جبار

جبار ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:
صورت فلکی شکارچی (جبار)
جبار (درگز)
جبار (زابل)

جبار (درگز). جبار (درگز)، روستایی از توابع بخش نوخندان شهرستان درگز در استان خراسان رضوی ایران است.
فهرست روستاهای ایران
این روستا در دهستان درونگر قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱۶۵ نفر (۳۹خانوار) بوده است.

جبار (زابل). جبار (زابل)، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان زابل در استان سیستان و بلوچستان ایران است.
این روستا در دهستان بنجار قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۸۹ نفر (۱۹خانوار) بوده است.

جبار (قائنات). جبار روستایی در دهستان مهیار بخش مرکزی شهرستان قائنات استان خراسان جنوبی ایران است.

جبار (اخترشناسی). جَبّار (اخترشناسی)(Orion)
در اخترشناسی، صورت فلکی۱ چشمگیری در ناحیۀ استوایی آسمان، به شکل شکارچی (← کرۀ آسمانی۲). در گذشته این صورت فلکی را گاهی «جوزا» می نامیدند. ستاره های درخشان آلفا جبّار۳ (اِبْط الجوزا۴)، گاما جبّار۵ (ناجد۶)، بتا جبّار۷ (رِجل الجَبار۸) و کاپا جبّار۹ شانه ها و پاهای جبّار را مشخص می کنند. بین آن ها، با قرارگرفتن سه ستارۀ قدر۱۰ دوم دلتا، اپسیلون۱۱ و زِتا۱۲ در فاصله های مساوی و در خطی مستقیم، کمربندی را تشکیل می دهند که به آن حمایل جوزا یا نِطاق الجوز می گویند. در پایینِ کمربند، خطی شامل چند ستارۀ کم فروغ تر شمشیر جبّار را نشان می دهند. یکی از آن ها، تتا جبّار۱۳، درواقع ستاره نیست، بلکه درخشان ترین بخش از سحابی جبّار۱۴ است. در همان نزدیکی، یکی از شاخص ترین سحابی های تاریک۱۵، سحابی کله اسبی۱۶، قرار گرفته است. آلفا جبّار و بتا جبّار (ابط الجوزا و رِجل الجوزا) هر دو ستاره هایی از قدر اول و اَبَرغول۱۷ اند، اما اولی سرخ رنگ و دومی، مانند بیشترِ ستاره های درخشان ناحیۀ جبّار، آبی ـ سفید است. شهاب های جبّاری۱۸ که از ۲۶ مهر تا ۴ آبان در محدودۀ جبّار نمایان می شوند، به دنباله دار هالی۱۹ مربوط اند.

جبار (سیاست). جَبّار (سیاست)(tyrant)
(به یونانی: تورانوس) لقب حاکمان مستبد دولت ـ شهرهای یونان باستان، قرون ۷ و ۶پ م. آنان با حکمرانان موروثی و اشرافی مخالف بودند. پیسیس تراتوسیان۱ آتِن (رجوع به پیسیس تراتوس۲)، پولوکراتس۳ در ساموس۴، و کوپسلیدها۵ی کورَنت۶ مشوق تجارت و بازرگانی بودند و از ساخت عمارات عمومی و هنر حمایت می کردند. جبّاران متعلق به دورۀ گذر حکومت های اشرافی کهن به حکومت های دموکراتیک بعدی بودند. واژۀ یونانی «تورانوس۷» (تیرانوس) که غیر یونانی و شاید لیدیایی۸ است؛ تقریباً به معنای «فرمانروا» است؛ اما یونانیان از آن برای توصیف «فرمانروای مستبد» استفاده می کردند، که به طور غیرقانونی، دربرابر سلطنت مشروطه، قدرت را به چنگ می آورد. در زمان جبّاران دولت ـ شهرهای یونانی، و همین طور هنر و ادبیات، شکوفا شد. جبّاران نخستین قدرت خود را بر پایۀ حمایت مردمی استوار می کردند و در مبارزه با اشرافیت قدیم، نیروهای مردمی را آماده و در صورت لزوم رها می ساختند اما جانشینان نالایق آنان توانایی کنترل این نیروها را نداشتند. مفهوم «جبّار» در معنای فرمانروای بی رحم و سرکوب گر بعدها براثر بیزاری عمومی از خودکامگی، گرایش به مردم سالاری، و رفتار جبّاران بعدی سیسیل رایج شد. در ادبیات سیاسی متفکّران مسلمان در قرون میانه، جبّار معادلی است برای اصطلاح یونانی تورانوس که به فرمانروای برخوردار از قدرت مطلقه اطلاق می شد. در اخلاقیّات سیاسی فارابی و همگنانش مانند اخوان الصفا، جبّاران در «مدینۀ تغلّب» یا «شهر زورگویی» حضور دارند و می کوشند که کرامت و بزرگی را از راه زور و قهر به دست آورند. این مدینه برابر است با پادشاهی ستمگرانه ای که ارسطو در کتاب سیاست از آن یاد می کند.
PisistratidsPisistratusPolycratesSamosCypselidsCorinthtyrannosLydian

جبار (کلام). جَبّار (کلام)
به معنای «چیره» و «مسلّط»، اصطلاحی در علوم قرآنی، علم کلام، و عرفان. در سنّت اسلامی، این واژه نخستین بار در آیۀ ۲۳ سورۀ حشر به عنوان یکی از اسماء حسنی آمده و خداوند به آن موصوف شده است. در موارد دیگر در مقابل صفاتی چون مصلح آمده و بر غیر خداوند اطلاق شده و معنایی منفی دارد. لغت شناسان مسلمان دربارۀ این واژه چهار رأی دارند. ۱) اشتقاق آن از جَبَرَ به معنی مجبور کردن که مورد تأیید بسیاری از مفسّران نخستین و مُجَبّره و صوفیان مسلمان است. این نظر بر جاری شدن ارادۀ خداوند بر هستی به جبر تأکید می کند و به جز زمخشری و جبّائی هیچ یک از معتزله آن را نپذیرفته اند؛ چراکه از آن اتّصاف خداوند به قبیح را نتیجه می گرفته اند. ۲) اشتقاق آن از جَبَر یَجُبُر به معنی اصلاح کننده، چرا که حضرت حقّ سامان بخش و مصلح امور مردمان است و سراسر هستی مقهور ارادۀ اوست و در هستی جز آنچه که او بخواهد اتّفاق نمی تواند افتاد و مقهور ارادۀ هیچ کس نیست و به عنوان واجب الوجود ماسوی الله را هستی می بخشد و از قوّه به فعل می رساند و به کمال رهنمون می شود. این معنی که هم بر «سامان بخشی» و «برانگیزانندگی» و «هستی بخشی» خداوند دلالت می کند، مورد توجّه طیف متنوّعی از متفکران معتزلی و اشعری و شیعی مانند واصل بن عطا و امام الحرمین جوینی و حاج ملّا هادی سبزواری بوده است. ۳) اشتقاق آن از تعبیر فَرَس جَبّار به معنی بلند و دست نیافتنی که گویا ابتدا توسط ابن انباری طرح شده و ابن بابویه شیعی و قاضی عبدالجبّار معتزلی هم آن را پذیرفته اند. در این معنی، جبّار به درک ناشدنی بودن حضرت حقّ و راه نبردن به کنه جلال الهی تصریح می کند. ۴) بسیاری از متفکران شیعی از شیخ طوسی تا علّامه مجلسی و برخی از اهل سنّت مانند ماوردی جبّار را به معنی عظیم الشأن و عالی گرفته اند. قرآن پژوهان معاصر از پیوند معنی این واژه در زبان عربی با معادل هایش در زبان های آرامی و عبری و سریانی به معنی «قوّت و دلاوری» سخن گفته اند، امّا به این نکته توجّه کرده اند که ذکر نام المتکبّر در کنار جبّار در آیۀ ۲۳ سورۀ حشر این معنا را تغییر داده است. عارفان و متکلّمان مسلمان در بحث از جبّاریت بندگان، سرکشان و طاغیانی مانند فرعون را که خودبینانه منکر حقّ بوده اند در معنای منفی آن به کار برده اند و وارستگان از هر دو جهان را که جز حقّ را نمی جویند و آنانی را که مردم از پیروی شان ناگزیرند در معنای مثبت «جبّار» آورده اند.

[ویکی فقه] کلمه الجبار یکی از اسمای حسنای الاهی است که یک بار در قرآن کریم آمده است.
الجبّار، از اسمای حسنای الاهی است. ← کلمه الجبار در قرآن به عنوان یکی از اسمای الاهی، یک بار در قرآن کریم به کار رفته است: المَلِک القِدُّوسُ العَزِیزُ الجبّارُ المُتَکَبِّرُ. واژه الجبّار ده بار در سوره های مکی آمده است. معنای این نام در باره خداوند، همانند وصف المتکبر، با معنای آن درباره انسانها ((تفاوت)) دارد. این واژه در نُه آیه قرآن بر غیر خداوند اطلاق شده است و مفهومی منفی از آن به ذهن می رسد. ← الجبار درباره پیامبر در باره پیامبر گفته شده است که بر مردم، جبّار نیست. در قصه موسی و فرعون چون وصفی در مقابل «مصلح» و در برخی آیات در کنار صفاتی منفی چون عنید ، عصیّ و شقیّ به کار رفته است. ← الجبار با بار منفی از اسمای حسنای الهی بنابراین لغویان و مفسران همواره کوشیده اند توضیح دهند که چگونه صفتی با بار معنایی منفی می تواند یکی از اسمای حسنای خداوند باشد. اغلب لغویان دو معنای اصلی برای فعل جَبَرَ برشمرده اند: نخست مقهور و مجبور ساختن کسی به آنچه دلخواه وی نیست و دوم ترمیم شکستگی استخوان یا بهبود بخشیدن به تنگدستی. دو اشتقاق و کاربرد اسمی و فعلی دیگر این ماده، که در نظر لغویان با معنای جبّار پیوند دارد، یکی تَجَبَّرَ به معنای تکبر ورزید و دیگری فَرَسٌ جَبّارٌ یا نَخلَةٌ جَبّارَةٌ به معنای اسب بلند بالا یا درخت خرمای بلند و مرتفع است. ← معانی گوناگون جبر برخی لغویان به معانی گوناگون جبر (از جمله پادشاه، مرد، و مرد شجاع) اشاره کرده اند. که پیوند نزدیکی با معنای این واژه در زبانهای حبشی، سریانی، آرامی و عبری (به معنای مرد، قهرمان و مرد دلاور) دارد. دین و اخلاق، ذیل "Giants" Encyclopaedia of religion and ethics , ed James Hastings, Edinburgh: T and T Clark, ۱۹۸۰-۱۹۸۱, sv "Giants" (by David MacRitchie جبرئیل که لغویان مسلمان آن را به معنای «مرد خدا» می دانند. واژه جبّار نیز که در اغلب زبانهای سامی نام یکی از صورتهای فلکی است (جبار) و در عربی هم بر خداوند هم بر انسانهای متکبر و ستمگر و مستبد اطلاق می شود. ، با کاربرد هم خانواده هایش در دیگر زبانهای سامی ربط و نسبت معنایی نزدیکی دارد. مثلاً واژه سریانی gabarahu به معنای خداوندی است و گبّورِ gibbor عبری، در مقام یکی از اسمای خداوند و گاه به معنای خداوند به کار می رود. از همین رو، هوروویتس حدس می زند که شاید وجود تعبیر عبری r ¦l hag-gibbo ¦-e ¦ha در تورات و تارگوم، سبب شده است که این نام در زبان عربی به خداوند اطلاق شود، اما خود یادآور می شود که آمدن نام المتکبّر در کنار الجبّار در آیه ۲۳ سوره حشر، مفهوم عبری r ¦gibbo را، که بیشتر تداعی کننده قوت و دلاوری است، تغییر داده است. در گذشته، تقریباً هیچ یک از عالمان اسلامی به قرابت معنایی این واژه در عربی و دیگر زبانهای سامی اشاره نکرده اند و در این میان، تفسیر دقیق معنای الجبّار در اطلاق آن بر خداوند، همواره در کتب لغت، تفسیر و کلام مورد اختلاف بوده است. ← آرای مختلف این آرای مختلف چهار دسته اند: ←← رای اول الجبّار مشتق از جبر به معنای مجبور کردن است. این نظر از برخی صحابه و مفسران نخستین چون ابوهریره، حسن بصری، قتادة بن دِعامة، اسماعیل بن عبدالرحمان سُدِّی و مقاتل نقل شده و بیشتر به مُجبِّره منتسب بوده است. بنا بر این دیدگاه ــ که در آثار کسانی چون صنعانی ، راغب اصفهانی ، زمخشری و غزالی پذیرفته شده است ــ خداوند جبّار اراده خود را جبراً بر تمام هستی جاری می سازد و هیچ کس نمی تواند خواست خود را بر او تحمیل کند. او همگان را مجبور می سازد، اما هیچ کس او را نمی تواند مجبور کند. بسیاری از عرفای اسلامی، چون عبدالکریم جیلی و ا بن عربی ، به صراحت به این رأی تمایل داشته اند. به جز زمخشری و جُبّائی، که به نقلی جبّار را مترادف با مُتجبِّر دانسته است. ، عموم معتزلیان این دیدگاه را نپذیرفته اند. راغب اصفهانی با طرح ایراد کلامی آنان مبنی بر تنزه خداوند از اتصاف به قبیح، پاسخ می دهد که این عمل از خداوند ناپسند نیست زیرا وی بندگانش را بر اموری چون بیماری و مرگ و رستاخیز مجبور و مکره می سازد که بنا به حکمت الاهی، هیچ کس توان گریز از آنها را ندارد. به جز این، برخی انتقادهای زبانی و صرفی هم از این دیدگاه کرده اند، از جمله آنکه به نظر ابن قتیبه و فراء ، به جز واژه دراک، اشتقاق صیغه های مبالغه بر وزن فَعّال، نه از اَفعَلَ بلکه از فعل ثلاثی مجرد آن صورت می پذیرد، لذا همچنان که به جای مُدخِل و مُخرِج، دَخّال و خَرّاج نمی گوییم، در اینجا نیز نمی توان جبّار (مجبور کننده) را مشتق از اَجبَرَ دانست. این ایراد را کسانی چون راغب اصفهانی مردود دانسته اند. وی معتقد است جبّار در این معنا از لفظ جبر در روایت «لاجبر و لاتفویض» گرفته شده است، نه از اجبار. از منظر برخی مفسران این معنای اول از جبّار، همواره با صفت تکبر و قهاریت خداوند همراه است که به هیچ وجه برای بندگان وی شایسته نیست. احتمالاً بر همین اساس، در اخبار و متون اسلامی، بسیاری از شاهان مستبد و ستمگر، از جمله نمرود و دقیانوس و ضحّاک ، نیز جبّار خوانده شده اند. ←← رای دوم برخی از لغویان و مفسران این کلمه را مشتق از جَبَرَ یَجبُرُ و به معنای اصلاح کننده می دانند. گویا نخستین بار واصل بن عطا (متونی ۱۳۱)، از پیشگامان معتزله، چنین دیدگاهی را مطرح کرده است . اما از میان متفکران اشعری سده های بعد، امام الحرمین جوینی (متوفی ۴۷۸) آن را بر دیگر اقوال ترجیح داده است. این دسته از عالمان اغلب به شعری از عجاج (متوفی ح ۹۰) نیز استشهاد کرده اند که گفته است : «قَد جَبَرَ الدِّینَ الال'هُ فَجَبَر» (یا فَانجَبَر) که نشان می دهد ماده جبر در این معنا، هم به صورت لازم هم به صورت متعدی، به کار می رود. بر این اساس، خداوند جبار است یعنی امور بندگان خود را گاه حتی با قدرت قاهره خویش اصلاح می کند. یا آنها را از گرفتاریها نجات می دهد و کفایتشان می کند. برخی از فیلسوفان متأخر، چون حاج ملاهادی سبزواری ، باتأکید بر این دیدگاه، جبّار و جبروت را از ماده جبر به معنای تدارک و تلافی دانسته و به صراحت دیدگاه اشاعره را مبنی بر اجبار بندگان و خلق افعال نفی کرده اند. به اعتقاد سبزواری در قرآن هیچ گاه از ماده جبر برای بیان عدم اختیار آدمی استفاده نشده بلکه به عکس، با تعابیری چون «القَاهِرُ فَوقَ عِبادِهِ» « وَالشَّمسَ و القَمَرَ والنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمرِهِ.» قدرت و قاهریت خدا بر کل هستی بیان شده است. با این همه، برخی مفسران کوشیده اند این دیدگاه را به معنای اول یا به عکس ارجاع دهند. ←← رای سوم الجبّار اصطلاحی برگرفته از تعبیر نَخلَةٌ جَبَّارَةٌ یا فَرَسٌ جَبَّارٌ و به معنای بلند و دست نیافتنی است. خداوند از آن رو جبار است که دست نیافتنی، مافوق ادراک عقول، یا برتر از همه مخلوقات است. مشخص نیست که نخستین بار این رأی را کدام عالم اسلامی ابراز کرده، اما لغویانی چون ازهری و مرتضی زبیدی آن را به ابن انباری لغوی نسبت داده اند. به گفته ازهری برخی مراد از جبّار در آیه اِنَّ فِیهَا قَوماً جَبَّارِینَ را نیز برگرفته از همین تعبیر در عربی دانسته اند و معتقدند بنی اسرائیل به دلیل ترس از بلندی و قوت و درشت هیکلی دشمنان، به رغم فرمان الاهی از رفتن به جنگ با ایشان خودداری کردند. مفسران نیز این قوم جبار (دشمنان بنی اسرائیل) را قومی عظیم و درشت هیکل از نسل قوم عاد شمرده اند. از میان متکلمان اسلامی، قاضی عبدالجبار این رأی را به ابوعلی جبائی نسبت داده و بر آن صحه گذاشته است. به نظر می رسد ابن بابویه نیز در این جمله خود، «القاهرُ الّذی لایُنال» به همین معنا اشاره دارد. از این منظر، خداوند با صفات برتر و آیات قاهره خود بر تمام بندگان و مخلوقاتش برتری و علو دارد. ←← رای چهارم چهارمین رأی، که قرابت بسیار با دیدگاه پیشین دارد، الجبّار را به معنای عظیم، عالی و عظیم الشأن می داند ابن جوزی و فخررازی این دیدگاه را نخستین بار به ابن عباس نسبت داده اند. با این همه، بسیاری از عالمان شیعی چون طوسی ، طبرسی ،طریحی و مجلسی همواره الجبّار را معادلِ تعبیر «العظیم الشأن فی الملک و السلطان» قرار داده اند. مفسران و متفکرانی چون قشیری ، ابوحاتم رازی و فخررازی ، بدون ترجیح یکی از این اقوال، هر سه و گاه هر چهار دیدگاه را در کنار هم ذکر کرده و تمامی آنها را مقبول دانسته اند. به عقیده قُشیری ، چنانچه اسمی از اسمای الاهی، تاب معانی گوناگون داشته باشد، کسی که خداوند را به آن اسم بخواند، او را با تمام آن معانی ثنا گفته است. برخی متکلمان نیز با دقت در این معانی چهارگانه الجبّار، تفاوتهایی برای آنهابرشمرده اند، از جمله آنکه بنا بر دو دیدگاه نخست، الجبّار از صفات فعل و بر پایه معانی دیگر از صفات ذاتی خداوند است. با آنکه کاربرد جبار برای مخلوقات الاهی امری ناپسند می نماید، در نوشته های صوفیه گاه تأویلهایی در اتصاف بندگان به این صفت الاهی آمده است. معروف ترین آنها، توصیف غزالی از بندگان جبار است. بر این اساس، بنده جبار کسی است که از حد پیروی و تقلید بگذرد و به مرحله راهبری برسد، خلق را با هیئت و سیمای خود به پیروی خویش کشاند، به ایشان فایده رساند و از آنان بهره ای نبرد، تأثیر گذارد و اثر نپذیرد، و هر که او را ببیند از ملاحظه خود غافل شود. به نظر وی ، که فخررازی عینا آن را نقل کرده، فقط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به این رتبه دست یافته و این سخن پیامبر شاهدی است بر این امر: «اگر موسی بن عمران زنده بود، جز پیروی از من کاری نمی کرد، که من برترین فرزندان آدمم». فهرست منابع • قرآن. • ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث والاثر، چاپ محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش. • ابن انباری،کتاب الاضداد، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، صیدا ۱۴۰۷/۱۹۸۷. • ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ( ۱۳۵۷ ش ). • ابن جوزی، زادالمسیر فی علم التفسیر، چاپ محمدبن عبدالرحمان عبدالله، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. • ابن عربی، کشف المعنی عن سرّ اسماءالله الحسنی، چاپ پابلو بینیتو، قم ۱۴۱۹. • ابن فارس، مجمل اللغة. • ابن قتیبه، غریب الحدیث، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. • ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت ۱۴۱۲. • ابن منظور، لسان العرب. • ابوحاتم رازی، کتاب الزینة فی الکلمات الاسلامیة العربیة، چاپ حسین بن فیض الله همدانی، قاهره ۱۹۵۷ـ ۱۹۵۸. • محمدبن احمد ازهری، تهذیب اللغة، ج۱۱، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره. • علی بن اسماعیل اشعری، کتاب مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/۱۹۸۰. • عبدالملک بن عبدالله امام الحرمین، کتاب الارشاد الی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر ۱۳۶۹/۱۹۵۰. •نورالدین محمدبن نعمة الله جزائری، فروق اللغات فی التمییز بین مفاد الکلمات، چاپ محمدرضوان الدایه، تهران ۱۳۷۵ش. • احمد بن علی جصاص، أحکام القرآن، چاپ عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۴. • عبدالکریم بن ابراهیم جیلی، الکمالات الهیة فی الصفات المحمدیة، چاپ سعید عبدالفتاح، قاهره ۱۹۹۷. • خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹. • حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمدسیدکیلانی، تهران ( ۱۳۳۲ش ). • ابراهیم بن سری زجاج، تفسیر اسماءالله الحسنی، چاپ احمدیوسف دقاق، دمشق ۱۹۷۴. • عبدالرحمان بن اسحاق زجاجی، اشتقاق اسماءالله، چاپ عبدالحسین مبارک، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. • زمخشری، الکشاف. • هادی بن مهدی سبزواری، شرح الاسماء، او، شرح دعاءالجوشن الکبیر، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۷۵ ش. • محمد شوکانی، فتح القدیر، بیروت : دار احیاء التراث العربی. • عبدالرزاق بن همام صنعانی، تفسیرالقرآن، چاپ مصطفی مسلم محمد، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹. • طبرسی، مجمع البیان. • طبری، جامع البیان عن تاویل القرآن. • فخرالدین بن محمد طریحی، تفسیر غریب القرآن الکریم، چاپ محمد کاظم طریحی، قم: زاهدی . • طوسی، التبیان فی تفسیر القران. • محمد فؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره ۱۳۶۴، چاپ افست تهران ( ۱۳۹۷ ). • حسن بن عبدالله عسکری، الفروق اللغویة، قاهره، چاپ افست قم. • حسن بن یوسف علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷. • محمد بن محمد غزالی، المقصدالاسنی فی شرح معانی اسماءالله الحسنی، چاپ فضله شحاده، بیروت ۱۹۷۱. • محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره، چاپ افست تهران. • محمد بن عمر فخر رازی، شرح اسماءالله الحسنی للرازی، و هو الکتاب المسمی لوامع البینات شرح اسماءالله تعالی و الصفات، چاپ طه عبدالرؤوف سعد، قاهره ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶، چاپ افست تهران ۱۳۶۴ ش. • یحیی بن زیاد فراء، معانی القرآن، ج۳، چاپ عبدالفتاح اسماعیل شلبی، ( قاهره ۱۹۷۲ )، چاپ افست تهران. • محمد بن یعقوب فیروزآبادی، ترتیب القاموس المحیط، چاپ طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹. • قاضی عبد الجبار بن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۵، چاپ محمود محمد خضیری، قاهره ۱۹۶۵. • عبد الکریم بن هوازن قشیری، التحبیر فی التذکیر، چاپ ابراهیم بسیونی، قاهره ۱۹۶۸. • عبد الکریم بن هوازن قشیری، الفصول فی الاصول، چاپ ریچارد فرانک، در MIDEO، ش ۱۶ (۱۹۸۳). • علی بن محمد ماوردی، النکت و العیون : تفسیرالماوردی، چاپ عبدالمقصودبن عبدالرحیم، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. • محمد باقر مجلسی، بحار الانوار. • محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. • محمد جواد مشکور، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران ۱۳۵۷ ش. • مقاتل بن سلیمان، الاشباه و النظائر فی القرآن الکریم، چاپ عبدالله محمود شحاته، قاهره ۱۳۹۵/۱۹۷۵. • یاقوت حموی، معجم البلدان. • Encyclopaedia of religion and ethics , ed James Hastings, Edinburgh: T and T Clark, ۱۹۸۰-۱۹۸۱, sv "Giants" (by David MacRitchie); • Daniel Gimaret, Les noms divins en Islam , Paris ۱۹۸۸; • Josef Horovitz, Jewish proper names and derivatives in the Koran , Hildesheim ۱۹۶۴; J J Hurtak, "۷۲ expressions of the Divine in Hebrew - Aramaic", in The Academy for future science, ۸ Mar ۲۰۰۵ (Online (Available: http://www keysofenoch org/html) ۵ July); Reallexikon der Assyriologie , ed Erich Ebeling and Bruno Meissner, Berlin: Walter de Gruyter, ۱۹۳۲-۱۹۷۱; Martin R Zammit, A comparative lexical study of Qur , anic Arabic , Leiden ۲۰۰۲

[ویکی شیعه] جبّار از اسماء خداوند به معانی جبران کننده، باشکوه و صاحب قدرت و نفوذ است. این کلمه در قرآن کریم هم برای خدا و هم برای انسان به کار رفته است. مفسران معتقدند کاربرد جبار برای خدا مثبت و پسندیده و برای غیرخدا، ناپسند است. واژه جبار در برخی روایات و دعاها نیز استفاده شده است.
جبّار از اسماء خداوند است، مفسران آن را به جبران کننده، اصلاح گر زندگی موجودات، صاحب قدرت، دارای نفوذِ اراده و باعظمت و باشکوه معنا کرده اند. جبّار، صیغه مبالغه از جبر است و در لغت به معانی فشار و زور بر انجام کار خلاف میل و اراده، اصلاح، جبران و بهبود و نیز بلند و باشکوه است. گفته شده نخستین بار واصل بن عطا، عالم معتزلی، جبار را برای خدا به معنای جبران و اصلاح به کار برده است.
جبار در قرآن کریم، ۱۰ بار به کار رفته است یک مورد آن درباره خدا و ۹ مورد دیگر به عنوان صفت برای افراد ستمکار و ناصالح بکار رفته است. در آیه ۲۳ سوره حشر، این واژه همراه برخی دیگر از اسماء خداوند مانند عزیز و متکبر آمده است و در آیه بعدی، خداوند صاحب اسماء الحسنی (بهترین نام ها) معرفی شده است.

[ویکی الکتاب] معنی جَبَّارٍ: گردنکلفتی که با اراده خود بر مردم غالب گشته و آنان را اجبار میکند تا مطابق دلخواه او عمل کنند-بسیار اجبار کننده
معنی جَبَّارُ: کسیکه بردیگران علووعظمت وسلطنت داشته باشد-صیغه مبالغه از جبریعنی شکسته بند و اصلاح کننده -بسیار جبران کننده(از اسماء الهی)
معنی فِرْعَوْنَ: لقب پادشاه مصر-نام جبار و دیکتاتور نژاد قبط و پادشاه ایشان (منظور از کلمه فرعون در قرآن کریم فقط برای فرعون زمان موسی استفاده شده است)
ریشه کلمه:
جبر (۱۰ بار)

«جبّار» از مادّه «جَبْر» به کسی می گویند که از روی خشم و غضب می زند، می کشد و نابود می کند، و پیرو فرمان عقل نیست. به تعبیر دیگر، جبّار کسی است که دیگری را مجبور به پیروی خود می کند و یا می خواهد نقص خود را با ادعای عظمت و تکبر ظاهراً بر طرف سازد، هر گونه حقی برای خود بر مردم قائل است ولی هیچ حقی برای کسی بر خود قائل نیست، اینها همه از صفات بارز طاغوتیان و مستکبران در هر زمان است. ولی کلمه «جبّار» گاهی بر خداوند نیز اطلاق می شود که به معنای دیگری است و آن «اصلاح کننده موجود نیازمند به اصلاح» و یا «کسی که مسلّط بر همه چیز است» می باشد، جالب این که «جبّار» اشاره به صفت نفسانی یعنی روح سرکشی است.

[ویکی فقه] جبار (ابهام زدایی). واژه جبار ممکن است در معانی ذیل به کار رفته و یا اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: معانی• جبار (اسمای الهی)، به معنای بسیار جبران کننده و مرمّت بخش کاستی ها و شکستگی ها و از اسماء و صفات الهی• صورت فلکی جبار، از صور فلکی، به هیئت مردی در جنوب دایر ةالبروج، بر دو کرسی ایستاده و عصایی در دست و شمشیری بر کمر اعلام و اشخاص• جبار بن صخر انصاری، از حاضران در بیعت عقبه دوم
...

[ویکی اهل البیت] جبار (اسم الله). این صفحه مدخلی از فرهنگ قرآن است
جبّار از «جَبْر» در اصل به معنای اصلاحگر احوال بندگان و جبران کننده برای آنها و رهاننده آنان از سختی ها و ضررها به خوشی ها و منفعت هاست. در اینجا از واژه «جبّار» که در وصف خدا آمده، استفاده شده است.
«هُوَ اللّهُ الَّذی لا اِلـهَ اِلاّ هُوَ... الجَبّارُ... ». (سوره حشر(59) /23)

[ویکی فقه] جبار (اسمای الهی). جبّار به معنای بسیار جبران کننده و مرمّت بخش کاستی ها و شکستگی ها و از اسماء و صفات الهی می باشد.
جبّار صیغه مبالغه از «ج ـ ب ـ ر» ضد کسر و به معنای اصلاح ، اصلاح از راه قهر و غلبه و عظمت و برتری و استقامت یا برگرفته از اجبار به معنای قهر و غلبه و اکراه است که جبر نیز گاهی در آن استعمال می شود؛ مانند جبر در برابر تفویض، بنابراین جبار کسی است که کار او اصلاح بسیار یا نفوذ او آشکار، حکم او غالب و امر او برتر است و نیز کسی یا چیزی است که بر اثر عظمت و بلندی، از دسترس دور است، چنان که به نخل، اسب، شتر و مرد بلند قامت و عظیم الجثه به ترتیب «نخلة جبّارة»؛ «فرس جبّار»؛ «ناقة جبّارة» و «رجل جبّار» گفته می شود.
کاربردهای قرآنی و روایی
الجبّار، از اسمای حسنای الاهی است.
← در قرآن
جبار مانند واژه جبروت از جبر به معنای تلافی و تدارک اشتقاق یافته و هرگز از جبر به معنای اضطرار گرفته نشده است، آن گونه که اشاعره پنداشته اند که بندگان در افعال خویش مجبورند. در هیچ جای قرآن نیز نیامده است که خدا بر چیزی اجبار می کند، بلکه در قرآن از قاهریت او نسبت به بندگانش: «و هُوَ القاهِرُ فَوقَ عِبادِهِ» و نیز از مسخر بودن همه چیز تحت فرمان و امر او: «والشَّمسَ والقَمَرَ والنُّجومَ مُسَخَّرتٍ بِاَمرِهِ» سخن به میان آمده است. بنابراین جبار بودن خداوند بدین معناست که او نقصان ذاتی ماهیات را که مقتضی روی آوردن آن ها به سوی عدم است با وجود بخشیدن به آن ها و نیز قوه ذاتی مواد را که موجب نابودی و هلاک آن هاست با فعلیت بخشیدن به آن ها تدارک و سرانجام هر کاستی و کمبودی را جبران و هر شکستگی را ترمیم می کند، چنان که در اسم دیگری خداوند «جابر العَظْم الکَسیر» یعنی ترمیم کننده استخوان شکسته خوانده شده، چه جابر نیز مانند جبّار از جبر به معنای تلافی مشتق شده است.
توضیح بار منفی الجبار
...