خبر واحد

خبر واحد نوعی حدیث است که سلسله راویان آن به تواتر نرسیده و نمی توان بر صحت آن یقین داشت. هر حدیثی که خبر متواتر نباشد خبر واحد است، هر چند سلسله راویان آن بیش از یکی باشد.
محقق داماد، سیدمصطفی (۱۳۸۲)، مباحثی از اصول فقه. ج ۲: منابع فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، شابک ۹۶۴-۶۵۶۷-۱۲-۶
اصول الاستنباط - محمد صادقی تهرانی - انتشارات شکرانه - چاپ اول ۱۳۸۰
فقه گویا - محمد صادقی تهرانی - انتشارات امید فردا - چاپ اول ۱۳۸۰
قریب به اتفاق احادیث در سنت اسلامی از نوع خبر واحد است. میزان اعتبار خبر واحد بستگی به استحکام سلسله راویانش دارد. مشخص بودن نام و نشان افرادی که حدیث را نقل کرده اند، از گوینده (که ممکن است محمد، صحابه یا امامان شیعه باشد) تا نویسنده ای که آن را در کتاب خویش آورده و علم به عدالت آن ها بر اعتبار خبر واحد می افزاید. همچنین قرائنی که احتمال یا اطمینان بر درستی مضمون حدیث را سبب گردد مانند شهرت و مقبولیت حدیث دیگر عامل مهم در اعتبار بخشی به خبر واحد است.
عقل، بلوغ، مسلمان بودن، عدالت، توثیق به معنی گواهی علمای بزرگ بر مورد اعتماد بودن شخص و داشتن قوهٔ حافظهٔ مناسب شرایطی است که راویان حدیث باید داشته باشند. در اصول فقه امامیه، شیعه دوازده امامی بودن راویان نیز لازم است.
خبر مستفیض حدیثی است که سلسله روات آن از سه تا بیشتر باشد ولی به حد تواتر نرسیده و مفید قطع و یقین واقع نگردد. برخی اصولیون خبر مستفیض را نوع سومی از حدیث در کنار خبر متواتر و خبر واحد می شمارند ولی غالباً آن را نوعی خبر واحد می دانند.

[ویکی فقه] از آنجایی که علم قطعی به فروعات فقهی از طریق اخبار یقینی محدود می باشد لذا بحث از حجیت خبر واحد ضروری می نماید.
خبر در لغت به معنای وسیله اطلاع و رسیدن به علم می باشد و واحد به معنای یگانه و منفرد می باشد و در اصطلاح خبری است که مفید یقین و اطمینان نباشد و در مقابلش خبر متواتر و خبری که قرائنی در اطرافش وجود دارد که باعث یقین به آن است، می باشد چه توسط یک نفر چه توسط چندین نفر باشد به شرطی که موجب یقین نشود.مؤلف معالم می نویسد:«و خبر الواحد هو ما لم یبلغ حد التواتر سواء کثرت رواته ام قلت و لیس شانه افادة العلم بنفسه. نعم قد یفیده بانضمام القرائن الیه و زعم قوم انه لا یفید العلم و ان انضمت الیه القرائن؛ خبر واحد آن است، که به حد تواتر نرسد؛ اعم از این که عدد راویان آن زیاد باشد یا کم و شان چنین خبر، خود به خود افاده علم نیست. بله، گاهی به ضمیمیه قرائن، مفید علم است و قومی گمان کرده اند، که مفید علم نیست؛ اگرچه قراین به آن ضمیمه شود.»شیخ بهایی و شارح الوجیزة، علامه صدر در متن و شرح الوجیزة فرموده اند:«و الا، اذا لم ینته الحدیث الی التواتر او التظافر و التسامع فخبر آحاد، سواء کان الراوی واحدا او اکثر؛ وگرنه، زمانی که حدیث به تواتر یا تظافر یا تسامع منتهی نشود، خبر واحد است اعم از این که راوی یک نفر یا بیشتر باشد.»تعاریف بیشتر علما به این بر می گردد، که خبر واحد، خبری است که به حد تواتر نرسد؛ اعم از این که راویان کم باشند یا زیاد. در بیان شهید ثانی در الرعایة تصریح شده، که خبر مستفیض نیز از اقسام خبر واحد است. علامه صدر در نهایة الدرایة تصریح می کند، که تمام اقسام حدیث، در خبر واحد داخل اند، که بعضی آن را ۴۵ و بعضی دیگر ۳۰ نوع دانسته اند. اصول این اقسام، چهار (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) و فروع آن ۲۶ قسم است.
جایگاه علمی خبر واحد
علم قطعی به احکام شرعی که فقط در مورد احکام کلی است مانند وجوب نماز و روزه و ... اخباری که از ائمه معصومین (سلام الله علیهم) رسیده است مفید یقین و اطمینان باشد خیلی کم هستند و غالب احکام شرعی با اخبار آحاد ثابت می شوند. پس بحث از حجیت خبر واحد از اهم مباحث اصولی می باشد.اگر خبر واحد با قراین همراه شود، حجت است. این قراین مختلف اند و گاهی موجب قطع به صدور حدیث می شوند، که عبارتند از:۱. موافقت کتاب؛ ۲. موافقت سنت قطعیه؛ ۳. موافقت اجماع طایفه؛ ۴. موافقت اصول عقلیه.این قراین، در کتاب عدة الاصول ذکر و قرینه بر صحت خبر، قرار گرفته اند. محدثان و فقیهان امامیه تا عصر علامه (متوفای ۷۲۶ ه.ق) صحیح را برحدیثی اطلاق می کردند، که شرایطی داشته باشد، تا بتوان به آن عمل کرد.آنان معتقد بودند که اگر خبر، از طریق راویان دارای وثوق و اطمینان، نقل شود یا قراینی در آن وجود داشته باشد، که اطمینان بیاورد، در این صورت می توان به آن عمل کرد و به چنین خبری صحیح می گفتند. خبر ضعیف در مقابل صحیح، خبری بود که چنین شرایطی را برای عمل نداشته باشد. اصطلاحات صحیح، ضعیف و مرسل در کتاب های شیخ طوسی یافت می شد؛ ولی نه به معنای خاصی که بعد از علامه حلی و سید بن طاووس آغاز شد؛ چنان که مؤلف معالم در مقدمه منتقی، علامه تهرانی و محدث بحرانی تصریح کرده اند، که شروع این اقسام و اصطلاحات خاص، از زمان استاد علامه یعنی سید بن طاووس (متوفای ۶۷۳ ه.ق) بوده است؛ ولی شیخ بهایی، آغاز این دوره را از عصر علامه می داند؛ گرچه کتاب های علامه مفقود شده و در دست نیست.اولین شخصیتی که درباره حدیث به شکل امروزی آن بحث کرده و کتابی مفصل در مورد آن نگاشته، شهید ثانی است، که کتاب های الرعایة و غینة القاصدین را تالیف کرد.
ادله حجیت خبر واحد
اکنون به بررسی حجیت خبر واحد از کتاب، سنت و سیره فقهاء می پردازیم.
← کتاب
...

[ویکی شیعه] خبر واحد، اصطلاحی در علوم حدیث به معنای حدیث غیرمتواتر؛ یعنی حدیثی که در همه طبقات سلسله سند، راویان به تعدادی نیستند که برای ما اطمینان به راستی خبر ایجاد شود. خبر واحد، از نظر تعداد راویان به سه گروه، تقسیم می شود: مستفیض، عزیز، غریب. نزد عالمان اهل سنت، تقسیم خبر به متواتر و واحد مرسوم نبوده و آن را به مستفیض، غریب و عزیز تقسیم کرده اند.
خبر واحد، حدیثی است که راویان آن در تمامی طبقات، به حدّ تواتر نرسیده، به تنهایی مفید علم نیست، بلکه به انضمام قراین دیگری می توان حجّیت آن را ثابت نمود. از این رو اگر روایتی در چندین طبقه به مرز تواتر رسیده ولی در یک طبقه، به مرز تواتر نرسیده باشد، واجد شرایط تواتر نبوده، خبر واحد به حساب می آید.
اعتبار و حجیّت خبر واحد از جمله مباحث اصول فقه است. خبر واحد از آنجا که یقین به صادر شدنش از معصوم نداریم، در مباحث اعتقادی به تنهایی کارگشا نیست. در فروع دین بیشتر عالمان دینی خبر واحد را به دلیل وجود برخی آیات قرآنی و روایات متواتر، در صورت داشتن شرایط خاصی قبول کرده و مطابق آن فتوا می دهند.

[ویکی اهل البیت] کلیدواژه: خبر واحد، تعریف خبر واحد، قرائن وثوق به صدور روایت، حکم خبر واحد
با توجه به مقدمه شیخ طوسی در استبصار منظور ایشان از خبر واحد خبری است که متواتر نباشد یا با قرینه ای که موجب علم بدان می گردد، همراه نباشد و این قرائن عبارتند از:
مطابق با گفته فیض کاشانی دارابودن هر یک از شرایط زیر به تنهایی قرینه ای است که اعتماد بر حدیث و وثوق به صدور آن را موجب می شود:
این ها به انضمام قرائنی که شیخ طوسی ذکر نمود موجب حجیت حدیث در عمل می گردد. اما در مورد حدیثی که این قرائن را ندارد اصولیون معتقدند که اگر راوی یا راویان عادل باشند و لااقل اگر اطمینانی به راستگوئی آنان باشد می توان روایات آن ها را مورد استناد قرار داد.
مشهورترین دلیل قرآنی اصولیون در حجیت خبر واحد آیه «نبا» است که می فرماید: «ان جائکم فاسق بنبا فتبینوا»؛ اگر فاسقی خبری به شما داد، درباره خبر او تحقیق کنید و تحقیق نکرده به آن ترتیب اثر ندهید.
مفهوم آیه این است که اگر فرد عادل و مورد اعتمادی خبری به شما داد، ترتیب اثر بدهید. پس مفهوم این آیه دلیل بر حجیت خبر واحد است.
علاوه بر آیه نبا به چهار آیه دیگر استدلال شده که عبارت اند از:

[ویکی فقه] خبر واحد (اصول). خبر غیر متواتر و غیر یقین آور را خبر واحد گویند.
خبر واحد، که مقابل خبر متواتر می باشد، به حدیثی گفته می شود که به نفسه با نظر به ذاتش و بدون کمک گرفتن از خارج علم آور نبوده و تعداد راویان آن به حد تواتر نرسد، چه راوی آن یک نفر باشد یا چند نفر و چه غیر مستفیض باشد یا مستفیض؛ به عبارت دیگر، خبر واحد، خبری است که به حد تواتر نرسیده یا همراه آن قراین قطع آور نباشد.
خبر غیر مستفیض
اگر راویان خبر واحد کمتر از سه - و به قولی دو - نفر باشند به آن، خبر واحد غیر مستفیض، و اگر سه - و به قولی دو - نفر یا بیشتر باشند به آن، خبر واحد مستفیض می گویند.
انواع خبر واحد به اعتبار راوی
خبر واحد به اعتبار راوی، چهار نوع است: خبر صحیح؛ خبر حسن؛ خبر موثق؛ خبر ضعیف.
نکته
...

[ویکی فقه] خبر واحد (قرآن). خبرهایی که به دست ما می رسد از چند طریق است که یکی از آنها خبر واحد است و آن خبری است که ناقلش یک نفر باشد.
خبر واحد، از اقسام خبر از نظر مخبر است و آن خبری است که ناقل آن شخصی واحد بوده، در نقل آن کثیری تواطؤ _ موافقت و همدستی نکرده باشند و در اصطلاح، خبر واحد، آن است که به حد تواتر یقین آور نرسد و ذاتا مفید علم نباشد، چه راویانش فراوان و چه اندک باشند. در این مدخل از آیاتی که بر خبر واحد دلالت دارد، استفاده شده است.