تیسافرن

تیسافرن (چیثرافرنه به پارسی باستان English. Tissaphernes, Greek. Τισσαφέρνης، Persian. Ciθrafarna) (کشته شده به سال ۳۹۵ پیش از میلاد) سردار ایرانی و شهربان یا ساتراپ لیدیه و کاریا (ایالات مهم آسیای صغیر واقع در ترکیه کنونی) و برادر استاتیرای یکم همسر اردشیر دوم هخامنشی بود.
تاریخ ایران باستان، حسن پیرنیا
تاریخ جنگ پلوپونزی، توکودیدس، ترجمه محمد حسن لطفی تبریزی
دوران حکومت تیسافرن بر آسیای صغیر با تحولات مهمی در تاریخ ایران و یونان مقارن بود. این تقارن تیسافرن را به یکی از بازیگران اصلی سیاست دربار هخامنشی در بحران جانشینی داریوش دوم و نیز یکی از چهره های سیاسی مؤثر در جنگ های پلوپونزی یونان تبدیل نمود.
تیسافرن در سال ۴۱۳ پیش از میلاد توسط داریوش دوم مأمور جمع آوری خراج عقب افتاده ایونیه گردید. با توجه به نزدیکی آتن با یونانیان ایونیه و در حالی که آتن و اسپارت مشغول جنگ های پلوپونزی (۴۳۱ تا ۴۰۴ پیش از میلاد) بودند، تیسافرن با اسپارت متحد گردید و قسمتهایی از ایونیه را به سال ۴۱۲ پیش از میلاد تسخیر نمود. امّا تیسافرن بیش از آنکه جنگجو باشد سیاستمدار بود و به سرعت حمایت خود از اسپارت را متوقف کرد. مطابق سیاستی که تیسافرن، ظاهراً به توصیه آلسیبیاد طراحی کرده بود، دولت هخامنشی همیشه از طرف ضعیفتر در جنگ های پلوپونزی حمایت می کرد. این سیاست موجب طولانی شدن جنگ در یونان و تضعیف مواضع دولتشهرهای یونانی در برابر امپراطوری هخامنشی می گردید.
سیاست تیسافرن در قبال یونان تا سال ۴۰۸ ادامه پیدا کرد، امّا در آن سال، داریوش دوم که به پایان عمر خویش نزدیک می شد، فرزند جوانترش معروف به کورش جوان را به ساتراپی کل آسیای صغیر و نظارت بر امور جنگ در یونان گماشت و حوزه نفوذ تیسافرن تنها به کاریا محدود گشت. کورش کوچک علناً سیاست حمایت از اسپارت را در پیش گرفت، سیاستی که بدون شک در سقوط آتن در سال ۴۰۴ و پیروزی نهایی اسپارت بی تأثیر نبوده است. تقریباً همزمان با سقوط آتن، داریوش دوم، احتمالاً در شوش درگذشت و فرزند بزرگش اردشیر دوم به تخت هخامنشی نشست. با پایان جنگ های پلوپونزی در یونان، کورش جوان که اینک از دوستی فرماندهان بزرگ اسپارتی بهره مند بود، سپاه بزرگی شامل عده زیادی جنگجوی اجیر یونانی فراهم آورد و مقدمات حمله به شوش و گرفتن تاج و تخت از برادرش اردشیر دوم را تهیه دید.

تیسافْرِن
پسر هیدارنس. ساتراپ سارد و ایونی در زمان داریوش دوم در دورۀ هخامنشی و نیز داماد وی بود. تیسافرن هنگامی که پیسوتنس ساتراپ لودیه یاغی شد، از جانب شاه فرمان یافت غائله را بخواباند. پس از غلبه بر پیسوتنس شورشی، تیسافرن خود به جانشینی وی، از جانب داریوش، انتخاب شد. تیسافرن در زمان داریوش دوم، هنگامی که آتش جنگ میان آتن و اسپارت (جنگ های پلوپونزی) مشتعل شده بود، با به کاربستن پول مطابق با منافع هخامنشیان نیروهای آن دو را تضعیف کرد. او بدون آن که پشتیبانی طولانی مدت و یک جانبه از آن ها کند، با دادن کمک های مالی تا مدت ها آن ها را به یکدیگر مشغول کرد. تیسافرن در حدود ۳۹۵پ م از دنیا رفت.