ذوالجناح

ذوالجناح یعنی صاحب دو بال و پر، در فرهنگ عزاداری شیعیان نام اسب حسین بن علی است که او در روز عاشورا بر آن سوار بود. ذوالجناح در تعزیه و دسته های سوک امام سوم شیعیان از اهمیت و احترام خاصی برخوردار است. ذوالجناح را در ضمن به عنوان عقل فعال به حساب آورده و آن را به براق تشبیه می کنند.
گروهی بر این باروند که ذوالجناح پس از رساندن خبر کشته شدن حسین بن علی به خاندان او آنقدر سر خود را به زمین کوبید تا اینکه مقابل خیمه گاه نقش بر زمین گشت و مرد.
برخی نیز می گویند پیش از کشته شدن حسین بن علی کشته شد و او زمانی را پیاده با لشکر عبیدالله بن زیاد جنگید تا کشته شد.
عبدالله بن قیس گفت: آن اسب را دیدم که تمام مردم از دور او پراکنده شدند و او به سرعت به طرف خیمه ها رفت و کسی قادر نبود به او نزدیک شود و سپس آهنگ فرات کرد و به سرعت خود را به وسط فرات رسانید و در آب فرورفت و تا امروز، کسی نمی داند او کجا رفته و چه شده است. (اسرار الشهادة، ص ۴۳۶.)
ذوالجناح بسیار چابک بود و در میدان نبرد سرعت عمل از خود نشان می داد و به واسطهٔ شباهتش در تیزی با پرندگان به این نام خوانده می شد.به گفتهٔ برخی ذوالجناح از اسب های محمد بن عبداللّه، بود که حسین بن علی به ارث برده بود. از آن در زیارت ناحیهٔ مقدسه به نام الجواد یاد شده است.
نویسندگان مقاتل و راویان در وفاداری، هوشمندی و صمیمت ذوالجناح روایات بسیار ذکر کرده اند و در آثار خود با عظمت از آن نام برده اند به ویژه هنگامی که حسین بن علی بر اثر عطش و جراحات و خون ریزی بی حال شده بودند، او با مهارت و چابکی و زیرکی خاص صاحبش (حسین بن علی) را از میدان نبرد خارج نمود که به خیمه گاه برساند ولی حسین بن علی پیش از رسیدن به خیمه گاه از اسب به زمین افتاد. ابن سعد فریاد زد آن اسب را بگیرید به خدا سوگند از گرانبهاترین اسب های محمد بن عبدالله است. هنگامی که سپاه عمر بن سعد خواستند اسب را بگیرند ذوالجناح به آنان حمله کرد و با لگد آنان را به هلاکت رساند. ابن شهر آشوب آمار کشتگان توسط ذوالجناح را ۴۰ جنگجو ضبط کرده و دیگران بیش از این تعداد یاد کرده اند. ابن سعد فریاد زد او را رها کنید وگرنه همه را به قتل می رساند.
هنگامی که دشمن از او دور شد و ذوالجناح اطمینان حاصل کرد که او را رها کرده اند، بر سر بالین حسین بن علی و به دور جسد بی حال او می چرخید و او را بو می کرد و می بوسید. سپس پیشانی خود را به خون بدن حسین بن علی آغشته کرد در حالیکه دست های خود را بر زمین می کوبید و شیهه سر می داد به سوی خیمه گاه رفت، هنگامی که به خیمه گاه رسید آواز بلند می کشید و سر خود را به زمین می کوبید، وقتی که اهل بیت حسین بن علی ذوالجناح را به آن حال دیدند از خیمه ها بیرون آمده و گریه کنان دور ذوالجناح گرد آمده و دست بر سر و صورت و پای او می کشیدند، ام کلثوم دو دست خود را بر بالای سر خویش گذاشت و فریاد می زد: وامحمداه واجداه وانبیاه.

نام اسب امام حسین (ع) که در روز عاشورا در صحرای کربلا بر آن سوار بودند. این اسب از اسب های پیامبر اکرم (ص) بود که به امام ارث رسیده بود و اسبی بسیار چابک، باهوش و تیزرو بود و به همین سبب ذوالجناح خوانده شده است. در هوشمندی، وفا و صمیمیت ذوالجناح روایات زیادی نقل شده و در اشعار فارسی و عربی و به طور کلّی در مقاتل از او بسیار یاد شده است.

[ویکی شیعه] ذوالجناح، نام اسب امام حسین (ع) است که در روز عاشورا وفاداری و هوشمندی خاصی از خود نشان داد. او با آغشته کردن پیشانی خود به خون بدن حضرت، خبر شهادت او را به خیمه ها رساند.
ذوالجناح در نزد شیعیان جایگاه خاصی دارد به گونه ای که در اشعار حسینی از آن یاد می شود و هنرمندان شیعه آن را بارها به تصویر کشیده اند.
ذوالجناح بسیار چابک بود و در میدان نبرد سرعت عمل از خود نشان می داد و به واسطۀ شباهتش در تیزی با پرندگان به این نام خوانده می شد.

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از کتاب فرهنگ عاشورا است
ذوالجناح به معنی بالدار، نام اسب حسین بن علی علیه السلام که روز عاشورا بر آن نشسته بود. از آن جهت که این اسب، رهوار و تندرو بوده است به آن ذوالجناح می گفته اند.
این اسب، پس از شهادت آن حضرت، از پیکر وی دفاع می کرد و به سواران دشمن حمله می نمود و به این طریق، تعدادی را کشت. سیدالشهدا تا آخرین حد و لحظه توان خود، سوار بر این اسب بود و مقاومت و جنگ می کرد. در پایان از روی این اسب بر زمین کربلا افتاد.
نه ذوالجناح دگر تاب استقامت داشت نه سیدالشهدا بر قتال، طاقت داشت بلندمرتبه شاهی ز صدر زین افتاد اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد پس از شهادت امام حسین علیه السلام، اسب او کاکل خود را به خون امام آغشته کرد و با صیحه و فریاد و گام بر زمین زدن به سوی خیمه ها دوید تا شهادت امام را به اهل بیت خبر دهد.
زنان متوجه شهادت امام شدند و شیون آنان برخاست. در برخی منابع نقل شده که اسب امام، پس از شهادت حضرت، وحشتزده از نزد بانوان گریخت و خود را به آب فرات انداخت و ناپدید شد.
در زیارت ناحیه مقدسه از این اسب، با عنوان «جواد» یاد شده که بازین و حالت پریشان روی به خیمه ها نهاد: «فلما نظرن النساء الی الجواد مخزیا والسرج علیه ملویا خرجن من الخدور ناشرات الشعور، علی الخدود لاطمات وللوجوه سافرات وبالعویل داعیات...». و روایت است که پس از شهادت امام،این اسب با همهمه می گفت: «الظلیمة الظلیمة لامة قتلت ابن بنت نبیها».
                      
حسین عبدی