بزرگمهر

پندنامه بزرگ مهر بختگان
ادبیات تعلیمی
فلسفه در ایران
بُزرگمهر بُخْتَگان (سده ۶ میلادی) که با عنوان بزرگمهر حکیم از او یاد می شود، فرزند سوخرا و وزیر خسرو انوشیروان پادشاه ساسانی بود. او رئیس مشاوران ویژهٔ دربار و پاسبان شخصی شاه و رئیس دربار بوده است. منابع فارسی و عربی او را دارای خِرَد استثنایی و اندرزهای حکیمانه توصیف کرده اند. گزارش های نیمه افسانه ای از جایگاه او در شاهنامه و در اندازه ای کمتر در غرر ثعالبی و مروج الذهب مسعودی آمده است. از سوی خاورشناسان، بزرگمهر شخصیتی افسانه ای پنداشته می شود که به دلیل ناهمگونی نظرات دربارهٔ بزرگمهر در منابع اسلامی و ذکر نشدن نام وی در آثار پیش از اسلام است. برخی از پژوهشگران بزرگمهر را با برزویهٔ طبیب یکی دانسته اند که این نظر از سوی دیگر پژوهشگران رد شده است. برخی او را با «بُرْزْمِهر» یکی می دانند.
طبق گفته فردوسی و ثعالبی، بزرگمهر هنگامی که در مرو به تحصیل می پرداخت، به دربار انوشیروان فراخوانده شد. انوشیروان از او خواست تا خواب او را تعبیر کند؛ و بزرگمهر نیز به درستی این کار را انجام داد. همین امر سبب شد تا بزرگمهر به عنوان مشاور و وزیر شاه انتخاب شود. گشودن راز شطرنج، مهم ترین کار بزرگمهر وزیر بود. منابع دوران اسلامی، بزرگمهر را وزیر، دانشمند، قهرمان میهنی، دانای اسرار کشف نشده و آگاه از دانش های پزشکی و ستاره شناسی توصیف می کنند که این امر سبب شرمساری حکومت های هند و روم در برابر ایران بوده است. برترین آموزه های اخلاقی در آثار نویسندگان ایران به روایت های گونه گون به بزرگمهر نسبت داده شده است. خلفای عباسی برای موازنه میان اقوام قلمرو خلافت، همواره شیوهٔ ساسانیان را پیش چشم داشتند و روش انوشیروان و وزیر او، بزرگمهر را پی می گرفتند. بسیاری از نویسندگان عرب، پندهایی مشابه بزرگمهر را در آثار خویش آورده اند. از دیگر ابعاد شخصیتی بزرگمهر، مهارت پیشگویی و دانایی به رازهای نهان است. ایادگار وزرگمهر بختگان یا پندنامهٔ بزرگمهر بختگان، رسالهٔ مادیگان شترنگ یا وزارشن چترنگ از آثار بزرگمهر هستند. آثار دیگری مانند ظفرنامه، «باب برزویهٔ طبیب» در دیباچهٔ کلیله و دمنه و چندین اثر دیگر را نیز بدو منسوب می کنند.
در آثار گروهی از نویسندگان، بزرگمهر روزگار تیره ای را در پایان زندگانی داشته است. در این کتاب ها علت این امر، بدگمانی خسرو انوشیروان به او دانسته شده که به داستان های گوناگون آمده است. اما هنگامی که امپراتور روم شرقی، حکیمان ایران را به گشودن راز دُرج جواهر فراخواند، بار دیگر بزرگمهر آن راز را گشود و بدین ترتیب مورد بخشش پادشاه و توجه دوبارهٔ او قرار گرفت. خواجه نظام الملک در سیاست نامه زندگانی بزرگمهر را تا پس از سقوط ساسانیان، و غزالی در نصیحةالملوک داستان گسیل فرستاده از سوی بزرگمهر به نزد عمر برای آگاهی از شخصیت و منش او را روایت کرده است. دربارهٔ درگذشت بزرگمهر در منابع فارسی و عربی دورهٔ اسلامی، نظرات گوناگونی نقل شده است.

بُزُرگْمهر
(معرّب آن: بزرجْمهر و در تداول امروزی بوذَرجمهر) وزیر خسرو انوشیروان . گذشته از شخصیت تاریخی، شخصیت افسانه ای نیز دارد. گویند هنگامی که او به دستور انوشیروان ، در هندوستان به سر می برد، اسرار بازی شطرنج را کشف کرد. اختراع بازی نرد را به وی نسبت داده اند. رسالۀ پهلوی پندنامگ وزرگمهر بختگان (= پندنامۀ پسر نیکبخت)، با حدود ۱۴۳۰ کلمه، نیز به او منسوب است. محققان ضبط نام او را به صورت بوذرجمهر و ابوذرجمهر نادرست دانسته اند.

بزرگمهر، پسر بختگان که سالها وزارت انوشیروان را به عهده داشت. او به حکمت معروف است. گویند که بازی نرد را او اختراع کرد. وی در (قرن ششم میلادی) می زیسته.
•

[ویکی فقه] بزرگمهر (ابهام زدایی). بزرگمهر ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • بزرگمهر بختگان، در متون و روایات افسانه ای، وزیرِ خسرو اول انوشیروان• منوچهر بزرگمهر، مترجم و مؤلف آثار فلسفی
...