پارک ملی کویر

مختصات: ۳۴°۳۸′۰۵″شمالی ۵۲°۲۶′۰۰″شرقی / ۳۴٫۶۳۴۷°شمالی ۵۲٫۴۳۳۳°شرقی / 34.6347; 52.4333
پارک ملی کویر سایت تخصصی میراث فرهنگی و گردشگری
در کمتر از ۲۰ روز بار دیگر رخ داد عکسبرداری از یوزپلنگ ها در پارک ملی کویر ایسکانیوز، ۲۸ آذر ۱۳۸۸
محسن کاظم پور. «پارک ملی کویر، آفریقای کوچک ایران». جام جم آنلاین.
پارک ملی کویر یکی از بزرگترین و قدیمی ترین مناطق حفاظت شده ایران است که بیشتر آن شهرستان گرمسار استان سمنان و بخش های کوچکی هم در استان های تهران، قم و اصفهان قرار می گیرد. این منطقه حدود ۶۷۰ هزار هکتار (۶٬۷۰۰ کیلومترمربع) وسعت دارد که ۴۲۰ هزار هکتار آن پارک ملی و ۲۵۰ هزار هکتار منطقه حفاظت شده است.
حیات جانوری این منطقه در گذشته به قدری متنوع و پرشمار بود که به «آفریقای کوچک» و «سرنگتی ایران» شهرت داشت. امروزه نیز هرچند از غنای حیات وحش آن تا حد زیادی کاسته شده اما هنوز هم تقریباً تمامی انواع حیوانات بیابان زی ایران را در خود جای داده است و به همین دلیل به عنوان یکی از ۹ ذخیره گاه زیست کره در ایران است.
این منطقه از سال ۱۳۴۳ «کانون شکار ایران» ـ که بعدها به سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل شد ـ قرار گرفت؛ و از سال ۱۳۵۵ به رده حفاظتی بالاتر پارک ملی ارتقا یافت. در سال ۱۳۵۷ با کاهش بخش هایی از شمال و افزایش بخش هایی در جنوب، مساحت آن به ۶۷۰ هزار کیلومترمربع رسید و در سال ۱۳۶۱ به دو بخش «پارک ملی» به وسعت ۴۲۰ هزار هکتار شامل منطقه سیاه کوه، نخجیر، سفیدآب و «منطقه حفاظت شده» به وسعت ۲۵۰ هزار هکتار شامل دشت های مکوش، سیاه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خرکوه تقسیم شد.

پارک ملّی کویر
واقع در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی تهران و غرب دریاچۀ نمک. ۴۲۰هزار هکتار مساحت دارد و ارتفاعات، مناطق کویری و نیمه کویری استان های مرکزی، اصفهان و سمنان و قسمتی از کویر مرکزی ایران را دربر می گیرد. به سبب برخورداری از مراتع قشلاقی از قدیم مورد استفادۀ مردم کوچ نشین بوده و شرق، جنوب شرقی و شمالی شرقی آن غیر مسکونی است. روستاهای کَهَک، قلعه بلند، حصارگلی، مبارکیه، مَرَنْجاب و ابوزید مناطق مسکونی آن است. سلسله جبال سیاه کوه، رشته کوه نخجیر، کوه سفید آب با چشمۀ معروف آن، رشته کوه دوازده امام، قلۀ کلنگ، کوه های چخماقیه و عربیه، و کافرکوه ارتفاعات آن را تشکیل می دهند. دشت های مُکرِش، مبارکیه، سیاه پرده، مسیله و دره های چهارچشمه و تنگه بادامی با درخت های بادامک بخشی از قسمت های دیگر آن هستند. ازجمله منابع آبی آن، دریاچۀ نمک، غدیرِ اسب، غدیرِ پره زرد، رود بند علی خان، چشمۀ قاجاریه، چشمۀ پیغمبر و چاه های قرقره، چخماقیه و دروازه ها را می توان نام برد. این پارک نمونه ای از زیست بوم خشک بیابانی با باران ناچیز و زمین های غیر قابل کشاورزی، کوه های صخره ای و دشت های آبرفتی است. در ۱۳۵۵ به پارک ملی تبدیل شد. پوشش گیاهی آن از انواع خشک و خاردار است. در ارتفاعات و دشت های آن انواع خزندگان، پرندگان و حیوانات وحشی زیست می کنند. از خصوصیت های مهم پارک کویر، گذشته از پوشش گیاهی و جانوری آن، وجود آثار تاریخی متعدد در آن است که عبارت اند از کاروان سرای قصر بهرام که احتمالاً به دورۀ ساسانیان تعلق داشته و در دورۀ صفویان بازسازی شده است و اینک به عنوان مهمان سرا از آن استفاده می شود؛ عمارت شاه نشین در غرب کاروان سرا، بناهای حرم خانه و قوش خانه، قصر یا کاروان سرای عین الرشید در کنار چشمه ای به همین نام، قلعۀ دیر، کاروان سرایی بین سیاه پرده و مسیله، قصر یا کاروان سرای شاه عباسی سفیدآب از دورۀ صفوی در کنار چشمه ای به همین نام، کاروان سرای لکاب از دورۀ سلجوقی، قلعۀ نایب حسین کاشی، یاغی معروف اواخر دورۀ قاجار، آب انبارهای قیلوقه و هفت لول، جادۀ سنگ فرش دورۀ صفوی و مسیر قدیمی و کاروان رو اصفهان به مازندران در کویر گرمسار. آبراه سنگی سیاه کوه، بقایای برج سنگی چاه میل در کنار چشمۀ میل، زیارتگاه بابا همت، بخشی از جادۀ سنگ فرش در شمال پارک که راه کاروان رو اصفهان به مازندران بود، شکارگاه های کوه سرخ، کوه گوگردی، سیاه کوه، کوه خارو، ملک صدرا، کوه یخ آب، مَسیله و کوه مره ازجمله مناطق آزاد پارک به شمار می روند. در اوایل دهۀ ۱۳۵۰، سه دستگاه هواشناسی در پارک ملی کویر نصب شده است.