بخاری

بخاری . [ ب ُ ] (اِ مرکب ) آن جای که در دیوار اطاق تعبیه کنند سوختن چوب و امثال آن را برای گرم شدن .اجاقی که در ازارء و یا در گوشه ٔ اطاق سازند و دودکش آن را در میان جرز قرار دهند و جهت گرم کردن اطاق چوب یا زغال در آن بسوزانند. ساواک . دودگاه . دودکند.(ناظم الاطباء). آتشدان . جای افروختن آتش در خانه برای گرم شدن . بنا یا آلتی که در آن چوب یا زغال سنگ یانفت و مانند آن سوزند. و بخاری برق که با الکتریک گرم شود. (یادداشت مؤلف ). در بلاد سردسیر گشاده مثل طاقی در دیوار خانها سازند و آتش در آن بر کنند تا خانه گرم باشد. (آنندراج ). تنوره . در قدیم بخاری در دیوار ساخته می شد و آن سوراخی بود که به بام راه داشت و این راه دودکش آن محسوب می شد در دوره های اخیر خصوصاً پس از استخراج زغال سنگ ، بخاری چدنی و آهنی معمول شد و آن محفظه ای است که در آن زغال سنگ یا چوب ریزندو بوسیله ٔ سوراخهائی که در زیر محفظه تعبیه شده است ، هوا بدان داخل گردد و دود از لوله ای که به بام یا پنجره پیوسته است خارج گردد. بخاری نفتی نیز چنین وسیله ای است و بجای زغال سنگ ، نفت از مخزنی جداگانه بوسیله ٔ لوله ای به داخل محفظه ٔ بخاری وارد شود. نوع دیگر بخاری خاک اره ای است که در آن خاک اره ریزند. بخاری برقی بخاریی است که مفتولی از سیم در کاشی نسوز جای دهند و دو سر آن را به سیم برق وصل کنند، بر اثر عبور برق آن مفتول بگدازد و حرارت پخش کند :
دارم از جود تو در خانه زمستان کده ای
کز بخاریش دمد چون گل خندان آتش .

اثیر اومانی .

و آنکه با اطلس و اکسون بودش سرد اکنون
به بخاری کندش گرم و تن آسان آتش .

اثیر اومانی .

برده بر طینت تو سغد سمرقندی رشک
شده از دود بخاریت خجل نافه ٔ چین .

سلمان ساوجی .

در بخاری مرغ ، برکف جام می
روزگار برف و باران یاد باد.

باقر کاشی .

با بخور بخاری تو به رشک
از گریبان صبح باغ ارم .

سنجر کاشی .

لشکر دین را به کوی اهل دنیا بار نیست
کز بخاری هست نارین قلعه ها در هر مکان .

شفیع اثر.

بخاری . [ ب ُ ] (ص نسبی ) منسوب به بخارا. (ناظم الاطباء). بخارائی :
جز بر در شهنشه بر درگهی نرفتم
نه بر در حجازی ، نه بر در بخاری .

منوچهری .

بخاری سپر شش بهم بر بداشت
بزد تیر و بیرون ز هر شش گذاشت .

اسدی .

بر اسبی بخاری به بالای پیل
خروشان و جوشان تر از رود نیل .

نظامی .

پارسیِ سَره برای بخاری:
گرماساز
گرمادِه
گرماسوز

* فرهنگ بیست هزار ( ضیاءالدین هاجری )

ال

جلال الدین بخاری ، مشهور به میرسرخ ، از عرفای قرن هفتم ، از مشهورترین خلفای شیخ بهاءالدین زکریا * و بنیانگذار سلسله جلالیه . وی فرزند سیدعلی ابوالمؤید بود. سلسله نسب سید جلال الدین با نُه واسطه به امام هادی علیه السلام می رسد ( فرشته ، ج 2، ص 412ـ413؛ زیدی ، ص 71 ) . جلال الدین در 595 ( غلام سرور لاهوری ، 1355ش ، ص 32 ) یا 596 ( آریا، ص 43 ) در بخارا متولد شد. مقدمات علوم متداول را زیر نظر پدرش به پایان رساند، سپس به عبادت و ریاضت مشغول شد و به پدر خود دست ارادت داد ( بخاری ، ص 9؛ غلام سرور لاهوری ، 1371ش ، ص 127 ) . پس از آن ، از بخارا به مکه و مدینه ( غلام سرور لاهوری ، 1355ش ، ص 34 ) و در 635، به شبه قاره هند رفت ( داراشکوه بابری ، ص 116 ) و در قریه بَکَّر ( بْهَکّر، امروزه در پاکستان ) ساکن شد و در آنجا با دختر شخصی به نام سید بدرالدین ازدواج کرد ( غلام سرور لاهوری ، 1371ش ، همانجا؛ همو، 1332، ج 2، ص 37 ) . سپس به مُلتان ، نزد بهاءالدین زکریا، رفت و سی سال در خانقاه شیخ بهاءالدین و در خدمت او ماند ( غلام سرور لاهوری ، 1371ش ؛ زیدی ، همانجاها ) و خرقه خلافت سلسله سهروردیه * را از وی گرفت ( غلام سرور لاهوری ، 1355ش ، ص 33 ) .
پس از وفات شیخ بهاءالدین ( 661 یا 666 ) ، سیدجلال که از رقابت جانشینان ملتانی به ستوه آمده بود ( زیدی ، همانجا؛ اکرم ، ص 276 ) ، با اجازه شیخ صدرالدین عارف ( متوفی 684 یا 776 ) ، فرزند و خلیفه شیخ بهاءالدین ، از ملتان به قریه اوچ رفت و بقیه عمر خود را در آنجا به ارشاد مردم گذراند ( غلام سرور لاهوری ، 1371ش ؛ همو، 1355ش ، همانجاها ) . با آمدن او، اوچ به صورت مرکز اسلامی درآمد ( زیدی ، همانجا ) ، محله بخاریان در این قریه بنیان نهاده شد و نام قریه به «اوچ بخاری » تغییر کرد ( غلام سرور لاهوری ، 1371ش ، ص 128؛ اکرم ، همانجا؛ زیدی ، ص 71 ) . وی در ایالت پنجاب نیز به تبلیغ اسلام پرداخت و شهر جنگ ( جهنگ ) را در آنجا بنیان نهاد ( زیدی ، همانجا؛ اکرم ، ص 277 ) .
جلال الدین علاوه بر میرسرخ ( زیدی ، ص 14 ) ، القاب بسیار دیگری داشت ، از جمله : جلال سرخ ( زیدی ، ص 71 ) ، منیرشاه ( همان ، ص 14 ) ، شیرشاه ( غلام سرور لاهوری ، 1332، ج 2، ص 35 ) و سرخپوش ( شیمل ، ص 354 ) .
جلال الدین بخاری در 690 در اوچ وفات یافت و همانجا دفن شد. امروزه آرامگاه او زیارتگاه است ( غلام سرور لاهوری ، 133، ج 2، ص 38؛ همو، 1355ش ، ص 36 ) . به نوشته زیدی ( ص 72 ) ، به علت سیلی که در اوچ آمد جنازه او را به جای دیگری منتقل کردند که جای آن دقیقاً مشخص نیست . خانقاهی نیز با نام سیدجلال الدین بخاری در اوچ وجود دارد ( غلام سرور لاهوری ، 1355ش ، ص 60ـ61؛ تریمینگام ، ص 65 ) .
اغلب تذکره نویسان سیدجلال الدین بخاری را با نوه اش ، سیدجلال الدین حسین بخاری ملقب به مخدوم جهانیان ، اشتباه گرفته اند ( زیدی ، همانجا؛ نیز رجوع کنید به جلال الدین حسین بخاری * ) . همان طور که در برخی منابع آمده است ، سیدجلال الدین صاحب سه پسر بود به نامهای سیداحمد کبیر، سیدبهاءالدین و سیدمحمد غوث ( فرشته ، ج 2، ص 415؛ داراشکوه بابری ، ص 116؛ بخاری ، ص 10ـ11 ) . دو تن از فرزندان سیداحمد بسیار معروف بودند: سیدجلال الدین حسین ملقب به مخدوم جهانیان ، و سیدصدرالدین راجا معروف به راجوقَتّال ( داراشکوه بابری ، همانجا؛ رضوی ، ج 1، ص 277 ) . اما به گفته رحمان علی ( ص 138 ) ، جلال الدین دو پسر به نامهای احمد و محمود داشت و مخدوم جهانیان پسر سیدمحمود بود.
از آثار سید جلال الدین فقط می توان به بخشی از کتاب خلاصة العارفین اشاره کرد که مجموعه تقریرات شیخ بهاءالدین زکریا ملتانی است و به صورت خلاصه از زبان سه عارف بزرگ ( شیخ جلال الدین بخاری ، خواجه فریدالدین گنج شکر چِشْتی و خواجه نظام الدین اولیاء ) در سه بخش نقل شده است ( زیدی ، ص 114؛ برای آگاهی از نسخ خطی این کتاب رجوع کنید به منزوی ، ج 3، ص 1432 ) . کتابی نیز از خلیفه محمد رمضان درباره زندگی و کرامات سید جلال الدین ، به نام احوال سیدجلال الدین سرخپوش وجود دارد ( منزوی ، ج 11، ص 1075 ) .
جلالیه . شاخه ای از سهروردیه است و پیروان آن از طرفداران شریعت در طریقت سهروردیه اند؛ یعنی ، به شریعت و اصول و عقاید اسلامی پایبندند ( نوشاهی ، ج 1، ص 153؛ زیدی ، ص 15ـ16 ) . طبق اکثر منابع ، سلسله جلالیه در اصل به جلال الدین بخاری ( میرسرخ ) منسوب است و او را بنیانگذار و مؤسس این سلسله می دانند ( زیدی ، ص 72؛ آریا، ص 45 ) . شوشتری ( ج 1، ص 146 ) پیروان وی را بخاریه خوانده است . اما برخی مخدوم جهانیان را بنیانگذار سلسله جلالیه یا جلالیه بخاریه دانسته اند ( مشکور، ص 311؛ تیتوس ، ص 127 ) .
جلالیان به جلالی فقیر نیز شهرت دارند ( زیدی ، ص 16 ) و بیشتر آنان در اوچ ساکن اند. این سلسله در هندوستان شهرت بسیاری داشته است ( شیروانی ، ص 122 ) . به نوشته شیروانی ، فقیران جلالی خود را شیعه می دانند و به تبرّی قائل اند ( همانجا ) . آنها در دکن ، در محلی اجتماع می کنند که به آن پینوکنداه می گویند ( زیدی ، همانجا ) . آنان هر سال ، در اول جمادی الآخره ، با فقرای سلسله های دیگر جشنی برگزار می کنند و در آن نمایندگانی ، برای زیارت مقابر صوفیان بزرگ به مدت دو سال ، انتخاب می نمایند ( همان ، ص 16ـ17 ) .
سلسله جلالیه یا درویشان جلالی را می توان شاخه ای از اهل فتوت دانست که به تدریج به قلندریه و بعد از آن نیز به خاکساریه جلالی نزدیک شدند ( زرین کوب ، ص 357، 373؛ برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به خاکساریه * ) . جلالیان از اواخر قرن هشتم به بعد به شاخه های کوچک تری تقسیم شدند. از گروههای کوچک تر این سلسله می توان به چیهالتان ، به معنای «چهل اَبدان »، اشاره کرد. آنان ادعا می کنند از بطن زنی زاده شده اند که چهل معجون عشق را نوشیده و صاحب چهل فرزند شده است ( تیتوس ، همانجا ) .
برخی از ویژگیهای آنان عبارت است از:
1 ) در یک مکان مستقر نمی شوند و بیشتر ایشان اوقات خود را به سیاحت می گذرانند ( همانجا ) ؛ 2 ) به نماز و روزه و سایر عبادات ، اهمیت چ . . .

در گویش دری بخاری را چری می گویندchari بر وزن پری

محمد بخاری از محدثین و علمای بزرگ اهل سنت، معاصر امام هادی و امام جواد علیهما سلام و صاحب کتاب اصلی اهل سنت بنام �صحیح بخاری�

Iron stove