شعر دیگر

شعر دیگر یا آن طور که اسماعیل نوری علاء آن ها را می نامد «شعر موج نوی مشکل» گونه ای از شعر نو فارسی است که از شعر موج نو مشتق شده است.
هوشنگ ایرانی
تندرکیا
شعر موج نو
بیژن الهی
بهرام اردبیلی
پیشینهٔ تاریخی «شعر دیگر» برمی گردد به ظهور شاعرانی مانند: تندرکیا، محمد مقدم، شین. پرتو و هوشنگ ایرانی که در سال های دهه های ۲۰ و ۳۰ در اروپا، به ویژه در فرانسه تحصیل کرده بودند. آن ها تحت تأثیر جریان ها و رفتارهای رایج هنری آن زمان در اروپا، به خصوص حملات دادائیست ها و سورئالیست ها به شاعران رمانتیک و سمبولیست پس از بازگشت به ایران علم تغییر و تحول خواهی در شعر فارسی را بلند کردند.
تندرکیا با معرفی شاهین و انتشار نظراتش به دلیل هیجان زدگی و دقیق نشدن در زمینه های تحول شعر فارسی توفیقی کسب نکرد، اما برای معرفی انواع دیگر شعری در سال های بعد، از جمله شعر سپید و موج نو زمینه را فراهم ساخت.
محمد مقدم نیز سه مجموعه شعر منتشر کرد که در آن ها رگه های خلاقی دیده می شود، اما عملاً در کارش استمراری نبود و ظاهراً پس از بازگشت به ایران بیشتر از روی ذوق زدگی و تفنن در این راه قدم گذاشت. عمر شاعری او کمتر از یک دهه بود.

از جریان های اصلی اما در حاشیه ی شعر معاصر فارسی. شاعران شعر دیگر با تاثیرات فکری و زیبایی شناختی مستقیم و غیرمستقیم از عرفان ایرانی و از شاعرانی چون محمد مقدم، هوشنگ_ایرانی، شین پرتو، تندر_کیا و بعدتر ازاحمدرضا احمدی، در اواخر دهه ی ۱۳۴۰ هم زمان با همراهی، از شعر موج_نو و شعر حجم غالبا به صورت غیر رسمی و نامشهود انشعاب کردند. در همین دوره دو شماره ی جُنگی از شعرهای شاعران "موج نو" زیر نظر بهرام اردبیلی و پرویز اسلام­پور منتشر شد. این جنگ که "شعر دیگر" نام داشت، در سال های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۹ علاوه بر نیما، آتشی، سپانلو، نوری علاء و احمدرضا احمدی (بنیان گذار موج نو) به تندر کیا، فریدون_رهنما، هوشنگ ایرانی، سیروس_آتابای و بهمن_فرسی نیز پرداخته بود. در همین دو شماره آثاری از شاعرانی چاپ شد که بعدها به شاعران شعر دیگر معروف شدند. یعنی از بیژن_الهی، بهرام اردبیلی، حمید عرفان، هوشنگ چالنگی، هوتن نجات، محمود شجاعی، ایرج شهیدی زاده و.... این شاعران با این که در سال ۱۳۴۸ بیانیه ی شعر حجم را امضا کردند و منتسب به آن جریان و از اطرافیان یدالله_رویایی به حساب آمدند، اما کم کم تعدادی شان با رویایی زاویه پیدا کردند و برخی هم امضاشان را پس گرفتند.
این جریان به خاطر این که مانیفستی از طرف هیچ کدام از شاعرانش ارائه نشد و همچنین پیرو روحیه ی انزواطلبی و نوعی روحیه ی عارف مسلکانه ی برخی شاعرانش (از جمله الهی و اردبیلی) که موثرترین افراد جریان نیز بودند، تا نزدیک سه دهه ذیل و در سایه ی جریان شعر موج نو و خاصه شعر حجم شناخته می شد. در دهه ی ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ با انتشار آثار بیژن الهی و پژوهش های داریوش اسدی کیارس، شاعران این جریان دوباره مورد توجه قرار گرفتند و شعر دیگر نامش به عنوان جریان ادبی مهمی مطرح شد.
مهم ترین چهره ی این جریان بیژن الهی بود. او چند زبان خارجی می دانست و درباره ی عرفان ایرانی نیز پژوهش کرده بود. از این رو و از جهات دیگر مورد وثوق باقی شاعران شعر دیگر (خاصه اسلامپور و اردبیلی) قرار گرفت.
از ویژگی های مهم شعر شاعران این جریان باید به چند مورد اشاره کرد: نخست پرهیز از تصویرگرایی یا تصویرگرایی مرسوم شعر سنتی. دوم رهایی از تمهیدات بلاغی متداول شعر سنتی. سوم سادگی و ایجاز زبانی. چهارم معلق بودن معنا و نهایتا تجریدی بودنش.
طی دهه های ۱۳۵۰ تا اواسط دهه ی ۱۳۸۰ مجموعا کمتر از ده کتاب (اعم از شعر و ترجمه ی شعر) از شاعران شعر دیگر منتشر شد، در حالی که بعد از این تاریخ با رویکرد مجدد برخی پژوهشگران و بازشناسی این جریان، به یک مرتبه از اکثر شاعران این جریان کتاب هایی چاپ و نشر یافت که در این میان نیز نقش بیژن الهی و بعد از او هوشنگ چالنگی (که در شمار شاعران شعر ناب نیز به شمار می آید) در تعدد آثار منتشرشده شان از باقی بسیار پررنگ تر است.
مجید فروتن و هوشنگ آزادی ور از دیگر شاعران این جریان هستند.