مترادف ترازو : قپان، قسطاس، میزان، معیار، عدالت، عدل
ترازو
مترادف ترازو : قپان، قسطاس، میزان، معیار، عدالت، عدل
فارسی به انگلیسی
balance, scale
فارسی به عربی
مقیاس , میزان
مترادف و متضاد
درجه، تناسب، وزن، ترازو، نسبت، اندازه، معیار، پوسته، مقیاس، پله، فلس، گام، کفه ترازو، مقیاس نقشه، خط مقیاس، هر چیز مدرج، وسیله سنجش، هر چیز پله پله، اعداد روی درجه گرما سنج و غیره، پولک یا پوسته بدن جانور
میزان، تعادل، توازن، ترازو، تراز، موازنه، تتمه حساب
قپان، قسطاس، میزان
معیار
عدالت، عدل
۱. قپان، قسطاس، میزان
۲. معیار،
۳. عدالت، عدل
فرهنگ فارسی
آلت وزن کردن، آلتی که چیزی رادر آن میگذارندووزن، آن رامعین میکنند
۱- آلتی که برای اندازه گرفتن وزن اجسام بکار رود و اساس آن از یک شاهین و دو کفه تشکیل شدهاست . معمولا جسم وزن کردنی را در یک کفه و وزنه هایی برای تعیین سنگینی جسم در کف. دیگر قرار دهند تا آنجا که شاهین آن بحال تعادل بوسیل. عقربه ای که روی صفح. مدرجی با حرکت شاهین در حرکت است نشان داده شود و همچنین ممکن است ترازو دارای یک کفه باشد. مانند ترازوی آلمانی . ۲- برج میزان . ۳- عدل عدالت .
۱- آلتی که برای اندازه گرفتن وزن اجسام بکار رود و اساس آن از یک شاهین و دو کفه تشکیل شدهاست . معمولا جسم وزن کردنی را در یک کفه و وزنه هایی برای تعیین سنگینی جسم در کف. دیگر قرار دهند تا آنجا که شاهین آن بحال تعادل بوسیل. عقربه ای که روی صفح. مدرجی با حرکت شاهین در حرکت است نشان داده شود و همچنین ممکن است ترازو دارای یک کفه باشد. مانند ترازوی آلمانی . ۲- برج میزان . ۳- عدل عدالت .
دستگاهی برای اندازه‌گیری جرم یا وزن
فرهنگ معین
(تَ ) [ په . ] (اِ. ) ۱ - ابزاری برای وزن کردن اجسام . ۲ - نام هفتمین برج از دوازده برج منطقه البروج که خورشید در حرکت ظاهری خود مهر ماه در این برج دیده می شود.
لغت نامه دهخدا
ترازو. [ ت َ ](اِ) آلتی باشد که چیزها را بدان وزن کنند. (برهان )(از انجمن آرا) (از آنندراج ). آلتی که بدان وزن چیزها را معین کنند، و بتازی میزان گویند. (ناظم الاطباء). محمد معین در حاشیه ٔ برهان آرد: پهلوی «ترازوک » ، ایرانی باستان «ترازو» ، «تره - آزو» ، «تره » از سانسکریت «تولتی » ، «تولیه » و «آز» ، از «از»، سانسکریت «اج » (راهنمائی کردن ، راندن ، پیش بردن ) - انتهی . بدان که چون مردمان قدیم از سکه خبری نداشتند لهذا لابد بودند که در تجارت خود نقره و طلا را وزن کنند، چنانکه در سفر پیدایش 23:16 وارد است که ابراهیم خلیل برای بنی حت چهارصد مثقال نقره برای قسمت مغاره مکفیله رد نمود. و تجار را عادت این بود که ترازو را با خود حمل کنند و نیز محک و عیار را همراه خود داشته باشند و موسی هم امر فرمود که ترازو و سنگ و «ایفه » و «هین » باید حق باشد. (سفر لاویان 19:36). اما بسا میشد که تجار ترازوی ناراست و کیسه سنگهای مغشوش میداشتند. (کتاب هوشع 12:7، کتاب میکاه 6:11). و فعلاً صورت ترازوها در دیوارهای هیاکل مصر موجود است . (قاموس کتاب مقدس ) :
جز برتری ندانی گویی که آتشی
جز راستی نجویی مانا ترازوی .
شنگینه برمدار ز چاکر
تا راست ماند او چو ترازو.
نارنج چو دو کفّه ٔ سیمین ترازو
هر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو.
چنان دو کفّه ٔ سیمین ترازو
که این کفّه شود زآن کفّه مایل .
هر کس .... مرکب است از چهار چیز... و هرگاه یک چیز از آنرا خلل افتد ترازوی راست نهاده بگشت . (تاریخ بیهقی ).
چون حجت گویم به ترازوی من اندر
گر پنج هزارید پشیزی نگرائید.
کار بی دانش مکن چون خرمنه
در ترازو بارت اندر یک پله .
بنزد عقل حکمت را ترازوست
ز یک من تا هزاران بار صد من .
گفته اند عدل ترازوی خداست در زمین . (عقدالعلی ).
زر به ترازو بخواه از من و با من مشو
گاهی چون زر دوروی گه چو ترازو دوسر.
آویخته کی بدی ترازو
گر زآنکه زبان بریده بودی ؟
بوسه ای کردم آرزو، گفتی
که ترازو بیار و زر برکش .
اگر صد گنج زر دارد چه حاصل
که سختن را ترازوئی ندارد.
جمله نفسهای تو ای بادسنج
کیل زیانست و ترازوی رنج .
مانده ترازوی تو بی سنگ و دُر
کیل تهی گشته و پیمانه پر.
دین که قوی دارد بازوت را
راست کند عدل ، ترازوت را.
ور ترازو نیست گر افزون دهیش
از قسم راضی نگردد زابلهیش .
من ترازوئی که میخواهم بده
خویشتن را کرمکن هر سو مجه .
هرکه را زر در ترازوست ، زور در بازوست . (گلستان ).
همه جان خواهد از عشاق مشتاق
ندارد سنگ کوچک در ترازو.
نقد هر عمر که در کیسه ٔ پندارم بود
کمتر از هیچ برآمد به ترازوی تواَم .
ترازو در کف بقال و من درصورتش حیران
بیا ای مشتری بنگر قمر در خانه ٔ میزان .
- ترازو برافراختن ؛ ترازو روان کردن . ترازو نهادن . کنایه از ترازو نصب کردن . (آنندراج ) :
به سیر سپهر انجمن ساختن
ترازوی انجم برافراختن .
و رجوع به ترازو نهادن شود.
- ترازو بر سنگ زدن ؛ ظاهراً بمعنی ترازو بر زمین زدن است . (آنندراج ) :
فلک یک شه برون ناورد همسنگش بموزونی
مگر زهره کنون بر سنگ خواهد زد ترازو را؟
- ترازو به (بر) زمین زدن ؛ کنایه از ابرام و سماجت طلب شدن . در حق معشوق عاشق کش می گویند. (از آنندراج ) :
بدور او فلک خودفروش چند زند
ز مهر و ماه عبث بر زمین ترازو را؟
- ترازو چشمه داشتن ؛کنایه از زیادتی و سنگینی یک پله ترازوست از پله ٔ دیگر. (برهان ) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از آنندراج ). عرب گوید یقال فیه عین . (آنندراج ) (فرهنگ رشیدی ) :
چو غرنیجی بمحشر زنده گردد
بسنجد طاعتش ایزد بمیزان
کم آیدطاعتش گوید خدایا
ترازو چشمه دارد سر بگردان .
- ترازو روان کردن ؛ ترازو نهادن . ترازو برافراختن . کنایه از ترازو نصب کردن . (آنندراج ) :
ترازوی همت روان میکنم
سبک سنگی خسروان میکنم .
و رجوع به ترازو نهادن شود.
- ترازوی آسمان سنجی ؛ ترازوی انجم . اصطرلاب :
در ترازوی آسمان سنجی
بازجستند سیم ده پنجی .
و رجوع به ترازوی انجم شود.
- ترازوی آهنین دوش ؛ یعنی آن ترازو که دسته ٔوی آهنین باشد. (آنندراج ).
- ترازوی انجم ؛ کنایه از اصطرلاب . (آنندراج ) (ناظم الاطباء) :
بسیر سپهر انجمن ساختند
ترازوی انجم برافراختند.
- ترازوی پولادسنجان ؛ کنایه از نیزه و سنان مبارزان است . (برهان ) (ناظم الاطباء).نیزه ٔ مبارزان . (فرهنگ رشیدی ) (غیاث اللغات ) (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ سازمان ). مزیدعلیه ترازوی پولادسنج که ترکیب توصیفی است ، و ترازو کنایه از نیزه که صورت ترازو دارد در حق آنکه در وسط آن جای قبض میباشد و هردو طرف آنرا که یکی را بزبان هندی پهل خوانند و دوم را بوری نامند، بدو کفه ٔ ترازو مناسب است ، و می توان گفت که الف و نون در این ترکیب علامت جمع است و پولادسنج کنایه از مردم مباشر به اسلحه ، و بر این تقدیر ترازوی پولادسنجان کنایه از نیزه ٔ مبارزان بود :
ترازوی پولادسنجان به میل
ز کفّه بکفّه همی راند سیل .
- ترازوی دوسر ؛ ترازوی قلب . ترازوی خلاف عدل :
گر زآنکه چون ترازوی دونان دوسر نئی
زآن شیرزاد سنبله بالا چه خواستی ؟
و رجوع به ترازوی عدل و ترازوی سنگ زن شود.
- ترازوی راستانه ؛ ترازو که در هر دو کفه ٔ آن کمی و بیشی نباشد. ترازوی عدل :
این عالم سنگ است و آن دگر زر
عقل است ترازوی راستانه .
و رجوع به ترازوی عدل شود.
- ترازوی زر ؛ کنایه از آفتاب عالمتاب است . (برهان ). کنایه از آفتاب ، و ترک چین و ترک نیمروز و ترنج زر و ترنج مهرگان مترادف آنست . (آنندراج ). ترک چین و ترک نیمروز و ترنج زر و ترنج مهرگان کنایه از آفتاب است . (انجمن آرا). آفتاب . (ناظم الاطباء).
- ترازوی سخن ؛ وسیله ٔ سنجش سخن . دانش و علمی که سخن صواب را از ناصواب بازشناسد. منطق . علم میزان :
آنکه ترازوی سخن سخته کرد
بختوران را بسخن پخته کرد.
- ترازوی سنگ زن ؛ ترازو که یک پله ٔ آن زیاده باشد و دیگر کم . (غیاث اللغات ). مثل ترازوی قلب ، و آنرا تنها سنگ زن نیز گویند. (آنندراج ) :
زنان را ترازو بود سنگ زن
بود سنگ مردان ترازوشکن .
- ترازوی شرع ؛ میزان دین . محک شرع . اصولی که به آن وسیله در شرع صواب را از ناصواب بازشناسد. حکم شرعی . حکم خدایی . دین :
در ترازوی شرع و رشته ٔ عقل
فلسفه فلس دان و شعرشعیر.
- ترازوی عاشقی ؛ محک عاشقی . وسیله ٔ آزمایش عاشق :
اینجا و در دمشق ترازوی عاشقی است
لاف از دمشق بس که ترازوت بی زر است .
- ترازوی عدل ؛ ترازو که به سنجیدن در هر دو پله ٔ آن کمی و بیشی نباشد بلکه برابر باشد. (غیاث اللغات ) (آنندراج ).
و رجوع به ترازوی راستانه شود.
- ترازوی قلب ؛ ترازوی که یک طرفش کم بود و طرف دیگر زیاده . (آنندراج ) :
ای کرده ترازو نمایان
میزان و حمل دو کفّه ٔ آن
سنجیده دغل همیشه بازوت
قلب است بهر دو سر ترازوت .
- ترازوی قیامت ؛ ترازوی که روز قیامت اعمال مردم بدان بسنجند. (آنندراج ). ترازوی محشر. ترازوی یوم الحساب . میزان :
تا چو عمل سنج سلامت شوی
چرب ترازوی قیامت شوی .
در ترازوی قیامت نیست صائب سنگ کم
عشق در یک پله دارد کعبه و بتخانه را.
مهیا شو دلا در عشق انواع ملامت را
که سنگ ِ کم نمی باشد ترازوی قیامت را.
- ترازوی کلام ؛ میزان شعر. (ناظم الاطباء). و رجوع به ترازوی نظم شود.
- ترازوی محشر ؛ ترازوی قیامت . میزان :
سنگی است حلم او که نگردد ز سیل خشم
آن سنگ در ترازوی محشر نکوتر است .
و رجوع به ترازوی قیامت شود.
- ترازوی نارنج ؛ اطفال جهت بازی از پوست ترنج و لیمو و غیره میسازند :
بر مه آن روز ترنج ذقنش می چربید
که ببازیچه ٔ نارنج ترازو میساخت .
- ترازوی نظم ؛ کنایه از علم عَروض که اوزان و بحور شعر بدان معلوم میشود. (آنندراج ). و رجوع به ترازوی کلام شود.
- ترازوی یوم الحساب ؛ ترازوی محشر. ترازوی قیامت . میزان :
جانْشان گران چو خاک و سر بادسنجشان
بی سنگ چون ترازوی یوم الحسابشان .
ورجوع به ترازوی قیامت شود.
- علم ترازو ؛ علم منطق :
یکی علم منطق که او علم ترازوست . (دانشنامه ٔ علائی ).
رجوع به منطق شود.
- کج ترازو ؛ آنکه ترازویش کج و ناراست باشد. آنکه ترازوی او دوسر و قلب باشد :
سوم کج ترازوی ناراست خوی
ز فعل بدش هرچه خواهی بگوی .
|| نام برج میزان هم هست که ازجمله ٔ دوازده برج فلکی است . (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ). برج هفتم از دوازده برج فلکی که بتازی میزان گویند و چون خورشید در مقابل آن درآید اول فصل پائیز و استوای لیل و نهار بود. (ناظم الاطباء). خوارزمی ، ترازک . (از حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
چو کیهان ببرج ترازو شود
جهان زیر نیروی بازو شود.
ز برج بره تا ترازو جهان
دمی تیرگی دارد اندر نهان .
باز دوپیکر و ترازو و دول
ز هوا یافت بهره بیش ممول .
گوئی بهای باده ٔ عیدی است آفتاب
زآن رفت در ترازو و سختند چون زرش .
فلک طفل خویی است ، کاندر ترازو
ز خورشید نارنج گیلان نماید.
چون زر سرخ سپهر، سوی ترازو رسید
راست برابربداشت کفّه ٔ لیل و نهار.
چو زهره برگشاده دست و بازو
بهای خویش دیده در ترازو.
نظامی (خسرو و شیرین چ وحید ص 106).
تا شب او را چقَدَر قَدْر هست
زهره ٔ شب سنج ترازو بدست .
کنون که خور به ترازو رسید و آمد تیر
شدند راست شب و روز چون ترازو و تیر.
- ترازوی چرخ ؛ برج میزان باشد. (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- ترازوی فلک ؛ برج میزان . (آنندراج ). ترازوی چرخ . (ناظم الاطباء) :
گر بهمه ترازوئی زرّ خلاص درخورد
خور به ترازوی فلک هست چو زر به درخوری .
باز چو زرّ خالصش سخت ترازوی فلک
تا حلی خزان کند صنعت باد آذری .
بخت بر زرهای انجم در ترازوی فلک
نقش نام اخستان کامران انگیخته .
|| قوّت و پایه . (ناظم الاطباء).
- همترازو ؛ هم قوت و همپایه . (انجمن آرا) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) :
سیه کوله ٔ گردبازو منم
گران کوه را همترازو منم .
بداد و دهش چیره بازو بود
جهانبخش بی همترازو بود.
بکوشید با همترازوی خویش .
|| سقوط. || قلع و قمع. || فرار از جنگ . (ناظم الاطباء). || ادراک و درک . (برهان ). عقل . (انجمن آرا) (آنندراج ). فهم و دریافت . (ناظم الاطباء). || عدل و عدالت . (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ). عدل و عدالت و اعتدال . (ناظم الاطباء). بهمه ٔ معانی رجوع به میزان شود.
جز برتری ندانی گویی که آتشی
جز راستی نجویی مانا ترازوی .
رودکی (از دیوان فرخی چ دبیرسیاقی ص 401).
شنگینه برمدار ز چاکر
تا راست ماند او چو ترازو.
لبیبی .
نارنج چو دو کفّه ٔ سیمین ترازو
هر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو.
منوچهری .
چنان دو کفّه ٔ سیمین ترازو
که این کفّه شود زآن کفّه مایل .
منوچهری .
هر کس .... مرکب است از چهار چیز... و هرگاه یک چیز از آنرا خلل افتد ترازوی راست نهاده بگشت . (تاریخ بیهقی ).
چون حجت گویم به ترازوی من اندر
گر پنج هزارید پشیزی نگرائید.
ناصرخسرو.
کار بی دانش مکن چون خرمنه
در ترازو بارت اندر یک پله .
ناصرخسرو.
بنزد عقل حکمت را ترازوست
ز یک من تا هزاران بار صد من .
ناصرخسرو.
گفته اند عدل ترازوی خداست در زمین . (عقدالعلی ).
زر به ترازو بخواه از من و با من مشو
گاهی چون زر دوروی گه چو ترازو دوسر.
مجیر بیلقانی .
آویخته کی بدی ترازو
گر زآنکه زبان بریده بودی ؟
خاقانی .
بوسه ای کردم آرزو، گفتی
که ترازو بیار و زر برکش .
خاقانی .
اگر صد گنج زر دارد چه حاصل
که سختن را ترازوئی ندارد.
خاقانی .
جمله نفسهای تو ای بادسنج
کیل زیانست و ترازوی رنج .
نظامی .
مانده ترازوی تو بی سنگ و دُر
کیل تهی گشته و پیمانه پر.
نظامی .
دین که قوی دارد بازوت را
راست کند عدل ، ترازوت را.
نظامی .
ور ترازو نیست گر افزون دهیش
از قسم راضی نگردد زابلهیش .
مولوی .
من ترازوئی که میخواهم بده
خویشتن را کرمکن هر سو مجه .
مولوی .
هرکه را زر در ترازوست ، زور در بازوست . (گلستان ).
همه جان خواهد از عشاق مشتاق
ندارد سنگ کوچک در ترازو.
سعدی .
نقد هر عمر که در کیسه ٔ پندارم بود
کمتر از هیچ برآمد به ترازوی تواَم .
سعدی .
ترازو در کف بقال و من درصورتش حیران
بیا ای مشتری بنگر قمر در خانه ٔ میزان .
وحشی .
- ترازو برافراختن ؛ ترازو روان کردن . ترازو نهادن . کنایه از ترازو نصب کردن . (آنندراج ) :
به سیر سپهر انجمن ساختن
ترازوی انجم برافراختن .
نظامی (از آنندراج ).
و رجوع به ترازو نهادن شود.
- ترازو بر سنگ زدن ؛ ظاهراً بمعنی ترازو بر زمین زدن است . (آنندراج ) :
فلک یک شه برون ناورد همسنگش بموزونی
مگر زهره کنون بر سنگ خواهد زد ترازو را؟
میرحسن دهلوی (از آنندراج ).
- ترازو به (بر) زمین زدن ؛ کنایه از ابرام و سماجت طلب شدن . در حق معشوق عاشق کش می گویند. (از آنندراج ) :
بدور او فلک خودفروش چند زند
ز مهر و ماه عبث بر زمین ترازو را؟
محمد قلی سلیم (از آنندراج ).
- ترازو چشمه داشتن ؛کنایه از زیادتی و سنگینی یک پله ترازوست از پله ٔ دیگر. (برهان ) (ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از آنندراج ). عرب گوید یقال فیه عین . (آنندراج ) (فرهنگ رشیدی ) :
چو غرنیجی بمحشر زنده گردد
بسنجد طاعتش ایزد بمیزان
کم آیدطاعتش گوید خدایا
ترازو چشمه دارد سر بگردان .
؟ (از انجمن آرا).
- ترازو روان کردن ؛ ترازو نهادن . ترازو برافراختن . کنایه از ترازو نصب کردن . (آنندراج ) :
ترازوی همت روان میکنم
سبک سنگی خسروان میکنم .
نظامی (از آنندراج ).
و رجوع به ترازو نهادن شود.
- ترازوی آسمان سنجی ؛ ترازوی انجم . اصطرلاب :
در ترازوی آسمان سنجی
بازجستند سیم ده پنجی .
نظامی .
و رجوع به ترازوی انجم شود.
- ترازوی آهنین دوش ؛ یعنی آن ترازو که دسته ٔوی آهنین باشد. (آنندراج ).
- ترازوی انجم ؛ کنایه از اصطرلاب . (آنندراج ) (ناظم الاطباء) :
بسیر سپهر انجمن ساختند
ترازوی انجم برافراختند.
نظامی .
- ترازوی پولادسنجان ؛ کنایه از نیزه و سنان مبارزان است . (برهان ) (ناظم الاطباء).نیزه ٔ مبارزان . (فرهنگ رشیدی ) (غیاث اللغات ) (فرهنگ خطی کتابخانه ٔ سازمان ). مزیدعلیه ترازوی پولادسنج که ترکیب توصیفی است ، و ترازو کنایه از نیزه که صورت ترازو دارد در حق آنکه در وسط آن جای قبض میباشد و هردو طرف آنرا که یکی را بزبان هندی پهل خوانند و دوم را بوری نامند، بدو کفه ٔ ترازو مناسب است ، و می توان گفت که الف و نون در این ترکیب علامت جمع است و پولادسنج کنایه از مردم مباشر به اسلحه ، و بر این تقدیر ترازوی پولادسنجان کنایه از نیزه ٔ مبارزان بود :
ترازوی پولادسنجان به میل
ز کفّه بکفّه همی راند سیل .
نظامی (از فرهنگ رشیدی ).
- ترازوی دوسر ؛ ترازوی قلب . ترازوی خلاف عدل :
گر زآنکه چون ترازوی دونان دوسر نئی
زآن شیرزاد سنبله بالا چه خواستی ؟
خاقانی .
و رجوع به ترازوی عدل و ترازوی سنگ زن شود.
- ترازوی راستانه ؛ ترازو که در هر دو کفه ٔ آن کمی و بیشی نباشد. ترازوی عدل :
این عالم سنگ است و آن دگر زر
عقل است ترازوی راستانه .
ناصرخسرو.
و رجوع به ترازوی عدل شود.
- ترازوی زر ؛ کنایه از آفتاب عالمتاب است . (برهان ). کنایه از آفتاب ، و ترک چین و ترک نیمروز و ترنج زر و ترنج مهرگان مترادف آنست . (آنندراج ). ترک چین و ترک نیمروز و ترنج زر و ترنج مهرگان کنایه از آفتاب است . (انجمن آرا). آفتاب . (ناظم الاطباء).
- ترازوی سخن ؛ وسیله ٔ سنجش سخن . دانش و علمی که سخن صواب را از ناصواب بازشناسد. منطق . علم میزان :
آنکه ترازوی سخن سخته کرد
بختوران را بسخن پخته کرد.
نظامی .
- ترازوی سنگ زن ؛ ترازو که یک پله ٔ آن زیاده باشد و دیگر کم . (غیاث اللغات ). مثل ترازوی قلب ، و آنرا تنها سنگ زن نیز گویند. (آنندراج ) :
زنان را ترازو بود سنگ زن
بود سنگ مردان ترازوشکن .
نظامی (از آنندراج ).
- ترازوی شرع ؛ میزان دین . محک شرع . اصولی که به آن وسیله در شرع صواب را از ناصواب بازشناسد. حکم شرعی . حکم خدایی . دین :
در ترازوی شرع و رشته ٔ عقل
فلسفه فلس دان و شعرشعیر.
خاقانی .
- ترازوی عاشقی ؛ محک عاشقی . وسیله ٔ آزمایش عاشق :
اینجا و در دمشق ترازوی عاشقی است
لاف از دمشق بس که ترازوت بی زر است .
خاقانی .
- ترازوی عدل ؛ ترازو که به سنجیدن در هر دو پله ٔ آن کمی و بیشی نباشد بلکه برابر باشد. (غیاث اللغات ) (آنندراج ).
و رجوع به ترازوی راستانه شود.
- ترازوی قلب ؛ ترازوی که یک طرفش کم بود و طرف دیگر زیاده . (آنندراج ) :
ای کرده ترازو نمایان
میزان و حمل دو کفّه ٔ آن
سنجیده دغل همیشه بازوت
قلب است بهر دو سر ترازوت .
واله هروی (خطاب به آفتاب ، از آنندراج ).
- ترازوی قیامت ؛ ترازوی که روز قیامت اعمال مردم بدان بسنجند. (آنندراج ). ترازوی محشر. ترازوی یوم الحساب . میزان :
تا چو عمل سنج سلامت شوی
چرب ترازوی قیامت شوی .
نظامی .
در ترازوی قیامت نیست صائب سنگ کم
عشق در یک پله دارد کعبه و بتخانه را.
صائب .
مهیا شو دلا در عشق انواع ملامت را
که سنگ ِ کم نمی باشد ترازوی قیامت را.
صائب (از آنندراج ).
- ترازوی کلام ؛ میزان شعر. (ناظم الاطباء). و رجوع به ترازوی نظم شود.
- ترازوی محشر ؛ ترازوی قیامت . میزان :
سنگی است حلم او که نگردد ز سیل خشم
آن سنگ در ترازوی محشر نکوتر است .
خاقانی .
و رجوع به ترازوی قیامت شود.
- ترازوی نارنج ؛ اطفال جهت بازی از پوست ترنج و لیمو و غیره میسازند :
بر مه آن روز ترنج ذقنش می چربید
که ببازیچه ٔ نارنج ترازو میساخت .
جامی (از آنندراج ).
- ترازوی نظم ؛ کنایه از علم عَروض که اوزان و بحور شعر بدان معلوم میشود. (آنندراج ). و رجوع به ترازوی کلام شود.
- ترازوی یوم الحساب ؛ ترازوی محشر. ترازوی قیامت . میزان :
جانْشان گران چو خاک و سر بادسنجشان
بی سنگ چون ترازوی یوم الحسابشان .
خاقانی .
ورجوع به ترازوی قیامت شود.
- علم ترازو ؛ علم منطق :
یکی علم منطق که او علم ترازوست . (دانشنامه ٔ علائی ).
رجوع به منطق شود.
- کج ترازو ؛ آنکه ترازویش کج و ناراست باشد. آنکه ترازوی او دوسر و قلب باشد :
سوم کج ترازوی ناراست خوی
ز فعل بدش هرچه خواهی بگوی .
سعدی (بوستان ).
|| نام برج میزان هم هست که ازجمله ٔ دوازده برج فلکی است . (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ). برج هفتم از دوازده برج فلکی که بتازی میزان گویند و چون خورشید در مقابل آن درآید اول فصل پائیز و استوای لیل و نهار بود. (ناظم الاطباء). خوارزمی ، ترازک . (از حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
چو کیهان ببرج ترازو شود
جهان زیر نیروی بازو شود.
فردوسی .
ز برج بره تا ترازو جهان
دمی تیرگی دارد اندر نهان .
فردوسی .
باز دوپیکر و ترازو و دول
ز هوا یافت بهره بیش ممول .
سنائی .
گوئی بهای باده ٔ عیدی است آفتاب
زآن رفت در ترازو و سختند چون زرش .
خاقانی .
فلک طفل خویی است ، کاندر ترازو
ز خورشید نارنج گیلان نماید.
خاقانی .
چون زر سرخ سپهر، سوی ترازو رسید
راست برابربداشت کفّه ٔ لیل و نهار.
خاقانی .
چو زهره برگشاده دست و بازو
بهای خویش دیده در ترازو.
نظامی (خسرو و شیرین چ وحید ص 106).
تا شب او را چقَدَر قَدْر هست
زهره ٔ شب سنج ترازو بدست .
نظامی .
کنون که خور به ترازو رسید و آمد تیر
شدند راست شب و روز چون ترازو و تیر.
؟ (از سندبادنامه ص 163).
- ترازوی چرخ ؛ برج میزان باشد. (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- ترازوی فلک ؛ برج میزان . (آنندراج ). ترازوی چرخ . (ناظم الاطباء) :
گر بهمه ترازوئی زرّ خلاص درخورد
خور به ترازوی فلک هست چو زر به درخوری .
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 429).
باز چو زرّ خالصش سخت ترازوی فلک
تا حلی خزان کند صنعت باد آذری .
خاقانی .
بخت بر زرهای انجم در ترازوی فلک
نقش نام اخستان کامران انگیخته .
خاقانی .
|| قوّت و پایه . (ناظم الاطباء).
- همترازو ؛ هم قوت و همپایه . (انجمن آرا) (آنندراج ) (ناظم الاطباء) :
سیه کوله ٔ گردبازو منم
گران کوه را همترازو منم .
نظامی .
بداد و دهش چیره بازو بود
جهانبخش بی همترازو بود.
نظامی .
بکوشید با همترازوی خویش .
نظامی .
|| سقوط. || قلع و قمع. || فرار از جنگ . (ناظم الاطباء). || ادراک و درک . (برهان ). عقل . (انجمن آرا) (آنندراج ). فهم و دریافت . (ناظم الاطباء). || عدل و عدالت . (برهان ) (انجمن آرا) (آنندراج ). عدل و عدالت و اعتدال . (ناظم الاطباء). بهمه ٔ معانی رجوع به میزان شود.
ترازو. [ ت َ ]( اِ ) آلتی باشد که چیزها را بدان وزن کنند. ( برهان )( از انجمن آرا ) ( از آنندراج ). آلتی که بدان وزن چیزها را معین کنند، و بتازی میزان گویند. ( ناظم الاطباء ). محمد معین در حاشیه برهان آرد: پهلوی «ترازوک » ، ایرانی باستان «ترازو» ، «تره - آزو» ، «تره » از سانسکریت «تولتی » ، «تولیه » و «آز» ، از «از»، سانسکریت «اج » ( راهنمائی کردن ، راندن ، پیش بردن ) - انتهی. بدان که چون مردمان قدیم از سکه خبری نداشتند لهذا لابد بودند که در تجارت خود نقره و طلا را وزن کنند، چنانکه در سفر پیدایش 23:16 وارد است که ابراهیم خلیل برای بنی حت چهارصد مثقال نقره برای قسمت مغاره مکفیله رد نمود. و تجار را عادت این بود که ترازو را با خود حمل کنند و نیز محک و عیار را همراه خود داشته باشند و موسی هم امر فرمود که ترازو و سنگ و «ایفه » و «هین » باید حق باشد. ( سفر لاویان 19:36 ). اما بسا میشد که تجار ترازوی ناراست و کیسه سنگهای مغشوش میداشتند. ( کتاب هوشع 12:7، کتاب میکاه 6:11 ). و فعلاً صورت ترازوها در دیوارهای هیاکل مصر موجود است. ( قاموس کتاب مقدس ) :
جز برتری ندانی گویی که آتشی
جز راستی نجویی مانا ترازوی.
تا راست ماند او چو ترازو.
هر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو.
که این کفّه شود زآن کفّه مایل.
چون حجت گویم به ترازوی من اندر
گر پنج هزارید پشیزی نگرائید.
در ترازو بارت اندر یک پله.
ز یک من تا هزاران بار صد من.
زر به ترازو بخواه از من و با من مشو
گاهی چون زر دوروی گه چو ترازو دوسر.
گر زآنکه زبان بریده بودی ؟
که ترازو بیار و زر برکش.
جز برتری ندانی گویی که آتشی
جز راستی نجویی مانا ترازوی.
رودکی ( از دیوان فرخی چ دبیرسیاقی ص 401 ).
شنگینه برمدار ز چاکرتا راست ماند او چو ترازو.
لبیبی.
نارنج چو دو کفّه سیمین ترازوهر دو ز زر سرخ طلی کرده برون سو.
منوچهری.
چنان دو کفّه سیمین ترازوکه این کفّه شود زآن کفّه مایل.
منوچهری.
هر کس.... مرکب است از چهار چیز... و هرگاه یک چیز از آنرا خلل افتد ترازوی راست نهاده بگشت. ( تاریخ بیهقی ).چون حجت گویم به ترازوی من اندر
گر پنج هزارید پشیزی نگرائید.
ناصرخسرو.
کار بی دانش مکن چون خرمنه در ترازو بارت اندر یک پله.
ناصرخسرو.
بنزد عقل حکمت را ترازوست ز یک من تا هزاران بار صد من.
ناصرخسرو.
گفته اند عدل ترازوی خداست در زمین. ( عقدالعلی ).زر به ترازو بخواه از من و با من مشو
گاهی چون زر دوروی گه چو ترازو دوسر.
مجیر بیلقانی.
آویخته کی بدی ترازوگر زآنکه زبان بریده بودی ؟
خاقانی.
بوسه ای کردم آرزو، گفتی که ترازو بیار و زر برکش.
فرهنگ عمید
ابزاری که چیزی را در آن می گذارند و وزن آن را معیّن می کنند.
=ترازوی انجم: (نجوم ) [قدیمی] اسطرلاب.
=ترازوی زر: [قدیمی، مجاز] خورشید.
=ترازوی انجم: (نجوم ) [قدیمی] اسطرلاب.
=ترازوی زر: [قدیمی، مجاز] خورشید.
دانشنامه عمومی
تَرازو؛ که میزان یا وزن سنج و جرم سنج نیز خوانده می شود، ابزاری است که برای سنجش مقدار (سنگینی) اجسام از آن استفاده می شود. ترازوهای سنتی معمولاً از خاصیت اهرم و دو کفه و یک عقربه میزان به نام شاهین تشکیل شده اند. برای سنجش وزن هر جسم از برابری آن با وزنه هایی پیش ساخته که بر اساس واحدهای وزنی اعم از مثقال و گرم و پوند و … در دسترس هستند استفاده می گردد.
قپان
باسکول
واژه تراز در فارسی به معنی هم سطح بودن است و ترازو یعنی «وسیله ای که با اصل هم سطحی» کار می کند. این نام گذاری به تراز شدن شاهین ترازو بر درجهٔ میانی صفحه وزن نما اشاره دارد.
قپان
باسکول
واژه تراز در فارسی به معنی هم سطح بودن است و ترازو یعنی «وسیله ای که با اصل هم سطحی» کار می کند. این نام گذاری به تراز شدن شاهین ترازو بر درجهٔ میانی صفحه وزن نما اشاره دارد.
wiki: آمریش پوری ایفای نقش کرده اند.
۱ اوت ۱۹۹۷ (۱۹۹۷-08-۰۱)
۱ اوت ۱۹۹۷ (۱۹۹۷-08-۰۱)
wiki: ترازو (فیلم ۱۹۹۷)
دانشنامه آزاد فارسی
تَرازو (balance)
تَرازو
اسباب اندازه گیری جرم . انواع آن عبارت است از ترازوی شاهینی که اهرمی با یک لولای میانی دارد و کفه های آن از دو طرف آویزان اند و دیگری ترازوی فنری که در آن ، جسمی که باید توزین شود، یک فنر مارپیچی عمودی را می کشد یا فشرده می کند، و عقربۀ متصل به این فنر وزن جسم را نشان می دهد. ترازوهای آشپزخانه و حمام از نوع ترازوی فنری اند.
تَرازو
اسباب اندازه گیری جرم . انواع آن عبارت است از ترازوی شاهینی که اهرمی با یک لولای میانی دارد و کفه های آن از دو طرف آویزان اند و دیگری ترازوی فنری که در آن ، جسمی که باید توزین شود، یک فنر مارپیچی عمودی را می کشد یا فشرده می کند، و عقربۀ متصل به این فنر وزن جسم را نشان می دهد. ترازوهای آشپزخانه و حمام از نوع ترازوی فنری اند.
wikijoo: ترازو
فرهنگستان زبان و ادب
{balance} [شیمی] دستگاهی برای اندازه گیری جرم یا وزن
نقل قول ها
ترازوابزاری است برای اندازه گیری وزن اجسام.
• نشانه شناسی: ترازو به عنوان نماد عدالت، سنجش، مآل اندیشی و تعادل شناخته شده است، زیرا کاربرد آن دقیقاً در ارتباط با توزین اعمال است....تزارو مانند شمشیر، اما مضاعف، در حقیقت گویی نشانهٔ عدالت است...در زمینهٔ اجتماعی، ترازو علامت کاربردی اداری و نظامی است که نشانهٔ قدرت شاهانه است. » -> ژان شوالیه
• نشانه شناسی: ترازو به عنوان نماد عدالت، سنجش، مآل اندیشی و تعادل شناخته شده است، زیرا کاربرد آن دقیقاً در ارتباط با توزین اعمال است....تزارو مانند شمشیر، اما مضاعف، در حقیقت گویی نشانهٔ عدالت است...در زمینهٔ اجتماعی، ترازو علامت کاربردی اداری و نظامی است که نشانهٔ قدرت شاهانه است. » -> ژان شوالیه
wikiquote: ترازو
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] به ابزار سنجش وزن اشیاء ترازو می گویند.
از آن به مناسبت در بابهای مختلف فقه نظیر زکات، تجارت، ضمان و اقرار یاد شده است.
تعین وزن در معامله
در معاملاتی همچون بیع، عوضین (کالا و بهای آن) باید معلوم و مشخّص باشند؛ ازاینرو کالایی که به وزن، تعیّن و تشخص پیدا میکند باید مقدار آن به لحاظ وزن معلوم باشد وگرنه معامله باطل خواهد بود. سنگی که کالا با آن وزن میشود باید- هرچند نزد متعاملین- معلوم و شناخته شده باشد و سنجش کالا با سنگ ناشناخته از حیث وزن باطل است.
چنانچه پس از معامله معلوم شود وزن سنگ ترازو از مقدار مشخص کمتر بوده- مثلا سنگ یک کیلویی نهصد گرم بوده- فروشنده کالا و نیز خریدار- در صورتی که بهای کالا نیز وزنی باشد- نسبت به آن مقدار ضامن است.
کم فروشی
کم گذاشتن هنگام وزن کردن کالا یا بهای آن- که از آن به کم فروشی تعبیر میشود- حرام و از گناهان کبیره است که در قرآن کریم با صراحت از آن نهی و بر آن وعده عذاب داده شده است
برخی آداب تجارت
...
از آن به مناسبت در بابهای مختلف فقه نظیر زکات، تجارت، ضمان و اقرار یاد شده است.
تعین وزن در معامله
در معاملاتی همچون بیع، عوضین (کالا و بهای آن) باید معلوم و مشخّص باشند؛ ازاینرو کالایی که به وزن، تعیّن و تشخص پیدا میکند باید مقدار آن به لحاظ وزن معلوم باشد وگرنه معامله باطل خواهد بود. سنگی که کالا با آن وزن میشود باید- هرچند نزد متعاملین- معلوم و شناخته شده باشد و سنجش کالا با سنگ ناشناخته از حیث وزن باطل است.
چنانچه پس از معامله معلوم شود وزن سنگ ترازو از مقدار مشخص کمتر بوده- مثلا سنگ یک کیلویی نهصد گرم بوده- فروشنده کالا و نیز خریدار- در صورتی که بهای کالا نیز وزنی باشد- نسبت به آن مقدار ضامن است.
کم فروشی
کم گذاشتن هنگام وزن کردن کالا یا بهای آن- که از آن به کم فروشی تعبیر میشود- حرام و از گناهان کبیره است که در قرآن کریم با صراحت از آن نهی و بر آن وعده عذاب داده شده است
برخی آداب تجارت
...
wikifeqh: ترازو
گویش اصفهانی
تکیه ای: terâzu
طاری: terâzg
طامه ای: terâzg
طرقی: töraz
کشه ای: terâz
نطنزی: tarâzu
جدول کلمات
میزان
پیشنهاد کاربران
ترازو یک کلمه ی تورکی است. از تارتیجی. تارتماق. تاریزی ( ترازی )
این واژه پارسی است و کارواژه آن ترازنیدن بوده است و در پارسی میانه واژگان زیر بکار می رفته است:
تَراز= taraz ابریشم، پارچه ی ابریشمی
تَرازنیتاریْه= taraznitarih توزین، تراز، تعادل، میزان
تَرازنیتَن= taraznitan تراز ـ معادل ـ هم سطح ـ هم ارز ـ هم وزن ـ میزان کردن
تَرازنیشنیْه= taraznishnih تراز ـ معادل ـ هم سطح ـ هم ارز ـ میزان بودن
تَرازوک= tarazuk ـ 1ـ ترازو 2ـ نام برج هفتم ( میزان )
تَرازوگ= tarazug ( = ترازوک )
پسوند بکاررفته در ترازوگ با واژگانی همچون
تَروگ= tarug ( = تروک ) تر و تازه، جوان،
چاروگ= charug ( = چاروک )
و. . .
یکی می باشد. که با ستُرده شدن ( گ ) یا ( ک ) در گذر زمان به ترازو، ترادیسیده ( تبدیل ) شده است.
تَراز= taraz ابریشم، پارچه ی ابریشمی
تَرازنیتاریْه= taraznitarih توزین، تراز، تعادل، میزان
تَرازنیتَن= taraznitan تراز ـ معادل ـ هم سطح ـ هم ارز ـ هم وزن ـ میزان کردن
تَرازنیشنیْه= taraznishnih تراز ـ معادل ـ هم سطح ـ هم ارز ـ میزان بودن
تَرازوک= tarazuk ـ 1ـ ترازو 2ـ نام برج هفتم ( میزان )
تَرازوگ= tarazug ( = ترازوک )
پسوند بکاررفته در ترازوگ با واژگانی همچون
تَروگ= tarug ( = تروک ) تر و تازه، جوان،
چاروگ= charug ( = چاروک )
و. . .
یکی می باشد. که با ستُرده شدن ( گ ) یا ( ک ) در گذر زمان به ترازو، ترادیسیده ( تبدیل ) شده است.
بالانس
ترازوی آسمان سنجی: اسطرلاب
در ترازوی آسمان سنجی
باز جستند سیم ده پنجی
( منجمان ) با اسطرلاب در آسمان به دنبال سیم ده پنجی ( بخت و طالع متوسط ) بودند .
هفت پیکر نظامی، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷ ، ص۴۴۰.
.
در ترازوی آسمان سنجی
باز جستند سیم ده پنجی
( منجمان ) با اسطرلاب در آسمان به دنبال سیم ده پنجی ( بخت و طالع متوسط ) بودند .
هفت پیکر نظامی، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷ ، ص۴۴۰.
.
وسیله ای که وزن چیزی را می گیرد
قپان، قسطاس، میزان، معیار، عدالت، عدل
ریشه ی واژه ی #ترازو #تراز ✅
این واژه از بن درمک یا دارماق به مفهوم عمق ایجاد کردن ( درو کردن - داغان کردن - چیدن - جدا کردن ) است
فعل اصلی این واژه دارتماق است
#دارتماق - #dartmaq : کشیدن - وزن کردن - در آوردن - جدا کردن - مکیدن - آرد کردن
تورکجه فارسجا Daşqın s�zl�y�
♻️♻️
از مفهوم عمق درست کردن دریدن و پنجه زدن نسبت داده شده به فشار دادن و به معنی وزن کشیدن مورد استفاده واقع میشود. 🛑
از مفهوم دریدن به خورد کردن آسیاب کردن و از مفهوم درمک ( کشیدن گیاه یا هر چیزی به سمت خود ) به معنی مکیدن گفته شده.
ترازو
تارتیجی
تاریزی
حرف *ت* و *جی* برای راحتی تلفظ و جایگزینی ز در واژه
و به معنی وزن کش مورد استفاده واقع میشود
به صورت ترزی - #tərəzi در ترکی مورد استفاده واقع میشود.
این واژه به صورت ترازو وارد فارسی شده.
متن زیر را بخوانیم :
/لغت تراز به معنای همسطح هموزن balance از ریشه تر به معنای وزن کردن ساخته شده که آنرا در انگلستان tare و در ارمنستان տարա tara میخوانند و با واژگان ترازو ( وزن کننده ) و ترازمان ( تعادل ) همخانواده است. /
مشهود است که از طریق وسیله ی وزن کش که خصوصیت تعادل داشته به معنی تعادل سازی به صورت #تارازلاماق - #tarazlamaq مورد استفاده واقع شده. ⏺
این واژه از بن درمک یا دارماق به مفهوم عمق ایجاد کردن ( درو کردن - داغان کردن - چیدن - جدا کردن ) است
فعل اصلی این واژه دارتماق است
#دارتماق - #dartmaq : کشیدن - وزن کردن - در آوردن - جدا کردن - مکیدن - آرد کردن
تورکجه فارسجا Daşqın s�zl�y�
♻️♻️
از مفهوم عمق درست کردن دریدن و پنجه زدن نسبت داده شده به فشار دادن و به معنی وزن کشیدن مورد استفاده واقع میشود. 🛑
از مفهوم دریدن به خورد کردن آسیاب کردن و از مفهوم درمک ( کشیدن گیاه یا هر چیزی به سمت خود ) به معنی مکیدن گفته شده.
ترازو
تارتیجی
تاریزی
حرف *ت* و *جی* برای راحتی تلفظ و جایگزینی ز در واژه
و به معنی وزن کش مورد استفاده واقع میشود
به صورت ترزی - #tərəzi در ترکی مورد استفاده واقع میشود.
این واژه به صورت ترازو وارد فارسی شده.
متن زیر را بخوانیم :
/لغت تراز به معنای همسطح هموزن balance از ریشه تر به معنای وزن کردن ساخته شده که آنرا در انگلستان tare و در ارمنستان տարա tara میخوانند و با واژگان ترازو ( وزن کننده ) و ترازمان ( تعادل ) همخانواده است. /
مشهود است که از طریق وسیله ی وزن کش که خصوصیت تعادل داشته به معنی تعادل سازی به صورت #تارازلاماق - #tarazlamaq مورد استفاده واقع شده. ⏺
واژه یِ ( ( تراز ) ) از کارواژه ای در زبان پارسی میانه به دیسه یِ ( ( ترازینیدن ) ) به معنای ( ( وزن کردن ) ) گرفته شده است که در پارسی کنونی به دیسه یِ ( ( ترازیدن ) ) درآمده است و واژگانی همچون ( ( ترازو ) ) از آن برآمده است.
آنچه از فروکاهیِ این واژه برمی آید چنین است:
1 - تَر:پیشوندِ کارواژه در زبان پارسی. . . برای نمونه ( ( تَروینیدن ) ) از کارواژه های پارسی میانه به معنی ( تسخیر کردن، پیروز شدن، چیره شدن ) :تَر در این کارواژه ها همان کارایی را دارد که در تَرِ نشانه یِ سنجش و مقایسه می بینیم بمانند بَرتر، سنگین تَر، . . .
2 - آزیدن:گونه یِ دیگرِ کارواژه ( ( آختن ) ) می باشد با بُن کنونیِ ( آز ) که به معنای ( ( کشیدن، بیرون کشیدن، برکشیدن ) ) می باشد:نمونه های از این دست در پارسی به فراوانی یافت می شود که کارواژه به گونه یِ بُن کنونی آن سِتاک یابد: ( گوییدن/گفتن، آمیزیدن/آمیختن و. . . )
ترازو= ( تراز/پسوند نامساز ( او ) یا ( اوک ) یا ( اوگ ) )
( اوک ) یک پسوند نامسازِ فاعلی در پارسی میانه بوده است بمانند ( گَزوک:گَزنده )
آنچه از فروکاهیِ این واژه برمی آید چنین است:
1 - تَر:پیشوندِ کارواژه در زبان پارسی. . . برای نمونه ( ( تَروینیدن ) ) از کارواژه های پارسی میانه به معنی ( تسخیر کردن، پیروز شدن، چیره شدن ) :تَر در این کارواژه ها همان کارایی را دارد که در تَرِ نشانه یِ سنجش و مقایسه می بینیم بمانند بَرتر، سنگین تَر، . . .
2 - آزیدن:گونه یِ دیگرِ کارواژه ( ( آختن ) ) می باشد با بُن کنونیِ ( آز ) که به معنای ( ( کشیدن، بیرون کشیدن، برکشیدن ) ) می باشد:نمونه های از این دست در پارسی به فراوانی یافت می شود که کارواژه به گونه یِ بُن کنونی آن سِتاک یابد: ( گوییدن/گفتن، آمیزیدن/آمیختن و. . . )
ترازو= ( تراز/پسوند نامساز ( او ) یا ( اوک ) یا ( اوگ ) )
( اوک ) یک پسوند نامسازِ فاعلی در پارسی میانه بوده است بمانند ( گَزوک:گَزنده )
کلمات دیگر: