اخلاق جلالی یا لوامع الإشراق فی مکارم الاخلاق کتابی است از جلال الدین دوانی که آن را به تبعیت از اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی نگاشته است.
دوانی در زمانی این اثر را نگاشت که تمام مطالب حِکْمی با مسائل دینی و عرفانی خَلط و آمیزش داشت و شارحان و حاشیه نویسانِ کتب فلسفی بر این امتزاج می افزودند.
اخلاق جلالی دارای یک «تمهید» و هفت «مطلع» و سه «لامع» است و هر لامع مشتمل بر چند «لمعه» می باشد. عنوان لامع نخست «در تهذیب اخلاق» است که مشتمل بر ده لمعه می باشد که عبارتند از: در حصر مکارم اخلاق، فضایل چهارگانه حکمت، شجاعت، عفت و عدالت، در بیان انواعی که تحت هر یک از اجناس فضایل چهارگانه اند، ذکر صفاتی که همانند فضایل و نه از جنس آن ها هستند، اجناس رذایل، در بیان شرف عدالت، در اقسام عدالت، در ترتیب اکتساب فضایل، در حفظ صحت نفس، در معالجات امراض نفسانی. لامع دوم «در تدبیر منزل» نام دارد و از شش لمعه با نام های در سبب احتیاج به منزل، در سیاست اقوات و اموال، در سیاست اهل، در سیاست اولاد، در رعایت حقوق پدران و مادران، در سیاست خدم تشکیل شده است. «در تدبیر مدن و رسوم پادشاهی» لامع سوم است و هفت لمعه دیگر با نام های در احتیاج انسان به تمدن، در فضیلت محبت، در اقسام مدینه، در سیاست ملک و آداب ملوک، در آداب خدمت و رسوم مقربان سلاطین و ارباب دولت، در فضیلت صداقت و وظایف معاشرت با اصدقا، در آداب معاشرت با طبقات ناس را در بر می گیرد. پیوست کتاب شامل حواشی و تعلیقات، آیات کریمه، احادیث، جمله ها و عبارت های عربی، ابیات فارسی و ابیات عربی می باشد.
ساختار کتاب بر اساس ساختار اخلاق ناصری می باشد. دوانی به منظور ایجاد سهولت در القای معانی و قابل فهم کردن مطالب برای شمار بیشتری از خوانندگان کتابش آن را ساده و خلاصه ساخته است. هنر او آن است که در عین انطباق مطالب کتاب با اصول حکمت عملی برای تأیید دینی آن اصول به آیات قرآنی و احادیث نبوی استشهاد می کند و به سخنان ائمه دین و صحابه و مشایخ و حکمای الاهی می آراید و نیز از ذوقیات اهل کشف و شهود برای آن چاشنی می سازد و با لطافت تمام سخن را به محسنات بدیعی و ظرایف شعری می آراید.
دوانی در زمانی این اثر را نگاشت که تمام مطالب حِکْمی با مسائل دینی و عرفانی خَلط و آمیزش داشت و شارحان و حاشیه نویسانِ کتب فلسفی بر این امتزاج می افزودند.
اخلاق جلالی دارای یک «تمهید» و هفت «مطلع» و سه «لامع» است و هر لامع مشتمل بر چند «لمعه» می باشد. عنوان لامع نخست «در تهذیب اخلاق» است که مشتمل بر ده لمعه می باشد که عبارتند از: در حصر مکارم اخلاق، فضایل چهارگانه حکمت، شجاعت، عفت و عدالت، در بیان انواعی که تحت هر یک از اجناس فضایل چهارگانه اند، ذکر صفاتی که همانند فضایل و نه از جنس آن ها هستند، اجناس رذایل، در بیان شرف عدالت، در اقسام عدالت، در ترتیب اکتساب فضایل، در حفظ صحت نفس، در معالجات امراض نفسانی. لامع دوم «در تدبیر منزل» نام دارد و از شش لمعه با نام های در سبب احتیاج به منزل، در سیاست اقوات و اموال، در سیاست اهل، در سیاست اولاد، در رعایت حقوق پدران و مادران، در سیاست خدم تشکیل شده است. «در تدبیر مدن و رسوم پادشاهی» لامع سوم است و هفت لمعه دیگر با نام های در احتیاج انسان به تمدن، در فضیلت محبت، در اقسام مدینه، در سیاست ملک و آداب ملوک، در آداب خدمت و رسوم مقربان سلاطین و ارباب دولت، در فضیلت صداقت و وظایف معاشرت با اصدقا، در آداب معاشرت با طبقات ناس را در بر می گیرد. پیوست کتاب شامل حواشی و تعلیقات، آیات کریمه، احادیث، جمله ها و عبارت های عربی، ابیات فارسی و ابیات عربی می باشد.
ساختار کتاب بر اساس ساختار اخلاق ناصری می باشد. دوانی به منظور ایجاد سهولت در القای معانی و قابل فهم کردن مطالب برای شمار بیشتری از خوانندگان کتابش آن را ساده و خلاصه ساخته است. هنر او آن است که در عین انطباق مطالب کتاب با اصول حکمت عملی برای تأیید دینی آن اصول به آیات قرآنی و احادیث نبوی استشهاد می کند و به سخنان ائمه دین و صحابه و مشایخ و حکمای الاهی می آراید و نیز از ذوقیات اهل کشف و شهود برای آن چاشنی می سازد و با لطافت تمام سخن را به محسنات بدیعی و ظرایف شعری می آراید.
wiki: اخلاق جلالی