خطیب بغدادی

خطیب بغدادی (۱۰ مه ۱۰۰۲-۵ سپتامبر ۱۰۷۱م) (نسب: ابوبکر احمد بن علی بن ثابت) محدث، فقیه و تاریخ نگار مسلمان در سدهٔ پنجم هجری بود که از برای اثرش تاریخ بغداد شهرت فراگیر یافت.
محمودپور، محمد. «خطیب بغدادی، احمدبن علی بن ثابت». دانشنامه جهان اسلام.
پس از آموزش در بغداد برای آموختن حدیث به بصره، کوفه، نیشابور، ری، اصفهان، همدان و دینور سفر کرد. در ابتدا حنبلی بود، پس از سفر به نهروان مذهب شافعی را ترجیح داد و به همین خاطر مورد بدبینی های اکثریت حنبلی ساکن بغداد قرار گرفت؛ بعدها به تعصب برضد حنبلی ها متهم شد. در کلام متمایل به ابوالحسن اشعری بود. به مانند برخی از علمای اهل سنت، احادیثی در فضائل اهل بیت نقل کرده اما به برخی بزرگان شیعه مانند شیخ مفید ابراز دشمنی کرده است. بیشتر کسانی که شرح حالش را نوشته اند بر علم فراوان به ویژه در حدیث، تأکید کرده اند. ابن جوزی، از مخالفانش که سه کتاب در رد خطیب نوشته است، معتقد بود علم حدیث با او ختم شده است.
شهرت خطیب بغدادی به دلیل اثرش «تاریخ مدینةالسلام» یا همان «تاریخ بغداد» است که در حقیقت دانشنامه ای است که در آن شرح حال بیش از ۷۸۰۰ تن از علما و شخصیت ها (شامل زنان) را نوشته است. در این کتاب، به عنوان یک حدیث شناس، علاوه بر اساتید افراد بر درستی حدیث هایشان نیز نظر داده است.

[ویکی اهل البیت] خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی بن ثابت احمد بن مهدی( 392- 463 ه) در محل تولدش دو قول است: برخی غزیه در اطراف حجاز را محل ولادت او دانسته اند و برخی روستایی در هنیقه را.
پدرش در جامع روستا به مدت بیست سال به ایراد خطابه اشتغال داشت. از اینرو فرزندش را به هلال بن عبداللّه طیبی سپرد تا به او ادب و قرآن بیاموزد، چنانکه در قرائات از منصور حبّال نیز بهره مند گشت. در حلقه درس ابوالحسن بن رزقویه در جامع بغداد به استماع حدیث نشست و به مجالس ابی حامد اسفراینی، فقیه شافعی، نیز رفت و آمد داشت. بعد از وفات حبّال، خطیب از ابن صیدلانی که به تعلیم قرائات در جامع دار قطنی اشتغال داشت بهره برد. پس از آن به حلقه ابن رزقویه بازگشت و تا سال 412 ه در آن حلقه حضور داشت. وی همچنین از محدث بزرگ دیگری چون ابوبکر برقانی که خطیب به وی بسیار احترام می گذاشت، بهره مند گشت. وی علاوه بر حدیث از محضر فقهایی چون ابی الطیب طبری و احمد بن محمد محاملی فقه آموخت. خطیب از تعداد زیادی از علمای بغداد و نیز علمایی که به این شهر وارد می شدند استفاده کرد از جمله: ابوالقاسم عبید بن احمد ازهری، ابومحمد حسن بن محمد خلال بغدادی، ابن توزی، ابوالقاسم علی بن محسن تنوخی، ابومحمد حسن بن علی جوهری و غیره.
وی در جستجوی دانش سفرهای متعددی انجام داد. سفرهایی به شهرها و روستاهایی چون: عکبرا، بعقوبه، انبار، نهروان، درزیجان، کوفه، بصرة، نیشابور، حلوان، اسدآباد، همدان، ری، ساوه، دمشق، صور، مکة، بیت المقدس و...
درباره شخصیت وی نوشته اند که مردی باوقار و خوش لباس و دارای مروت و اهل بخشش و تواضع بود هیچ اشتیاقی به تقرّب با سلاطین و ثروتمندان نداشت. با این همه از گزند تیغ تهمت دشمنان بی نصیب نماند تا جائیکه برخی او را به شرب خمر و برخی به انحراف جنسی متهم ساختند. ولی اینهمه باشخصیت علمی او سازگار نیست علاوه بر اینکه راویان برخی از این گونه اخبار مورد اطمینان نیستند.
بیشتر همت و تلاش خطیب مصروف حدیث و علوم مرتبط با آن گشت هر چند به فقه و اصول و نیز ادبیات و تاریخ و اخبار نیز اهمیت می داد. وی در اصول پیرو مذهب اشعری و در فروع پیرو مذهب شافعی بود. برخی از معاصرین وی او را توثیق کرده اند و برخی دیگر که از دشمنان وی به شمار می روند دانش او را خدشه دار دانسته اند, برخی او را متهم به روایت از ضعفاء کرده اند و برخی دیگر او را فردی متعصب که با حنابله ضدیت دارد معرفی نموده اند.
1- الأمالی 2- حدیث النزول 3- کتاب السنن 4- المسلسلات 5- اطراف الموطأ 6- الکفایة فی علم الروایة 7- تاریخ بغداد 8- مناقب شافعی و غیره.
خطیب بغدادی در رمضان سال 463 ه به بیماری دچار شد و دستور داد تمام دارایی اش را به دیگران بدهند. همچنین کتاب هایش را وقف مسلمانان کرد. وی در ذی حجه همان سال بدرود حیات گفت و در مقبره باب حرب در کنار بشر حافی به خاک سپرده شد.
«تاریخ بغداد» از مهمترین و بزرگ ترین تألیفات خطیب بغدادی است. چرا که کتاب شرح حال 7831 محدث و دیگر صاحبان علوم مختلف و رجال اجتماعی و دولتی را در خود جای داده است. اهمیت این کتاب از جهت حیات علمی در اینست که این کتاب از روشهای تدریس و رویه های علما در برخورد با شاگردانشان و نیز از مدارسی که در دو قرن 4 و 5 هجری وجود داشته و حلقات علمی و نشست ه ای دانشمندان در مساجد به جهت حدیث کردن و تدریس، گزارشی می دهد. چنانکه از نشاط علمی موجود در شهرهای اسلامی آن دوران خبر می دهد.