گردونه ها بر چه مشک و عبیر
چه دیبا و دینار و خزو حریر.

فردوسی .

چو آن خرد را سیردادند شیر
نوشتندش اندر میان حریر.

فردوسی .

چه عنبر چه عود و چه مشک و عبیر
چه دیبا چه از جامه های حریر.

فردوسی .

حریر نامه بد ز ابریشم چین
چو مشک از تبت و عنبر ز نسرین .

(ویس و رامین ).

ای زده تکیه بر بلند سریر
بر سرت خز و زیر پای حریر.

ناصرخسرو.

دیو کز وادی محرم شنود نامه ٔکوس
چون حریر علمش لرزه بر اعضا بینند.

خاقانی .

بوریاباف اگرچه بافنده ست
نبرندش به کارگاه حریر.

سعدی .

امیر ختن جامه ای از حریر
به پیری فرستاد روشن ضمیر.

سعدی .

نبینی که در معرض تیغ و تیر
بپوشند خفتان صدتوحریر.

(بوستان ).

صورت دیو پلاس است و پری کمسان دوز
نیک و بد شال و حریر است بنزد احرار.

نظام قاری .

بَرِ حریر تنت عنبری و کافوری
دو خادمند یکی عنبر و یکی کافور.

نظام قاری .

قوی عجب بود از کندگان اسپاهان
حریروار چنین نرم زوده ای در بر.

نظام قاری .

سه نگردد بریشم ار او را
پرنیان خوانی و حریر و پرند.

هاتف .

|| در قدیم نامه های پادشاهان و معشوقگان و معشوقان بر حریر و بر حریر چینی مینوشتند. و ابن الندیم گوید: و الروم تکتب فی الحریر الابیض . و الهند تکتب فی النحاس و الحجار و فی الحریر الابیض . (ابن الندیم ) :
نوشتند نامه به مشک و عبیر
چنان چون سزاوار بد بر حریر.

فردوسی .

بفرمود [ سیاوش ] تا رفت پیشش دبیر
نوشتش یکی نامه ای بر حریر.

فردوسی .

بفرمود [ اسکندر ] تا پیش او شد دبیر
قلم خواست رومی و چینی حریر.

فردوسی .

بفرمان شه رای زن با دبیر
نبشتند پس نامه ای بر حریر.

فردوسی .

بفرمود پس تا بیامد دبیر
نبشتند پس نامه ای بر حریر.

فردوسی .

بفرمود تا پیش او شد دبیر
نبشتند منشور چین بر حریر.

فردوسی .

چنین گفت کآن نامه ٔ بر حریر
بیارید و بنهید پیش دبیر.

فردوسی .

|| گاه از راه غلبه حریر گویند و کاغذ اراده کنند و در شرفنامه ٔمنیری کاغذ را از معانی حریر دانسته است :
به گنجور گفت آن درخشان حریر
نبشته بر او صورت دلپذیر
به پیش من آور چنان هم که هست ...
بیاورد و بنهاد پیشش حریر
نبشته بر او صورت دلپذیر.

فردوسی .

حریر و مشک و عنبر خواست و خامه
ز درد دل به رامین کرد نامه .

(ویس و رامین ).

اگر چرخ فلک باشی حریرم
ستاره سربسر باشد دبیرم ...

(ویس و رامین ).

حریرش چون بر ویس سمن بوی
مدادش چون دو زلف ویس خوشبوی .

(ویس و رامین ).

زپیش گل حریر و کلک برداشت ...
یکی نامه نوشت آن بیوفا یار...

(ویس و رامین ).

|| (ص ) مردم گرم شده از غضب و جز آن . (غیاث از منتخب ). مرد گرم شده از خشم و جز آن .
- حریرباف . رجوع به همین ماده شود.
- حریربافی . رجوع به همین ماده شود.
- حریر چینی ؛ که از چین خیزد : و از این ناحیت [ یعنی از چین ] زر بسیار خیزد و حریر و پرند و دیبا. (حدود العالم ).
بر تخت بنشست فرخ دبیر
قلم خواست از ترک و چینی حریر.

فردوسی .

- حریر سبز ؛ سبزی بستان در بهار را بدان تشبیه کنند :
بقول چرخ گردان بر زبان باد نوروزی
حریر سبز درپوشند بستان و بیابانها.

ناصرخسرو.

- حریر سپید ؛ که بر روی آن مینویسند :
یکی نامه ای بر حریر سپید
بدان اندرون چند بیم و امید.

فردوسی .

- حریر سیاه ؛ سیاهی شب را بدان تشبیه کنند :
چو گردون بپوشد حریر سیاه
به جشن آید آن مرد بادستگاه .

فردوسی .

- حریر هندی ؛ نوعی حریر :
پس آنگه بفرمود تا شد دبیر
قلم خواست چینی و هندی حریر.

فردوسی .

- دودالحریر ؛ کِرم قز. کِرم ابریشم . و رجوع به دود شود.
- سبز حریر ؛ حریرسبز. کنایه از سبزی بستان در بهار :
کردشان مادر بستر همه از سبز حریر
نه خورش داد مر آن بچگکان را و نه شیر.

منوچهری .

- مثل حریر ؛ سخت نرم . سخت لطیف .

حریر : /harir/ حریر ( عربی ) 1 - ابریشم؛ 2 - نوعی پارچه ی ابریشمیِ نازک؛ 3 - پیله ی ابریشم که در حرارت زیاد، کّرمِ درون آن کشته شده باشد؛ 4 - ( در قدیم ) نوعی پارچه ی ابریشمیِ نازک که از آن برای نوشتن نامه استفاده می کردند؛ 5 - به عنوان نماد هر چیزِ نرم و لطیف.
اسم حریر مورد تایید ثبت احوال ایران برای نامگذاری دختر است .

حریر به معنای ابریشم پخته شده است. 1

انواع حریر
[ویرایش]

درآیاتی از قرآن کریم سخن از حریر و اقسام آن به میان آمده است که به آنها اشاره خواهیم نمود.

← حریر ضخیم

حریر ضخیم، از انواع لباسهای بهشتیان است.
اولـئک لهم جنـت عدن. . . ویلبسون ثیابـا خضرا من سندس واستبرق. . [۲] آنها کسانی هستند که بهشت جاودان برای آنان است باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختان و قصرهایش جاری است در آنجا با دستبندهایی از طلا آراسته می شوند و لباسهایی ( فاخر ) به رنگ سبز، از حریر نازک و ضخیم، دربر می کنند در حالی که بر تختها تکیه کرده اند. چه پاداش خوبی، و چه جمع نیکویی
�استبرق� معرب استبرک، دیبای ستبر است. [۳]
�استبرق� در لسان العرب به مفسران نسبت داده که �سندس� به ابریشم نازک و قیمتی گفته می شود و �استبرق� به ابریشم ضخیم اطلاق می شود. [۴]
�سندس� �سندس� به معنای ابریشم نازک و �استبرق�، ابریشم ضخیم است. [۵]
سندس را دیباج نازک و استبرق را دیباج ضخیم براق گفته اند و این هر دو نکره است نمیشود با دیبای دنیا مقایسه کرد و هر دو سه بار در قرآن آمده اند. [۶]
برخی گویند: �استبرق� معرب کلمه فارسی �استبره� است. برخی گویند: دیبای زربفت است. [۷]
فی جنـت وعیون• یلبسون من سندس واستبرق متقـبلین. [۸][۹] در میان باغها و چشمه ها• آنها لباسهایی از حریر نازک و ضخیم می پوشند و در مقابل یکدیگر می نشینند
وجزهم بما صبروا جنة وحریرا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق. . [۱۰][۱۱] و در برابر صبرشان، بهشت و لباسهای حریر بهشتی را به آنها پاداش می دهد! • بر اندام آنها ( بهشتیان ) لباسهایی است از حریر نازک سبز رنگ، و از دیبای ضخیم، و با دستبند هایی از نقره آراسته اند، و پروردگارشان شراب طهور به آنان می نوشاند!

← حریر نازک

۲. حریرهای نازک، از انواع لباسهای بهشتیان در بهشت:
اولـئک لهم جنـت عدن. . . یحلون فیها. . . ویلبسون ثیابـا خضرا من سندس واستبرق. . [۱۲] آنها کسانی هستند که بهشت جاودان برای آنان است باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختان و قصرهایش جاری است در آنجا با دستبندهایی از طلا آراسته می شوند و لباسهایی ( فاخر ) به رنگ سبز، از حریر نازک و ضخیم، دربر می کنند در حالی که بر تختها تکیه کرده اند. چه پاداش خوبی، و چه جمع نیکویی
�استبرق� ابریشم ضخیم و �سندس� ابریشم نازک را گویند. [۱۳]
کلمه" سندس" به معنای پارچه نازکی است که از ابریشم بافته شده باشد. [۱۴]
فی جنـت وعیون• یلبسون من سندس واستبرق متقـبلین. [۱۵][۱۶]
سندس: دیبای نازک. مفرد آن �سندسه� است. [۱۷]
وجزهم بما صبروا جنة وحریرا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق. . [۱۸][۱۹]

← حریر سبز

مؤمنان شایسته کار، در بهشت به لباسهای حریر سبزرنگ آراسته خواهتد شد.
اولـئک لهم جنـت عدن. . . یحلون فیها من اساور من ذهب ویلبسون ثیابـا خضرا من سندس واستبرق. . [۲۰] آنها کسانی هستند که بهشت جاودان برای آنان است باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختان و قصرهایش جاری است در آنجا با دستبندهایی از طلا آراسته می شوند و لباسهایی ( فاخر ) به رنگ سبز، از حریر نازک و ضخیم، دربر می کنند در حالی که بر تختها تکیه کرده اند. چه پاداش خوبی، و چه جمع نیکویی
خضرة - جمع - اخضر است و خضرة - رنگی است میان سیاه و سپید یعنی سبز پر رنگ که بسیاهی نزدیکتر است و شبیه تر است از اینجهت سیاه را [۲۱]
ابرار صبر پیشه به لباسهای حریر سبزرنگ در بهشت آراسته خواهند شد.
ان الابرار یشربون من کاس کان مزاجها کافورا• وجزهم بما صبروا جنة وحریرا• عــلیهم ثیاب سندس خضر واستبرق. . [۲۲][۲۳][۲۴] نیکان از جامهایی می نوشند که آمیخته به کافور است• به پاداش صبری که کرده اند پاداششان را بهشت و حریر داد• بر تنشان جامه هایی است از سندس سبز و استبرق. و به دستبندهایی از سیم زینت شده اند. و پروردگارشان از شرابی پاکیزه سیرابشان سازد

پانویس
[ویرایش]

۱. ↑ . المصباح، أحمد بن محمد بن علی القیومی المقری، ج۱، ص۷۱، �الحر�.
۲. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۱. .
۳. ↑ . فرهنگ فارسی، ج۱، ص۲۴۰،
۴. ↑ لسان العرب، ج۱۰، ص۵.
۵. ↑ التبیان، شیخ طوسی، ج۷، ص۴۰.
۶. ↑ قاموس قرآن، ج۳، ص:۳۴۲
۷. ↑ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ج۶، ص۳۴۰.
۸. ↑ دخان/سوره۴۴، آیه۵۲. .
۹. ↑ دخان/سوره۴۴، آیه۵۳. .
۱۰. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۱۲. .
۱۱. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۲۱. .
۱۲. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۱. .
۱۳. ↑ التبیان، شیخ طوسی، ج۷، ص۴۰.
۱۴. ↑ ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۸، ص۲۲۸.
۱۵. ↑ دخان/سوره۴۴، آیه۵۲. .
۱۶. ↑ دخان/سوره۴۴، آیه۵۳. .
۱۷. ↑ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ج۶، ص۳۳۹.
۱۸. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۱۲. .
۱۹. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۲۱. .
۲۰. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۱. .
۲۱. ↑ المفردات فی غریب القرآن، ص:۲۸۵
۲۲. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۵. .
۲۳. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۱۲. .
۲۴. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۲۱. .


منبع
[ویرایش]
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله �حریر ( قرآن ) �.