نامه

نامه . [ م َ / م ِ ] (اِ) پهلوی «نامک » (= کتاب ) مأخوذ از «نام »، کردی «نامه » (= مراسله ) (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). مکتوب . قرطاس قرطس . (منتهی الارب ). کتابت . (برهان قاطع). (آنندراج ) (انجمن آرا). کاغذی که به نام کسی نوشته شود. (فرهنگ نظام ). نوشته . مکتوب . رقعه . تعلیقه . خط. کتابت . (ناظم الاطباء). مراسله . مرقومه . (لغات فرهنگستان ). رقیمه . کاغذ که به کسی نویسند :
سخن نیز نشنید و نامه نخواند
مرا پیش تختش به پایان نشاند.

فردوسی .

سر نامه بود از نخست آفرین
ز دادار بر شهریار زمین .

فردوسی .

فرستاده آمد چو باد دمان
رسانید نامه برِ پهلوان .

فردوسی .

نامه ٔ نانوشته برخوانَد
خاطر پاک او به روز هزار.

فرخی .

نامه نویسد بدیع و نظم کند خوب
تیغ زند نیک و پهنه بازدو چوگان .

فرخی .

همچو نوباوه برنهد بر چشم
نامه ٔ او خلیفه ٔ بغداد.

فرخی .

خواجه گفت : هنوز چیزی نشده است نامه ها نوشت به انکار وی و ملامت . (تاریخ بیهقی ص 294). نماز دیگر وزیر و استادم برگشتند به دیوان و مرا بخواندند و نامه نسخت کردن گرفتم . (تاریخ بیهقی ص 379).
چو دیر آیدت پاسخ نامه باز
بدان کاوفتاده ست کاری دراز.

اسدی .

به نامه درشتی فراوان مگوی
که تنگی دل شاه دانند از اوی .

اسدی .

نیست بر عقل میر هیچ دلیل
راهبرتر ز نامه های دبیر.

ناصرخسرو.

اینک پدرْت نامه ٔ چرخست سوی تو
مر فعل چرخ را جز از این نامه برمخوان .

ناصرخسرو.

دل تو نامه ٔ عقل و سخنْت عنوان است
بکوش سخت و نکو کن ز نامه عنوان را.

ناصرخسرو.

نامه نوشتم به خون دیده ولیکن
هیچ نماند ز خون دیده ٔ گریان .

بوالفرج .

تو باز به صحبت من ای جان جهان
چون نامه دوروئی و چو خامه دوزبان .

عبدالواسع.

آن روز که جان نامه ٔ عشق تو بخواند
دل دست ز جان بشست و دامن بفشاند.

انوری .

چون سوی تو نامه ای نویسم ز نخست
یا از پی قاصدی کمر بندم چست .

خاقانی .

این سربه مهر نامه به آن دلستان رسان
کس را خبر مکن که کجا می فرستمت .

خاقانی .

هر نقطه که از نوک خامه ٔ او بر دیباچه ٔ نامه می چکید خالی بود بر روی فضل . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 236).
دیر شد تا نامه ای از تو نیامد سوی ما
گرچه چندین قاصدان نامه بر بازآمدند.

کمال اسماعیل .

وصول نامه ٔ فتح و فروغ روی ظفر
به پیک تیر و رخ تیغ خونفشان باشد.

اثیر اومانی .

مهر از سر نامه برگرفتم
گفتی که سر گلابدان است .

سعدی .

گوینده را چه غم که نصیحت قبول نیست
گر نامه رد کنند گناه رسول نیست .

سعدی .

نامه سهل است نوشتن به تولیکن ترسم
که تو آن نامه نخوانی که در آن نام من است .

اوحدی .

آن غالیه خط گر سوی ما نامه نوشتی
گردون ورق هستی ما درننوشتی .

حافظ.

صد نامه فرستادم و آن پیک سواران
پیکی ندوانید و پیامی نفرستاد.

حافظ.

ما چو دوریم از درت آخر گهی
نامه ای بنویس و پیغامی بده .

شاهی .

چون محرم رازی به جهان یافت نشد
با نامه و خامه درد دل می گویم .

جامی .

چون ز سوز دل خود نامه نویسیم به یار
الف آه بودنامه ٔ پیچیده ٔ ما.

مشفقی تاجیکستانی .

کرده تحریر غمت در نامه هر جا مشفقی
خامه ٔ او همچونی در ناله ٔ زار آمده ست .

مشفقی .

ز بس در نامه شرح آرزومندی رقم کردم
قلم شد سرگران از نامه ٔ مهر و وفای من .

مشفقی .

چون قلم سوختی از آتش دل نامه ٔ من
اگر از آب دو چشمم نشدی تر کاغذ.

هلالی .

در فراقت مینویسم نامه و از دست من
خامه خون میگرید و خط خاک بر سر میکند.

فیضی .

آنکه صد نامه ٔ ما دید و جوابی ننوشت
سطری از غیر نیامد که کتابی ننوشت .

نظیری .

در وصالی که شود زود میسر مزه نیست
چند روزی بمیان نامه و پیغام خوش است .

طالب .

من که باشم کز چو من بیقدر یاد آورده ای
نامه از رشک همین معنی به خود پیچیده است .

کلیم .

تا رفت بدو نامه ٔ ننوشته فرستم
یعنی که ز هجران توام دیده سفید است .

کلیم .

بوسه را در نامه می پیچد برای دیگران
آنکه میدارد دریغ از عاشقان پیغام را.

صائب .

قاصدان را یک قلم نومید کردن خوب نیست
نامه ٔ ما پاره کردن داشت گر خواندن نداشت .

صائب .

ز هر کس نامه ای آید زند چون شاخ گل بر سر
همین آن سنگدل مکتوب ما را پاره می سازد.

صائب .

که نامه ٔ من مسکین برد به سلطانی
که ره به بام ندارد کبوتر حرمش .

عاشق اصفهانی .

نامه ٔ ما رااگر از ننگ نتوانی گرفت
میتوان از عجز قاصد یافتن پیغام ما.

عاشق .

قاصد ادای نامه تواند نه عرض شوق
حیف از زبان که بال کبوتر نمیشود.

امینی شاملو.

تا چند ز خون مژه در کوی تو احباب
صد نامه نویسند و جواب از تو نخواهند.

فروغی .

آخر سر ما را به مکافات بریدند
در نامه ٔاو بس که سر خامه بریدیم .

فروغی .

پیک دلاَّرام دی درآمدم از در
نامه ای آورد سربه مهر ز دلبر.

قاآنی .

چون شرح اشتیاق نویسم که نامه را
شوید سرشک و گریه امانم نمی دهد.

دهقان سامانی .

چگونه نامه توانم نوشت بر محبوب
که اشک دیده ٔ من شستشو کند مکتوب .

دهقان .

زشیرین بر زبانش نام هم نیست
سزای نامه و پیغام هم نیست .

وصال .

فرستی نامه ای همراه او نیز
عباراتی سراسر شکوه آمیز.

وصال .

به افسون رای خسرو را بر آن داشت
که می باید به شیرین نامه بنگاشت .

وصال .

هزار نامه نوشتی به دیگران ز وفا
به نام ما ننهادی به کاغذی قلمی .

طایر شیرازی .

برای آنکه از شوق ار نمیرم میرم از غیرت
جواب نامه ام را از خط اغیار بنویسد.

طایر.

ز سوز عشق هرگه می نویسم نامه دلبر را
فتد از نامه ام آتش پر و بال کبوتر را.

طایر.

درانتظار تو مرغی گر از سرم گذرد
ز جا جهم که مگر نامه ای رسید از تو.

لسانی .

بگیر از دست قاصد نامه ای را گر نمی خوانی
ندارد گرچه واکردن بهم پیچیدنی دارد.

راقم .

صد نامه نوشتیم و جوابی ننوشتی
این هم که جوابی ننویسند جوابی است .

راغب تبریزی .

نشان یافتن صد هزارمضمون است
نخوانده نامه ٔ ما را چو دوست پاره کند.

جعفر ساوه ای .

جواب نامه ای از بس ز جانان دیر می آید
جوان گر می رود قاصد به کویش پیر می آید.

معلوم شبستری .

بسی خشنود می آید بسویم قاصدش گویا
که غیراز نامه حرفی از زبان یار هم دارد.

میلی .

چو خواهم نامه ات بر بال مرغ نامه بر بندم
نخست از رشک مرغ نامه بر را بال بربندم .

عذری .

خواهی ای قاصد اگر نامه ٔ تو خوانده شود
به که پیشش بنهی نامه و نامم نبری .

محمد میرک صالح .

مباداسیل اشکم محو سازد حرفی از نامه
به دستی نامه از قاصد به دستی چشم تر گیرم .

هدایت .

ز شوق آن خط مشکین چو مهر از نامه برگیرم
اگر صد بار خوانم تا به پایانش ز سر گیرم .

هدایت .

درد دل را حالیا در نامه می پیچم که کاش
دل به درد آید ترا بر حال غم انگیز ما.

ممتاز.

تو قاصد ار نفرستی و نامه ننویسی
از این طرف که منم راه کاروان بازاست .

قاسمی .

رسید قاصدم از پیش یار و میگوید
گرفت نامه و از هم درید و هیچ نگفت .

؟

خرم آن دم که ز در قاصد دلدار آید
نامه ناخوانده هنوز از عقبش یار آید.

؟

از برای نامه ٔ ما قاصدی در کار نیست
کاروان اشک ما منزل به منزل میرود.

؟

ندارد نامه ای قاصد به کف اما ز کوی او
بسی خرسند می آید ندانم چیست پیغامش .

؟

احوال ما ز حوصله ٔ نامه بیش بود
برخی از آن به بال کبوتر نوشته ایم .

؟

نامه ٔ من میرود نزدیک دوست
کاشکی من نامه ٔخود بودمی .

؟

مردم دیده به پای قلم افتد هر دم
که مرا نقطه ٔ حرفی کن و با نامه فرست .

؟

منت از بال کبوتر نکشم ای صیاد
خودبخود نامه ٔ من شوق پریدن دارد.

؟

|| کتاب ، همچون شاهنامه و فرس نامه و بازنامه و امثال آن . (برهان قاطع). کتاب . (آنندراج ) (جهانگیری ) (انجمن آرا) (از ناظم الاطباء). هر نوشته و کتاب مثل شاهنامه و مرزبان نامه . (فرهنگ نظام ). صحیفه . (مهذب الاسماء). کتاب . صحیفه . (السامی ).سفر. قط. (ترجمان القرآن ). سفر. طرس . (دهار). ذبر. کتاب . قط. ملیکة. لسان . مُلَظَّه . صحیفه . (منتهی الارب ) :
سرانجام آغاز این نامه کرد
جوان بود چون سی و سه ساله مرد.

بوشکور.

بگویش که من نامه ٔ نغزناک
فرازآوریدستم از مغز پاک .

بوشکور.

بدین نامه من دست کردم دراز
به نام شهنشاه گردن فراز.

فردوسی .

یکی نامه بود از گه باستان
فراوان بدان اندرون داستان .

فردوسی .

نبیند کسی نامه ٔ پارسی
نوشته به ابیات صد بار سی .

فردوسی (شاهنامه چ دبیرسیاقی ج 5 ص 2477).

باغ چون مجلس کسری شده پر حور و پری
راغ چون نامه ٔ مانی شده پر نقش و صور.

فرخی .

نامه ٔ مانی با نامه ٔ تو ژاژ است
شعر خوارزمی با شعر تو لامانی .

فرخی .

گویند نخستین سخن از نامه ٔ پازند
آن است که با مردم بداصل مپیوند.

لبیبی .

نامه ٔ شاهان عجم پیش خواه
یکره بر خود به تأمل بخوان .

ناصرخسرو.

ز نامه های کهن نام خسروان برخوان
یکی جریده ٔ پیشینیان به پیش آور.

ناصرخسرو.

بخوان آن نامه کاندر نامه ٔ خویش
نشان دادت بسی آن مرد تازی .

ناصرخسرو.

کی بود چون فتح سلطان داستان کودکان
نامه ٔ مانی کجا چون مصحف قرآن بود.

امیرمعزی .

بر گل نو زندواف مطربی آغاز کرد
خواند به الحان خوش نامه ٔ پازند و زند.

سوزنی .

- نامه ٔاعمال ؛ نامه ای که فرشتگان نیک و بد هر کس رادر آن نویسند :
تا به هنگام خواندن نامه
خجلی نایدت به روز نشور.

ناصرخسرو.

پیشتر آنکه ازاین خانه بخوانندم
نامه ٔ خویش هم امروز فروخوانم .

ناصرخسرو.

به نامه درون جمله نیکی نویس
که در دست تست ای برادرقلم .

ناصرخسرو.

آن نامه نشان روسیاهی است
نامش چو نوشته شد گواهی است .

نظامی .

نی چو حاکم اوست گرد او مگرد
تا شوی نامه سیاه و روی زرد.

مولوی .

بدگمان باشد همیشه زشت کار
نامه ٔ خود خواند اندر حق یار.

مولوی .

نامه ٔ عیب کسان گیرم که برخوانی چو آب
نیم حرف از نامه ٔ خود برنمی خوانی چه سود.

اوحدی .

سیه شد نامه ٔ ما تا بحدی
که نبود از سفیدی جای مدی .

وحشی .

منم چون نامه ٔ خود روسیاهی
سیه رومانده ای بی روی و راهی .

وحشی .

بروز حشر که اعمال خویش عرضه دهند
سواد زلف بتان نامه ٔ سیاه من است .

قاآنی .

رجوع به نامه سیاه شود.
|| فرمان . (برهان قاطع) (ناظم الاطباء). حکم . منشور پادشاهان . (آنندراج ) (انجمن آرا) :
ای خسروی که نزد همه خسروان دهر
بر نام و نامه ٔ تو نوا و فرسته شد.

دقیقی .

و منشور و نامه در دیبای سیاه پیچیده . (تاریخ بیهقی ص 376).
نامه ٔ آزادی آمده ست سوی من
پنهان درشد ز خلق در دل و جانم .

ناصرخسرو.

- روزنامه ؛ جریده . مجله . در تداول امروز: مطبوعاتی که به صورت روزانه یا هفتگی یا ماهانه نشر شود.
|| دستورالعمل . سرمشق . (ناظم الاطباء). || خط تعلیق را نیز گویند به اعتبار اینکه احکام و فرامین را به آن خط مینویسند. (برهان قاطع). خط تعلیق . (ناظم الاطباء). || به معنی سیلاب هم آمده است . (برهان قاطع). سیلاب . توجبه . || آئینه . مرآت . (ناظم الاطباء).
ترکیب ها:
- آئین نامه . اجاره نامه . اجازه نامه . اندرزنامه . بارنامه . بازنامه . باشنامه . بخشنامه . برنامه . بیان نامه . بیزاری نامه . بیعنامه . پندنامه . تسلیت نامه . توبه نامه . خدای نامه . خوابنامه . دعانامه . دعوت نامه . روزنامه . روشنی نامه . زیارت نامه . ساقی نامه . سالنامه . سفرنامه . سوکنامه . سوگندنامه . شاهنامه .شبنامه . شناسنامه . شهادتنامه . صلح نامه . طلاقنامه . عقدنامه . عنایت نامه . فالنامه . کارنامه . کابین نامه . گاهنامه . گذرنامه . گزارش نامه . گزارنامه . گزاره نامه . گشادنامه . گنج نامه . گواهی نامه . لعنت نامه . لغت نامه . مرامنامه . مغنی نامه . مناقب نامه . منقبت نامه . نظامنامه . نفرین نامه . ننگنامه . ورنامه . وصیت نامه . وکالت نامه .
- نامه ٔاسرار ؛ نامه ٔ اعمال . رجوع به نامه ٔ اعمال شود :
خوانند بر تو نامه ٔ اسرار بی حروف
دانند کرده های تو بی آنکه بنگرند.

ناصرخسرو.

- نامه ٔ ایزدی ؛ کلام اﷲ. کتاب اﷲ. قرآن .
- نامه ٔ خاقانی ؛ فرمان پادشاهی . (ناظم الاطباء).
- نامه ٔ دلگشا؛ مکتوبی که خوشحالی و سرور آرد. (ناظم الاطباء).
- نامه ٔ همایون ؛ فرمان همایون . (ناظم الاطباء).

چیزی که در کاغذ برای شخصی می نویسیم را نامه می گویند

نامه: به معنی کتاب . در پهلوی نامگnāmag بوده است.
( ( از این نامور نامهٔ شهریار،
به گیتی، بمانم یکی یادگار. ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 211 )

طومار

صحیفه