مردخای

مردخای (در عبری:מָרְדֳּכַי مُردُخای یا مُردِخای به معنی «بندهٔ مردوک» یا «مرد کوچک» یا «پرستندهٔ مردوک») از شخصیت های کتوبیم در تنخ یهودی و عهد عتیق در انجیل است که نخستین بار نامش در کتاب استر ذکر شده است.
کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران: اساطیر، ۱۳۷۹، شابک ‎۹۶۴-۳۳۱-۰۶۸-X
جیمز هاکس (۱۳۷۵)، قاموس کتاب مقدس، ترجمهٔ عبدالله شیبانی، تهران: اساطیر، ص. ۱۱۴
یوحنان بن زکی (۱۳۵۰)، تلمود، ترجمهٔ امیرحسین صدری پور، فریدون گورکانی، به کوشش آبراهام کهن.، تهران: یهودا حی، ص. ۱۱۴
مردخای پسر یائیر پسر شمعی پسر قیش از طایفه بنیامین بود که همراه با یکنیا، پادشاه یهودیه در سال ۵۹۷ قبل از میلاد، اورشلیم را ترک گفته بود. مردخای در تختگاه شوش اقامت گزید و دختر عمویش هَدَسه را که پدرش ابیحایل را از دست داده بود؛ به فرزندخواندگی پذیرفت. پس از خلع وشتی همسر اخشورش از مقامش، مردخای هدسه یا استر را به زنی به پادشاه داد و از دخترعمویش خواست که هویت یهودی خود را نزد پادشاه آشکار نکند. هنگامی که بیثان و تیرش تصمیم به قتل اخشورش گرفتند، مردخای از ماجرا اطلاع یافت و آن را به استر اطلاع داد؛ استر نیز ماجرا را به اسم مردخای به پادشاه اطلاع داد. با به دار آویخته شدن بیثان و تیرش، مردخای مسؤولیت مهمی در شاهنشاهی ایران برعهده گرفت و نامش در کتاب تاریخ پادشاه نوشته شد. وقتی اخشورش هامان پسر همداتای اجاجی را به نخست وزیری برگزید، مردخای که یهودی بود از سجده کردن به شاه طبق قوانین حکومتی امتناع کرد. این کار مردخای، هامان را نسبت به یهودیان بدبین کرد؛ به طوری که پادشاه را برای قتل تمام مرخای راضی کرد. وقتی مردخای از فرمان هامان آگاه شد با لباس مندرس به قصر پادشاه آمد و از ملکه استر درخواست میانجیگری کرد. با میانجیگری استر ، مردخای به مقام والایی رسید وهامان اعدام شد. هر چند در عهد عتیق به پیامبری مردخای اشاره ای نرفته است، در تلمود او پیامبری دانسته شده است که در سال دوم پادشاهی داریوش به نبوت رسید. احتمال می رود زمانی که گزارش های کتاب استر روی داد، مردخای ۵۰ ساله بوده باشد. بقعه منسوب به استر و مردخای در شهر همدان ایران واقع است.
این نام در نامه هایی به خط آرامی دیده می شود، اما از آن مهم تر پدیدار شدن نام مردوکا (Marduka) در لوحی متعلق به بورسیپا در بین النهرین است. این لوح نخستین بار به سال ۱۹۰۴ میلادی در مجموعهٔ امهرست انگلستان مورد توجه قرار گرفت، اما آرتور انگلند در سال ۱۹۴۲ میلادی پس از فروش آن به موزهٔ برلین منتشرش کرد. مردوکا به عنوان سیپیر (Sipir) (حسابدار) در فهرست آمده است که در سال های پایان پادشاهی داریوش یکم یا اوایل پادشاهی خشایارشا به مأموریت بازرسی از شوش اشتغال داشت. به اعتقاد راسخ آنگند: «بسیار نامحتمل است که دو نفر با نام مردوکا در منصب های عالی در شوش بوده باشند؛ بنابراین او نتیجه گرفته است که این شخص کسی جز عموی استر نیست.افراد بسیاری این نتیجه را پذیرفته اند. به نظر گوردیس، «این قوی ترین حمایتی است که تاکنون از شخصیت تاریخی کتاب استر به عمل آمده است».

مُردَخای (Mordecai)
مقبره مردخای و استر در همدان
در عهد عتیق، قهرمان کتاب اِستَر. بنابر متن کتاب، او دختر عموی یتیم خود، اِستررا بزرگ کرد و به عقد اَحشویروش(خشایارشا)، شاه ایران، درآورد. هنگامی که از کرنش در برابر هامانوزیر سر باز زد، هامان دستور قتل عام یهودیان را از شاه گرفت. مردخای از استر خواست که در نزد شاه آشکار کند که او هم یهودی است و قوم یهود را شفاعت کند. خشایارشا، هامان را کشت و منصب وزارت را به مردخای داد و به این ترتیب یهودیان از مرگ نجات یافتند. نجات یهود در عید پوریم، نیز مشهور به «روز مردخای» (مکابیان ۳۶:۱۵)، جشن گرفته می شود. مقبرۀ مردخای و اِستر هردو در همدان است.