سم

سم . [ س َ ] (ع اِ) تلفظ فارسی یعنی زهر :
تفاوتست بسی در سخن کز او بمثل
یکی مبارک نوش و یکی کشنده سمست .

ناصرخسرو(دیوان چ تقوی ص 89).

اگر داد و بیداد دارو شوند
بود داد تریاق وبیداد سم .

ناصرخسرو.

چون کف تو رازقی است نورده و نوربخش
نان سپید فلک آب سیاهست و سم .

خاقانی .

سم . [ س ُ ] (اِ) سنب . سمب . پهلوی ، «سومب » ، ارمنی «سمبک » ، کردی عاریتی و دخیل «سیم » ، افغانی عاریتی و دخیل «سوم » ، وخی و سریکلی عاریتی و دخیل «سوم » ، در پارسی باستان «سومبه » یا «سومپه » ، در سانسکریت «سومبهه »یا «سومپه » ، گیلکی «سوم » ، معرب «سنبک ». (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). معروف است که سم اسب و استر وخر و گاو و گوسفند و امثال آن باشد و این بمنزله ٔ ناخن است آنها را. (برهان ) (از آنندراج ) :
ز سم ستوران در آن پهن دشت
زمین شد شش و آسمان گشت هشت .

فردوسی .

ز سم ستوران زمین گشت پست
برآشفته آن هر دو چون پیل مست .

فردوسی .

صحرای سنگروی و که سنگلاخ را
از سم آهوان و گوزنان شیار کرد.

فرخی .

نیزه و تیغ و کمند و ناچخ و تیر و کمان
گردن و گوش و دم و سم و دهان و ساق اوی .

منوچهری .

ابر بهاری ز دور آب برانگیخته
وز سم اسب سیاه لؤلؤ تر ریخته .

منوچهری .

چو هند را بسم اسب ترک ویران کرد
بپای پیلان بسپرد خاک ختلان را.

ناصرخسرو (دیوان چ تهران ص 8).

جویم رضات شاید گر دولتی ندارم
دارم مسیح گرچه سم خری ندارم .

خاقانی .

سامری سیرم نه موسی سیرت ار تا زنده ام
در سم گوساله آلاید ید بیضای من .

خاقانی .

به آتش سم اسبان نامدار خاک از قعر جیحون برانگیزم . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
ناف شب آکند ز مشک لبش
نعل مه افکنده سم مرکبش .

نظامی .

ز تیزی و سختی که آن سنگ بود
سم چارپایان بر آن سنگ سود.

نظامی .

|| کردی «سونتین » عاریتی و دخیل «سوم و سومب و سومیج و سومبیدن » ، بلوچی «سومب » (سوراخ ) از فارسی سفتن و رجوع شود به هوبشمان ص 746. (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). جایی را نیز گویند که در زمین یا در کوه بکنند و چنان سازند که در درون آن توان ایستاد و خوابید، همچنانکه مرتاضان و درویشان از برای خود و چوپانان بجهت گوسفندان سازند. (برهان ) (جهانگیری ). سمچ خانه ٔ زیرزمین که در بیابانها و دهها بجهت مسافران سازند. (فرهنگ رشیدی ) :
بیابان سراسر همه کنده سم
همان روغن گاو در سم بخم .

فردوسی .

|| (نف ) سوراخ کننده . (فرهنگ رشیدی ). || (اِ) پای که به عربی رجل خوانند. (برهان ) (جهانگیری ). بکثرت استعمال به پای آدمی نیز اطلاق میشود. (آنندراج ). پای . (فرهنگ رشیدی ).

سم . [ س َ / س ُ / س ِم م ] (ع اِ) زهر. (برهان ). زهر قاتل . (آنندراج ) (منتهی الارب ). زهر. ج ، سموم . (مهذب الاسماء). السم هو الذی فقد المزاج لابالمضارة فقط بل بخاصیة فیه کالبیش . (قانون بوعلی ).
- ذات السم ؛ هر حیوان زهردار. (ناظم الاطباء).
- سم ابرص ؛ کربسه و بهندی چهپگلی گویند. (آنندراج ). کربسه . (منتهی الارب ). رجوع به سام ابرص شود.
- سم الحاجة ؛ مقصد مرده . (آنندراج ).
- سم الحمار ؛ گیاه خرزهره . (آنندراج ).
- سم الساعة ؛ زهری که زود میکشد. (ناظم الاطباء).
- سم السمک ؛ گیاه ماهی زهره معروف به بوصیر پوست آن درد مفاصل و درد رگ پشت و نقرس را نفع دهد وچون آنرا در آب غدیر اندازند همه ماهی آنرا سست گرداند و برگ آن در چراغ بجای فتیله میسوزد. (آنندراج ).
- سم الفار ؛ دوایی که موش را میکشد. (منتهی الارب ) (آنندراج ). ارسنیک . دیگ بر دیگ . دارموش . (ناظم الاطباء).
|| سوراخ . (آنندراج ) (منتهی الارب ). سوراخ گوش و سوراخ سوزن . (مهذب الاسماء).
- سم الخیاط؛ سوفار سوزن . (آنندراج ) : که از سم خیاط و مضمم قماط تنگ تر بود بگذشتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ).
هر کجا باشد شه ما را بساط
هست فخر او را بود سم الخیاط.

مولوی .

|| دو رگ است در بن بینی اسب . || هر آنچه از دریا برآید مثل شبه سپید. || روباه . (آنندراج ) (منتهی الارب ). || (مص ) زهر دادن کسی را. (منتهی الارب ) (آنندراج ) (تاج المصادر بیهقی ). || زهر کردن در طعام . (منتهی الارب ) (آنندراج ). زهر در طعام کردن . (تاج المصادر بیهقی ). || استوار کردن سر قاروره را. (منتهی الارب ) (آنندراج ). سر شیشه و جز آن استوار کردن . (تاج المصادر بیهقی ). || صلح کردن میان دو کس . (منتهی الارب ) (آنندراج ). نیک کردن قدم . (تاج المصادر بیهقی ). || راست و درست کردن چیزی را. || خاص کردن وخاص شدن . || آزمودن کار را و پایان آن نگریستن . || گرم شدن روز. (منتهی الارب ) (آنندراج ).

سَمیدن.
سَماندن چیزی/جایی.
ذهراگینیدن جایی/چیزی.

سَم در زبان لری هم به معنای ترس است وهم به معنی زهر و ماده کشنده .

سم به معنی آب مرگ آور ، سم کوتاه شده ی کلمه سومر است و منظور سرزمین سومر است که به دلیل شوره زار بودن زمینهای کشاورزی و آلوده شدن آبهای شیرین باعث تضعیف اقتصاد و شکست تمدن سومر شد.

سم ( toxic ) : [ اصطلاح آکواریم]به هر ماده و یا موجود زنده ای که به ماهیان چه تدریجی و یا سریع آسیب رسانده و موجب بیماری یا مرگ آنها شود در نگاهداری آکواریوم گویند

قسمت زیرین پای بعضی از حیوانات گیاه خوارمانند:گاو، گوسفند، اسب و. . . که باعث می شود هنگام چریدن و راه رفتن و غذا خوردن در زمین های زبر پای آنها را از هرگونه آسیبی حفظ کند.

کَف پای بعضی از حیوانات که پای آنها را از آسیب دیدن حفظ میکند.

شرنگ=sharang

پای حیوان

پای اسب

Detox سم زدایی

پاى اسب

در زبان آذری به کیسه زهر ی که در کبد وجود دارد اود ( Od ) گفته می شود که به معنی سم می باشد همچنین به زهر مار ( آق ) گفته می شود اصطلاح "ایچوا آق قاتیم" یا "ایچوا زَهَر قاتیم" در ترکی معروف است و همچنین ایلانا آق ویرن ( زهر دهنده به مار ) اسم حیوانی است . همان طور در زبان هندی به مار ( saanp ) و در زبان پشتو ، و سندی به مار "سانپ " گفته می شود که به نظر می رسد با واژه ( سم ) هم ریشه باشند که سم به معنی زهر و مسموم کسی که به او سم داده باشند .

زهر ، شرنگ

سُم در پهلوی سمب sumb بوده است .

�سم� . که [درفارسی سُم درپهلوی �سومب �دراوستایی �سُفه �درسانسگرین �شپه �] ( فرهنگ نظام ج3 ) می باشد برخاسته از �سُنب � است . [این قاعده درزبان فارسی شناخته شده است که �نون�و�یا� را درآخرکلمه با میم تشدیدار عوض می کنند ، چنانکه دنب ، سُنب ، وخُب را دُم وسُم وخُم می گویند ] چارشَمبَه، چاهارشَمبَه چهارشنبه ( ابدال ن به م ) ( گویش بلیجانیبنظر می رسد واژه �سم � ازاَسمَجَتَa - samjata: درسنسکریت بعنوان ریشه زبانهای هندواروپایی وازجمله فارسی گرفته شده که بمعنی نمایان نشده - ظاهزنشده می باشد و�ا�ازادات نفی است وبدون �اَ� سَمجَتَ amjataبمعنی پوشیده ومخفی می شود.
واژۀ سَم :sam درسانسکریت:� سالم � ( دکترجهانشاه درخشانی دردانشنامۀ کاشان )

واژه سنب نیز ازواژه �سمج� واین واژه نیز ازواژه �سمجک� گرفته شده که به شکلهای سُمچه وسُمچ وسُمچک نیزخوانده می شود
سم :مخفف سمچ ( فرهنگ نظام . ج3 ) و سنب نیز خود از سمج، سمچ، سمچه: ( فرهنگ نظام . ج3 ) سُمب ، سُمج بروزن تند ، سمچه ، سُمجه ( نوبهار ) ، ( فرهنگ لغات الفرس پنج بخشی ) ، سنبچه ( نوبهار. ج 2 ) سمنچه. ( آنندراج ) ، سمچک، سمجک ( لغات الفرس اسدی ) سم و سمچ ( فرهنگ رشیدی ) گرفته شده است . درفرهنگهای لغات معنی این واژه چنین آمده است :
سم : دومعنی دارد :اول خانه ها باشد کنده برزیزمین . دوم :ناخن چارپایان ( صحاح الفرس ) سمه: غرواشه، دهار، ( دهخدا ) سُمج: مثقب ؛ پرماه . مته . ( ناظم الاطباء ) ، وهرچیزی که سوراخ کنندبه آن چیزی را ( ناظم الاطباء ) . سنب. [ سُمْب ْ ] ( اِ ) سم چارپایان. ( برهان ) ( جهانگیری ) . سم ستور. ( آنندراج ) ، [ سُم ْ ب َ /ب ِ ] سنبه. - . آلتی که بدان آسیا را تیز کنند. ( آنندراج ) ( شرفنامه ) ( انجمن آرای ناصری ) ( ناظم الاطباء ) ، سنبه: ( سُ بَ یا بِ ) ( اِ. ) = سمبه ( فرهنگ معین ) ، سمج:نقب یعنی سوراخ کردن ، وسمجه حفره زده به زیرزمین وخانه نیز باشد ( فرهنگ لغات الفرس پنج بخشی ) سمج:سوراخ ، حفره، ، ، نقب ( فرهنگ قواس ) سُم ( به وزن قم ) : معروف است . خانه زیرزمینی که دربیابانها جهت مسافران وگوسبندان کنند ( فرهنگ جعفری ) ، پناهگاه زیر زمینی ، سم: آغل گوسفندان ، سمج ( فرهنگ معین ) ، سمج، سمچ، سمچه: اطاق زیززمین که محل نگهداری حیوانات اهلی یا برای شب ماندن مسافران یا محبس مقصران باشد ( فرهنگ نظام ج3 ) ، سمج: نقب وحفرباشد ( فرهنگ قواس ) سُمب ، سُمج بروزن تند ، سمچه ، سُمجه، بروزن سفره : زندان دزدان که برزیرزمین یا بالای کوه سازند . ( فرهنگ نوبهار ) وسمجه حفره زده به زیرزمین وخانه نیز باشد ( فرهنگ لغات الفرس پنج بخشی ) سُم ( فرهنگ رشیدی ) همان سمچ مرقوم باشد بمعنی خانه زیرزمینی که دربیابانه ودهها بجهت مسافران سازند خانة زیرزمینی جهت درویشان، سردابۀ زیرزمین، که زندان دزدان باشد، وگاهی دربیابان سازندبرای مسافران ( فرهنگ رشیدی ) ، سنبچه :خانه زیرزمینی ( نوبهار. ج 2 )
سمه:کُنج:چون گوشه باشد درجایی ، بیغوله وبیغله نیز گویندش ( لغات الفرس سمچ:به ضم وجیم پارسی :سوراخ کرده وکافت به زیرزمین آگنده. ( منتهی الارب ) ، خانه ٔ زیرزمین را گویند که در کوه و صحرا جهت درویشان و خوابیدن گوسفندان کنند. ( برهان ) ( فرهنگ جعفری ) ، محل لشکریان ( فرهنگ نظام ) سقف خانه. ( ناظم الاطبا ) سمه: راهی که در زیر زمین از جائی به جائی سازند. ( ناظم الاطباء ) سُمج = زندان زیرزمینی ( فرهنگ گنج آویز ) . خانه ٔ زیرزمین که آنرا سمنچه نیز گویند. ( آنندراج ) . گوشه و بیغوله ٔ خانه و زاویه. ( ناظم الاطباء ) . کردی �کونج � ( گوشه ) . ( حاشیه ٔ برهان ) سمج. [ س ُ ] ( اِ ) جایی را گویند در زیرزمین یا در کوه بجهت درویشان و فقیران یا گوسفندان بکنند. ( برهان ) . سُم :خانه ها باشد به زیرزمین کنده ( لغات الفرس اسدی ) نهان کرده پوشیده مخفی . ۴ - مدفون دفین درخاک فرو برده . ۵ - نگار کرده ملون منقش . ۶ - مغزدار میان پر. ۷ - سخت فربه با گوشتی سخت پیچیده . ]فرهنگ لغت دهخدا، . سنب :دخمه ، گنبذ ( دهخدا ) سمه : دهار، ( دهخدا ) ، سنبه. ) . || سقف خانه. ، انگور سیاه. ، زنبورسیاه، مته وپرماه وهرچیزی که سوراخ کننبه آن چیزی را ( ناظم الاطباء ) . ای که از کنکاش درمورد �سنب � یا �سم � یا �شنب�می توان گرفت این است که واژه های سُنب ، شنب ، دخمه ، عجوز ، طربال ، پاتیل ، پاتله ، ، صیصه ، کافت . ، آگنده ، حشو روزن: سوراخی که شعاع آفتاب از راه آن درون خانه درآید. سوراخ. ( آنندراج ) آهون. ( اِ ) رخنه و راه و مجرائی که زیر زمین کنند. نقب. سُمج. سُمجه : آهون. ( دهخدا ) نقب. [ ن َ] ( ع اِ ) سوراخ. ( دهار ) ( غیاث اللغات ) ( منتهی الارب ) ( آنندراج ) ( ناظم الاطباء ) . نغم. سوراخ عمیق بزرگ نافذ. ( ناظم الاطباء ) . ثقب. ( اقرب الموارد ) ( المنجد ) . راهی که در زیر زمین از جائی به جائی سازند. ( ناظم الاطباء ) . سمج. آهون. ( یادداشت مؤلف ) . راهی که پنهان ازچشم مردم و محافظان در زیر زمین تعبیه کنند تا از آن راه به جای مورد نظر داخل شوند و چیزی بدزدند. ج، انقاب، نقاب. سمج: سردابه بزیر زمین که زندان دزدان باشد. ( آنندراج ) زندان که در بالای کوه برای محبوسین سازند. ( آنندراج ) غار: لغت نامه دهخدا:غار. ( ع اِ ) سوراخ در کوه. ( دهار ) . دره و شکاف کوه. ( برهان ) ( دستور اللغة ) . سوراخ کوه. ( مهذب الاسماء ) . سمج که در کوه باشد. شکاف کوه که به خانه مانند باشد
تاموره، دخمه ، سوراخ. ، گوراب ، گورابه، حفر ، کنج ، زاویه ، سردابه ، قبه، گنبد ، ناووس ، صومعه ، خانقاه ، رباط، تکیه ، نهل ، منهل ، . کاره ( ازریسه کره ) ، لغت نامه دهخدا، غار: لغت نامه دهخداغار. ( ع اِ ) سوراخ در کوه. ( دهار ) . دره و شکاف کوه. ( برهان ) ( دستور اللغة ) . سوراخ کوه. ( مهذب الاسماء ) . سمج که در کوه باشد. شکاف کوه که به خانه مانند باشد
پاتیله. [ ل َ/ ل ِ ] ( اِ ) طنجیره. ( فرهنگ اسدی ) . لوید. پاتیل خرد. پاتیلچه. فاثور. ( منتهی الارب ) . طنجره. ( اوبهی ) . طنجیر. تیان. پاتله. هیطله. دیگ حلواپزان ، فاثور ( لغت نامه دهخدا
ومغاک ، کفر امثالهم مترادف همدیگرویا به نوعی رابطه مفهومی ومحتوایی دارندویانوع خاصی از سُنب ویا بخشی ازآن را می رسانند واکثرأدرحوزه اماکن موردتکریم ومراسم آئینی ومرگ وتدفین ، معنا می شوند .
یکی ازاشکال کاربری �سم یا شنب� کاربری آن به شکل �شم یا شنب است مرحوم دهخدا وتعدادی ازلغت شناسان شنب را گنبد ، طاق وقبه و تعدادی ازصاحب نظرا ن واژه شنب را دارای ریشه مغولی وبه معنی بهشت دانسته اند . درفرهنگ نسبتا قدیمی آنندراج پیرامون معنی شنب چنین نگاشته شده است :شَنب بروزن خَنب یعنی خم به معنی گنبد است .
شنب غازان –نام گنبد غازان درتبریز که سلطان محمودغازان ابن ارغن خان ( ارغون ) ساخته ارتفاع آن را یکصد وبیست گز وقطرش را شصت گز نوشته اندکه اکنون خراب است.
شنبه نام اولین روزازایام هفته است وتا شش روزمکرر می شود ، آن را شنبد با دال نیز گفته اند. . . . . وگفته اند شنبد بوزن ومعنی گنبد بوده