[ویکی فقه] قضیه شرطیه منفصله، به معنای قضیه شرطیه دالّ بر ثبوت یا سلب عناد و انفصال بین مقدّم و تالی است.
قضیه شرطیه، دارای دو قسم اصلی است: شرطیه متصله و شرطیه منفصله.
توضیح اصطلاح
در قضیه شرطیه منفصله، حکم می شود به ثبوت یا نفی انفصال و عناد بین مقدّم و تالی. به عبارت دیگر قضیه شرطیه منفصله، قضیه ای است که در آن حکم شده است به ثبوت یا سلب نسبتی به فرض عدم ثبوت یا سلب نسبتی دیگر، مانند: "عالم یا قدیم است یا حادث" و "هر زاویه ای یا قائمه است یا حاده یا منفرجه". در قضیه شرطیه متصله، مقدَّم به حسب طبع (یعنی به لحاظ مفهومی) از تالی ممتاز است زیرا در شرطیه متصله مقدم، ملزوم است و تالی، لازم. اما در منفصله هر یک از دو جزء، معاند جزء دیگر است و تقدم و تاخر در آن ها تاثیری ندارد، و پیش و پس آمدن هر یک از آن دو جائز است (مثل: "عدد یا زوج است یا فرد" و "عدد یا فرد است یا زوج"). بنابراین در قضیه منفصله اطلاق مقدم بر جزء اول و اطلاق تالی بر جزء دوم، صرفاً به وضع است نه به طبع، و تعبیری مجازی است نه حقیقی. به تعبیر دیگر: شرطیه منفصله قضیه ای است که به تنافی بین دو جزء آن حکم می شود و مفاد قضیه این است که دو چیز با یک دیگر جمع نمی شوند چه دو امر وجودی باشند یا دو امر عدمی؛ یعنی حکم شود که وجود دو چیز یک جا جمع نمی شود یا عدم شان در یک مورد با هم محقق نمی گردد و یا آن که نه با هم در یک مورد موجود می شوند و نه معدوم می گردند.
اقسام شرطیه منفصله
قضیه شرطیه منفصله، به لحاظ های مختلف قابل انقسام است: ۱. به لحاظ کمیت: اگر حکم به انفصال مقدم و تالی، شامل همه شرایط و حالات باشد آن را "قضیه منفصله کلیه" می گویند مثل: "همیشه هر عددی یا زوج است یا فرد". و اما اگر اختصاص به شرایط و حالات یا زمان های خاص داشته باشد آن را "قضیه منفصله جزئیه" گویند مانند: "گاهی انسان یا عصبانی است یا خوشحال". ۲. به لحاظ کیفیت: اگر حکم به ثبوت عناد و انفصال بین مقدم و تالی شود آن را "شرطیه منفصله موجبه" می گویند مانند: "همیشه هر کسی یا دوست تو است یا دشمن". و اما اگر حکم به سلب و نفی انفصال بین مقدّم و تالی شود آن را "شرطیه منفصله سالبه" گویند مثل: "چنین نیست که همیشه هر کسی یا دوست تو باشد یا دشمن". ۳. به لحاظ مطابقت و عدم مطابقت با واقع: اگر مفاد قضیه مطابق واقع بود "قضیه منفصله صادقه" است مانند: "امّا ان یکون هذا العدد زوجاً او فرداً". و اگر مطابق با واقع نبود "قضیه منفصله کاذبه" خواهد بود مثل: "امّا ان یکون الاربعة زوجاً او منقسماً بمتساویین". ۴. به لحاظ ذکر سور یا اهمال آن: اگر سور قضیه، که بیان گر کلیت یا جزئیت حکم است، ذکر شده باشد "قضیه منفصله محصوره" خواهد بود، و اگر تصریح به سور قضیه نشده باشد "قضیه منفصله مهمله" نامیده می شود.
شرطیه بودن قضیه منفصله
...
قضیه شرطیه، دارای دو قسم اصلی است: شرطیه متصله و شرطیه منفصله.
توضیح اصطلاح
در قضیه شرطیه منفصله، حکم می شود به ثبوت یا نفی انفصال و عناد بین مقدّم و تالی. به عبارت دیگر قضیه شرطیه منفصله، قضیه ای است که در آن حکم شده است به ثبوت یا سلب نسبتی به فرض عدم ثبوت یا سلب نسبتی دیگر، مانند: "عالم یا قدیم است یا حادث" و "هر زاویه ای یا قائمه است یا حاده یا منفرجه". در قضیه شرطیه متصله، مقدَّم به حسب طبع (یعنی به لحاظ مفهومی) از تالی ممتاز است زیرا در شرطیه متصله مقدم، ملزوم است و تالی، لازم. اما در منفصله هر یک از دو جزء، معاند جزء دیگر است و تقدم و تاخر در آن ها تاثیری ندارد، و پیش و پس آمدن هر یک از آن دو جائز است (مثل: "عدد یا زوج است یا فرد" و "عدد یا فرد است یا زوج"). بنابراین در قضیه منفصله اطلاق مقدم بر جزء اول و اطلاق تالی بر جزء دوم، صرفاً به وضع است نه به طبع، و تعبیری مجازی است نه حقیقی. به تعبیر دیگر: شرطیه منفصله قضیه ای است که به تنافی بین دو جزء آن حکم می شود و مفاد قضیه این است که دو چیز با یک دیگر جمع نمی شوند چه دو امر وجودی باشند یا دو امر عدمی؛ یعنی حکم شود که وجود دو چیز یک جا جمع نمی شود یا عدم شان در یک مورد با هم محقق نمی گردد و یا آن که نه با هم در یک مورد موجود می شوند و نه معدوم می گردند.
اقسام شرطیه منفصله
قضیه شرطیه منفصله، به لحاظ های مختلف قابل انقسام است: ۱. به لحاظ کمیت: اگر حکم به انفصال مقدم و تالی، شامل همه شرایط و حالات باشد آن را "قضیه منفصله کلیه" می گویند مثل: "همیشه هر عددی یا زوج است یا فرد". و اما اگر اختصاص به شرایط و حالات یا زمان های خاص داشته باشد آن را "قضیه منفصله جزئیه" گویند مانند: "گاهی انسان یا عصبانی است یا خوشحال". ۲. به لحاظ کیفیت: اگر حکم به ثبوت عناد و انفصال بین مقدم و تالی شود آن را "شرطیه منفصله موجبه" می گویند مانند: "همیشه هر کسی یا دوست تو است یا دشمن". و اما اگر حکم به سلب و نفی انفصال بین مقدّم و تالی شود آن را "شرطیه منفصله سالبه" گویند مثل: "چنین نیست که همیشه هر کسی یا دوست تو باشد یا دشمن". ۳. به لحاظ مطابقت و عدم مطابقت با واقع: اگر مفاد قضیه مطابق واقع بود "قضیه منفصله صادقه" است مانند: "امّا ان یکون هذا العدد زوجاً او فرداً". و اگر مطابق با واقع نبود "قضیه منفصله کاذبه" خواهد بود مثل: "امّا ان یکون الاربعة زوجاً او منقسماً بمتساویین". ۴. به لحاظ ذکر سور یا اهمال آن: اگر سور قضیه، که بیان گر کلیت یا جزئیت حکم است، ذکر شده باشد "قضیه منفصله محصوره" خواهد بود، و اگر تصریح به سور قضیه نشده باشد "قضیه منفصله مهمله" نامیده می شود.
شرطیه بودن قضیه منفصله
...
wikifeqh: قضیه_شرطیه_منفصله