واج

واج در زبان شناسی کوچک ترین جزء مشخص کلام است و جایگزینی آن با واجی دیگر تفاوت معنایی ایجاد می کند. واج ها کوچک ترین واحدهایِ آوایی مستقلی هستند که به کمک آن ها تکواژها ساخته می شوند (یک یا چند تکواژ تشکیلِ یک واژه می دهند). مثلاً واژهٔ «ما» از دو واجِ /م/ (/m/) و /ا/ (/ɒ/) تشکیل شده است.
واکه ها: /-َ/، /-ِ/، /-ُ و و/، /آ/، /ای/، /و و او/
همخوان ها: /ء و ع/، /ب/، /پ/، /ت و ط/، /ث، س و ص/، /ج/، /چ/، /ح و ه/، /خ/، /د/، /ذ، ز، ض و ظ/، /ر/، /ژ/، /ش/، /غ و ق/، /ف/، /ک/، /گ/، /ل/، /م/، /ن/، /و/، /ی/.
نقش عمدهٔ واج، جداسازی واحدهایِ گفتاری از یکدیگر و ایجادِ تمایز بین معانیِ واحدهایِ گفتاری است و می توان گفت از ترکیب واج ها و به عبارتِ دیگر، «از ترکیب واحدها و قالب هایِ صوتی با واحدها و قالب هایِ معنائی، سامانه ارتباط یعنی زبان به وجود می آید.
هر اجتماعِ زبانی، خواه صورتِ نوشتاری برای زبانِ خود داشته باشد یا نه، از شمارِ معدودی از واج ها استفاده می کند که الزاماً مشابه واج هایِ زبان هایِ دیگر نیستند. از دیدگاهِ زبانشناسی همه زبان ها واجی هستند. یعنی واج هایِ هرزبان قابل تجزیه و توصیف هستند و از تجزیه و تشخیصِ آنها تعدادِ واقعیِ واج هایِ آن زبان در یک مقطعِ زمانیِ مشخص، تعیین و روشن می شوند. تا امروز معلوم شده است که «زبانِ هاوایی با ۱۳ واج، کمترین واج ها و گونه ای از زبان هایِ قفقازی با ۷۵ واج، بیشترین واج هایِ زبان هایِ شناخته شده را دارا هستند».
در آوانویسی واجیواج نویسه ها در داخلِ دو خط مورب / / نوشته می شوند و این سبک، برگرفته از سبکِ واج نویسیِ دنیل جونز است. در آوانویسی آوایی که آوانویسی ای با ذکر جزئیات بیشتر همچون نمایش واج گونه ها است واج نویسه ها بین دو کروشه باز و بسته قرار می گیرند و به طور معمول در هر دو از الفبای آوانگاری بین المللی استفاده می شود.

واج (Phoneme)
کوچک ترین واحد آوایی زبان که تمایز معنایی ایجاد می کند. واج ها به صامت (بی صدا، همخوان) و مصوِّت (باصدا، صدادار، واکه) تقسیم می شود. در زبان فارسی، ۲۳ صامت و شش مصوت وجود دارد. مثلاً، در واژۀ «کتاب»، سه واج صامتِ b, t, k و دو واج مصوتِ e، â وجود دارد.