واکُنِش (reaction)
در شیمی، ترکیب دو یاچند اتم، یون یا مولکول، با ایجاد تغییر شیمیایی. در این حالت، تغییر زمانی رخ می دهد که دو یا چند جسم با همدیگر برهم کنش کنند و در نتیجه، مواد متفاوتی با اجزای سازندۀ شیمیایی متفاوت تولید می شود. ماهیت واکنش با معادلۀ شیمیایی توصیف می شود. در معادلات شیمیایی، واکنش دهنده ها و محصولات واکنش شیمیایی را با فرمول و نمادهای شیمیایی نشان می دهند.
نمادهای حالت و نماد انرژی (ΔH) نیز برای نشان دادن حالات گازی، مایع یا جامد محصولات و واکنش دهنده ها، و نیز برای نشان دادن جذب یا دفع انرژی طی واکنش به کار می روند. در واکنش های افزایشی، دو یا چند ترکیب با یکدیگر واکنش می دهند و ترکیب جدیدی به وجود می آورند. مثلاً کلرید هیدروژن با اتن واکنش می دهد و کلرواتان تولید می کنند:
CH۲=CH۲+HCl→CH۳CH۲Cl
واکنش های زنجیری واکنش های گرمازای بسیار سریعی اند که منجر به انفجار یا اشتعال می شوند. در واکنش های جانشینی، عنصر دارای فعالیت کم در ترکیب با عنصر فعال تری جایگزین می شود. مثلاً، افزایش پودر روی به محلول سولفات مس (II)، منجر به جابه جایی فلز مس می شود که رنگ خاص حاصل شناسایی می شود. در واکنش های گرماگیر، تغییری شیمیایی یا فیزیکی صورت می گیرد که طی آن واکنش دهنده ها از محیط انرژی جذب می کنند. این انرژی را با نماد+ΔH نشان می دهند. فتوسنتز نمونه ای از این نوع واکنش هاست. واکنش گرمازا واکنشی شیمیایی است که طی آن گرما از واکنش خارج می شود. در واکنش های ناهمگن، سطحی مشترک بین واکنش دهنده ها و اجزای گوناگون وجود دارد. واکنش های ناهمگن بین یک گاز و یک جامد یا بین دو مایع امتزاج ناپذیر واقع می شوند. در واکنش های همگن، هیچ سطح مشترکی بین اجزا وجود ندارد. این اصطلاح دربارۀ همۀ واکنش هایی به کار می رود که فقط گازها در آن شرکت دارند یا همۀ اجزا محلول اند. در واکنش های فتوشیمیایی نور تولید می شود یا آغازکننده واکنش است. در این حالت، نور واکنش را با تحریک اتم ها یا مولکول ها، و فعال کردن آن ها آغاز می کند. انرژی نور به انرژی شیمیایی تبدیل می شود. واکنش اکسایش کاهشی واکنشی است که طی آن یک واکنش دهنده احیا و واکنش دهندۀ بعدی اکسید می شود. این واکنش فقط زمانی صورت می گیرد که هر دو واکنش دهنده موجود باشند و تغییرات هم زمان صورت گیرد. مثلاً، هیدروژن اکسید مس (II) را به مس کاهش می دهد و خودش به آب اکسید می شود: Cu + H۲O→ CuO + H۲
واکنش برگشت پذیر واکنشی است که در یک زمان، در هر دو جهت پیشرفت می کند. در این حالت، محصول در حال تولید به مواد واکنش دهنده تجزیه می شود، به شرطی که هیچ ماده ای از سیستم خارج نشود. این واکنش ها کامل صورت نمی گیرند. تولید آمونیاک از هیدروژن و نیتروژن نمونه ای از این نوع واکنش است:N۲ + ۳H۲↔ ۲NH۳
این اصطلاح برای آن دسته از واکنش ها نیز به کار می رود که با تغییر شرایط در جهت عکس پیشروی می کنند، امّا به علت آزادشدن بعضی از مواد از واکنش کامل می شوند. تجزیه هیدروژن کربنات کلسیم براثر حرارت از این گونه است: Ca(HCO۳)۲→ CaCO۳ + CO۲ + H۲O
در واکنش های استخلافی، یک اتم یا گروه عاملی در یک مولکول آلی جایگزین اتم دیگر می شود.