کلاژن

کلاژن پروتئینی است که در محیط خارج از سلول های مختلف گونه های مختلف موجودات، وجود دارد. پروتئین کلاژن به صورت رشته های کلاژن مشاهده می شود. رشته های کلاژن در همه انواع بافت همبند، ولی به میزان متفاوت یافت می شوند. سنتز کلاژن به وسیله فیبروبلاست ها مشابه ساخت سایر پروتئین ها می باشد. سنتز کلاژن توسط سلول های استئوبلاست در استخوان، کندروبلاست در غضروف، ادونتوبلاست در دندان، سلول های ماهیچه صاف در دیواره رگ های خونی و سلول های اپی تلیال نیز انجام می گیرد. ترکیب اسید آمینه تشکیل دهنده کلاژن در بافت های مختلف دارای تفاوت های جزئی است.
کلاژن نوع I: این نوع کلاژن در استخوان و وتر وجود دارد و از تعداد زیادی دسته های فیبری ساخته شده است که به صورت امواج دریا قرار دارند.
کلاژن نوع II: که در غضروف شفاف دیده می شود به شکل فیبریل است و فیبر تشکیل نمی شود.
کلاژن نوع III: همان رشته شبکه ای است که در غشای پایه دیده می شود این نوع کلاژن از فیبرهای واحد ساخته شده است.
کلاژنهای نوع V,IV: به صورت فیبریل نبوده و احتمالاً غیر پلیمریزه هستند. کلاژن نوع IV در غشای پایه و نوع V در جدار رگ های خونی جنین یافت می شود.
یک مولکول کلاژن از سه زنجیرهٔ پروتئینی تشکیل شده که به دور یک دیگر پیچیده اند. مولکول های کلاژن به گونه ای ویژه کنار یک دیگر آرایش می یابند و یک ریز رشته را می سازند. تعداد زیادی از این ریز رشته ها به دور یک دیگر می پیچند تا یک رشتهٔ کلاژن ساخرصد پرولین و هیدروکسی پرولین و یک اسید آمینه غیر استاندارد است.
کلاژن سخت ترین رشته بافت پیوندی است و با آنزیم کلاژناز (حل کننده کلاژن) از بین می رود ترمیم آن بسیار سخت است و به زمان طولانی نیاز دارد. چون یک پروتئین است در درون سلول ساخته شده و به بیرون از سلول تراوش می شود. فیبروبلاست مسئول ساختن اسید آمینه و سپس زنجیر پلی پپتید و مولکول پروکلاژن است. هر پروکلاژن در مدت پنج تا شش دقیقه ساخته شده و سپس به خارج از سلول حمل می شوند. پروکلاژن تحت اثر آنزیم پروکلاژن پپتیداز به تروپوکلاژن تبدیل می شود. تروپوکلاژن پلیمریزه شده کلاژن را می سازد. اسید هیالورونیک که از انواع ماده زمینه بی شکل است از پراکنده شدن بیهوده کلاژن در بین سلول ها جلوگیری می کنند.
دست کم ۱۳ نوع کلاژن در انسان شناسایی شده اند که هر کدام در بافت خاصی وجود دارند. تنوع این کلاژن ها به دلیل تفاوت در ماهیت پلی پپتیدهای تشکیل دهنده آنهاست. از کنار هم قرار گرفتن مارپیچ های کلاژن رشته های کلاژن بوجود می آیند. نحوه قرار گرفتن مارپیچ ها طوری است که انتهای مولکول های مجاور روی هم قرار می گیرند. این نحوه قرارگیری باعث می شود که رشته های کلاژن قابلیت کشش زیادی داشته باشند. دستجات متراکم این رشته که در تاندون وجود دارند با قابلیت کشش خود می توانند نیروهای زیادی را تحمل کنند.

کُلاژِن (collagen)
پروتئین اصلی ترکیب بافت پیوندی. کلاژن در پوست، غضروف، زردپی، و رباط یافت می شود. استخوان ها از کلاژن و فسفات کلسیم ساخته شده اند. فسفات کلسیم استحکام استخوان را افزایش می دهد. یاخته های فیبروبلاست کلاژن بافت پیوندی را می سازند. مولکول کلاژن شامل سه زنجیرۀ پروتئنی است که هر کدام حدود ۱۰۰۰ اسید آمینه دارند و در مارپیچی سه تایی به هم پیچ خورده اند. پانزده نوع کلاژن شناخته شده است که به اشکال رشته ای و غیررشته ای تقسیم می شوند. کلاژن های رشته ای در غضروف، زردپی، پوست، و استخوان یافت می شوند و ساختار رشته ای استحکام بسیار به آن ها می دهد. کلاژن غیررشته ای جداکنندۀ غشاهای پایه است، در لایه های پوششی مجاری و در قرنیه یافت می شود، و به شکل شبکه و صفحه است.
درمان با کلاژن. از کلاژن در جراحی پلاستیک و زیبایی برای برجسته کردن لب و صاف کردن چروک ها استفاده می کنند. به این منظور، کلاژن را که عمدتاً از پوست گاو استخراج می شود، به پوست تزریق می شود. برای درمان چروک، طی بیش از شش نوبت کلاژن به لایه جلدی پوست تزریق می شود و بعد از چند ماه، زمانی که اثر مادۀ تزریق شده ازبین می رود، این عمل تکرار می شود. در ۱۹۹۶، کلاژن در قارچی شبه مخمر تشخیص داده شد. این نخستین بار بود که کلاژن در منبعی غیرحیوانی یافت می شد.