سید. [ س َی ْ ی ِ ] (ع ص ، اِ) پیشوا. مهتر قوم . سردار. (آنندراج ) (غیاث اللغات ). مهتر. (دهار)
: گرچه آباش سیدان بودند
او بهر فضل سید آباست .
فرخی .
کاشکی سیدی من آن تبمی
تا چو تبخاله گرد آن لبمی .
خفاف .
این ارادتی که لازم شده در گردن من نسبت به سید ما از روی سلامت نیست . (تاریخ بیهقی ). بیعت کردند بسید خود و مولای خود. (تاریخ بیهقی ).
فرمانبرش بدند همه سیدان عصر
افزون بدی جلالت قدرش ز حد و حصر.
منوچهری .
می خور ای سید احرار در این جشن سده
باده خوردن بلی از عادت احرار بود.
منوچهری .
زیرا که سید همه سیاره
اندر حمل بعدل توانا شد.
ناصرخسرو.
سید اقران خویشی در کفایت روز فضل
همچنان چون صاحب گردان بهیجا و ستم .
مسعودسعد.
ای ناصر دین سید اولاد پیمبر
ای عالم جاه و شرف و دانش و تمییز.
سوزنی .
به نسبت از تو پیمبر نیازد ای سید
که از بقا نسب ذات توست حاصل از او.
خاقانی .
منقاد حکم اوست هر سید و هر ملک مستبد که از قروم دیار ترک و روم است . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
|| لقب فرزندان پیغمبر. || دانا. (آنندراج ) (منتهی الارب ). دانا. فاضل . حکیم . (ناظم الاطباء). || حلیم . (آنندراج ) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). || مالک . || بز کلان سال . (آنندراج ) (منتهی الارب ). بز پیر. (مهذب الاسماء) (ناظم الاطباء). || مرد کریم . (آنندراج ) (منتهی الارب ). کریم . سخی . (ناظم الاطباء). || گرگ درنده . (غیاث اللغات ). گرگ . (آنندراج ). || شیر بیشه . (آنندراج ) (ناظم الاطباء). || (اِخ ) گاه مطلق آرند و مراد رسول اکرم صلی اﷲ علیه و آله و سلم است
: آنگه بخانه بازآمد و آن شب نوبه ٔ خانه ٔ عایشه بود، چون سید در خانه بنشست وحی ظاهر شد. (قصص الانبیاء ص
235).
بر سید حقوق صحبت داشت
یک زمان خدمتش فرونگذاشت .
سنایی .
ملک ترک و عجم را تو وزیری فرخ
همچو بر سید، صدیق و چو آصف بر جم .
سوزنی .
پرسیدند که سید صلی اﷲ علیه و سلم گفت :خدای دشمن دارد اهل خانه ای را... (تذکرة الاولیاء عطار).
چشم سید چون به آخر بود جفت
پس بدان دیده جهان را جیفه گفت .
مولوی .
سزد گر بدورش بنازم چنان
که سید بر ایام نوشیروان .
سعدی .
نشنیده ای که سید عالم فرمود. (گلستان ).
-
سید آفاق ؛ سید ابرار.
-
سیدالبشر ؛ نعت است رسول اکرم (ص ) را
: بشرح شرع محمد که سیدالبشر است
همال تو کس از ابناء بوالبشر نبود.
سوزنی .
یا سیدالبشر زده خورشید بر نگین
یا احسن الصور زده ناهید در نوا.
خاقانی .
-
سیدالقوم ؛ مهتر طائفه .
-
سیدالمرسلین ؛ منظور پیغمبر اکرم (ص ).
-
سید انام ؛ سید انبیاء.
-
سید ناس ؛ مقصود رسول اکرم (ص ) است .